بررسی قلمرو و حکم تجری در فقه امامیه و شمول آن بر جرائم ناتمام

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 51، شماره 3 - شماره پیاپی 118، آذر 1398، صفحه 95-114   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i3.64077

نویسندگان

محمدابراهیم شمس ناتری^{* 1}؛ سید هاشم آل طه²

¹دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

یکی از کاستی‌های حقوق کیفری کشور ما، عدم توجه کافی به موضوع تجری است؛ هر چند حکم تجری در بین فقها اختلافی است؛ ولی بی‌تردید در صورتی که تجری علیه مصالح عمومی و حق الناس باشد و حالت خطرناک متجری محرز شود، به تشخیص حاکم شرع، می‌توان او را تعزیر یا تحت اقدامات تأمینی و تربیتی قرار داد تا از جرم پیشگیری شود؛ چنین چیزی را  قانون‌گذار مطمح نظر قرار نداده است. نکته دومی که در این مورد مغفول مانده است، عدم تبیین دقیق تعریف و قلمرو تجری است؛ طبق تعریف مشهوری که از تجری شده، قلمرو آن منحصر به موردی است که کسی طبق پندار قطعی خود با حکم الزامی شارع مخالفت عملی نماید، بعد معلوم شود عمل انجام شده مباح بوده است؛ اما از تعابیر برخی از فقهاء استنباط می‌شود که هرگونه مخالفت عملی با حکم الزامی شارع که اقدام کننده به مقصود خود نرسد، تجری محسوب می‌شود؛ بر این اساس، می‌توان به تعریف جدیدی از تجری دست یافت که قلمرو آن را، به جرائم ناتمام نیز تعمیم می‌دهد؛ این نوشتار سعی دارد، ضمن تبیین دیدگاه‌های مختلف فقها نسبت به قلمرو تجری، بر معنای گسترده آن تاکید نموده و جایگاه تجری را در حقوق کیفری ترسیم نماید؛ همچنین سعی دارد، منشأ اختلاف اصولیان در تجری را اجمالاً بررسی نموده، نظریه حرمت تجری را بر پایه حکم ثانویه تقویت نماید.
 

کلیدواژه‌ها

تجری؛ جرایم ناتمام؛ فقه؛ امامیه؛ حقوق کیفری؛ ایران

مراجع

منابع

1. آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء اتراث، بی تا.

2. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 1، قم، نشرأدب ، 1405.

3. اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج 2، چ هفتم،. تهران، نشر میزان، 1383.

4. انصاری؛ مرتضی ، فرائد الاصول، ، چ اول، ج 1، قم، مجمع فکر اسلامی، 1419 ه‍ . ق.

5. امینی،علیرضا؛ پورمنوچهری، سید علی« تجری در حوزه فقه و اصول» پژوهش های فقه و حقوق اسلامی ، شماره 14، سال 1387.

6. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چ هفتم، تهران، نشرگنج دانش1374.

7. حائری اصفهانی، محمدحسین، الفصول الغرویه فی الأصول الفقهیة، ج 1، قم، دار الاحیاء علوم، 1404.

8. حبیب زاده، محمد جعفر، «تحلیل ماده 41 قانون مجازات اسلامی» ، تهران، ماهنامه دادرسی، شماره 18، 1378.

9. خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی، ج 1، قم، مؤسسه نشر اسلامی، .1363

10. خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول، تقریر محمد حسینى بهسودى، ج 2، قم، نشر داوری،چ پنچم، 1417 ه‍ . ق

11. سبحانی، جعفر، المحصول فی علم الاُصول ،تقریر سید محمود جلالی، ج ۳، قم، موسسه امام صادق(ع)، 1419ه.ق،

12. سبحانی، جعفر، درس خارج اصول، www.eshia.ir/feqh، 1388.

13. شمس ناتری، محمدابراهیم، و حمید رضا کلانتری و ابراهیم زارع، قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی،چ دوم، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1393..

14. صانعی ،پرویز، حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران، گنج دانش، چ سوم،1374.

15. صدر ، محمد باقر، دروس فی علم الأصول، ب چ دوم، ج1، بیروت، دارالکتب لبنانی ، 1406.

16. صدر ، محمد باقر ، بحوث فی علم الأصول، تقریر سید محمود شاهرودی، ج2، قم، مجمع علمی شهید صدر 1405.

17. فتحی، محمد جواد؛ ره دار پور، حامد؛ چنگایی، فرشاد، « جرم وهمی در مقایسه با مفاهیم مشابه » تهران، فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 60 ،سال 1391.

18. قیاسی ، جلال الدین ؛ ساریخانی، عادل؛ خسرو شاهی، قدرت الله، ج2، چ سوم، حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه،قم پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.

19. گرجی، ابوالقاسم، حقوق جزای عمومی اسلام، نشریه مؤسسه حقوق تطبیقی تهران، شماره 6 ، سال 1358.

20. گلدوزیان، ایرج، بایسته‌های حقوق جزای عمومی،تهران، نشر میزان، 1383.

21. نائینی، میرزا محمد حسین، أجود التقریرات فی علم الأصول، به قلم سید ابوالقاسم خویی، ج ۱، قم، انتشارات مصطفوی، سال 1351.

22. مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات؛ سایت http://makarem.ir، بی تا.

23. مظاهری، حسین، عوائد الاصول الصغیر، چ اول، ج 2، اصفهان، موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا، 1393.

24. مظاهری، حسین، درس خارج اصول www.eshia.ir/feqh ، سال 1389.

25. مظاهری، حسین، درس خارج اصول، www.almazaheri.ir، سال 1374.

26. معین، محمد (1384) فرهنگ فارسی یک جلدی، چ دوم ، تهران، انتشارات راه رشد، 1384.

27. مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول، قم، نشر الهادی، 1371.

28. مصطفوی، سید کاظم درس خارج اصول فقه، www.eshia.ir/feqh،1394.

29. میرخلیلی، سید محمود «بازپژوهی تجری در آموزه های اسلامی با نگاهی به حالت خظرناک از منظر جرم شناسی» نامه مفید ، قم، شماره 82، سال 1389.

30. هاشمى شاهرودى، محمود، فرهنگ فقه فارسی،چ دوم، ج2، قم، مؤسّسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت، 1385.