نقش گردشگری بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی مقاصد گردشگری مذهبی (مطالعۀ موردی: شهرستان مشهد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32، شهریور 1398، صفحه 53-89   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i1.70387

نویسنده

مریم قاسمی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اهداف: گسترش گردشگری در نواحی روستایی همواره با شکل ­گیری الگوهای مختلف گردشگری همراه بوده است. با توجه به تعدد بقاع منسوب به امامزادگان در نواحی روستایی کشور، گردشگری مذهبی یکی از الگوهای مهم گردشگری این نواحی محسوب شده و سالانه حجم بالایی از گردشگران را به نواحی روستایی جذب می­  کند. بر این اساس هدف تحقیق حاضر، بررسی نقش گردشگری مذهبی بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی است.
روش: نوع تحقیق کاربردی، روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز به شیوۀ اسنادی و میدانی با استفاده از ابزار
پرسش­نامه بوده است. تجزیه و تحلیل به کمک آمار توصیفی و استنباطی (آزمون تی تک نمونه­ای، همبستگی پیرسون، آنالیز تجزیه واریانس، فریدمن) صورت گرفته است. در این مطالعه کلیۀ روستاهای دارای امامزاده در سطح شهرستان مشهد (14 روستا با 22 بقعه منسوب به امامزادگان) مورد بررسی قرارگرفت. واحد تحلیل خانوارهای روستایی(جامعۀ میزبان) به تعداد 194 خانوار بوده که به صورت تصادفی وارد نمونه شد. متغیر مستقل و وابسته به صورت همبسته مورد بررسی قرار گرفت و اثر گردشگری مذهبی بر کیفیت زندگی روستاییان در سه بعد محیطی- کالبدی با 13، اقتصادی با 16 و اجتماعی با 11 متغیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته­ ها: نتایج آزمون تی تک نمونه ­ای نشان داد با توجه به Sig.≤ 0.05 از دیدگاه جامعۀ میزبان گردشگری مذهبی به ترتیب بر کیفیت زندگی در بعد محیطی-کالبدی با میانگین 2.93، در بعد اجتماعی با 2.71 و در بعد اقتصادی کیفیت زندگی با میانگین 2.09 و در کل بر کیفیت زندگی با میانگین 2.50، کمتر از متوسط (میانۀ نظری) اثرگذار بوده ­است نتایج حاصل از آزمون فریدمن نیز این یافته را تأیید می­کند. همچنین، تفاوت معناداری بین میانگین کیفیت زندگی در روستاهای مورد بررسی مشاهده می­شود (F= 10.6, Sig =0)، نیز رابطة مثبت و معناداری با شدت متوسط (r= 0.59, Sig =0.026) بین کیفیت زندگی و تعداد گردشگران مذهبی دیده می ­شود.
نتیجه ­گیری: جاذبه­ های مذهبی پراکنده در نواحی روستایی اغلب از ظرفیت بالایی در زمینۀ جذب گردشگر برخوردار بوده، اما فاقد برنامۀ مشخص در زمینه توسعۀ گردشگری بوده و با نشت اقتصادی بالا مواجه هستند. بنابراین، اغلب موفقیت چندانی در سطح محلی برای بهبود کیفیت زندگی ساکنان همراه نداشته است. بی­شک توسعۀ گردشگری باید براساس فرایند برنامه ­ریزی جامع و بر اساس کاهش نشت اقتصادی از این نواحی صورت گیرد تا بتواند بر بهبود کیفیت زندگی ساکنین تأثیرگذار باشد.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاههای روستایی؛ گردشگری مذهبی؛ شهرستان مشهد؛ کیفیت زندگی؛ جامعه میزبان

مراجع

1. http://touristy.blogfa.com

2. اجزاء‌شکوهی، م.، بوذرجمهری، خ.، ایستگلدی، م.، و مودودی، م. (1393)، بررسی اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی جامعة میزبان نمونة مطالعاتی: شهر بندرترکمن، فضای جغرافیایی، 14 (37)، 125-101.

3. اکبریان‌رونیزی، س.ر.، خراسانی، م.ا.، و امام‌قلی، ل. (1392)، تحلیل تطبیقی نقش گردشگری مذهبی و طبیعت‌گردی در بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی مورد: امامزاده داوود و رندان شهرستان تهران، برنامه ریزی و توسعة گردشگری، 2 (4)، 158-145.

4. آیتی، ح.، خداکرمی، ف.، ملایی، ک. و آفاق‌پور، آ. (1395)، بررسی تاثیر عوامل کالبدی شهری بر توسعةگردشگری مذهبی(مطالعة موردی:شهر شیراز)، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6 (23)، 59-43.

5. بریمانی، ف.، راستی، ه.، (1393)، ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻴﺰان دﻗﺖ روش‌ﻫﺎی AHP ﻓﺎزی و AHP ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮای رﺗﺒة ﺷﺎﺧﺺ‌ﺑﻨﺪی زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ (ﻣﻄﺎﻟﻌة ﻣﻮردی: دﻫﺴﺘﺎن ﻣﻬﺒﺎن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﻜﺸﻬﺮ)، فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، 12 (34)، 1-14.

6. پورطاهری، م.، رکن الدین افتخاری، ع.، فتاحی، ا. (1390)، ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی- (مطالعة موردی: دهستان خاوه شمالی استان لرستان). مجلة پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 43 (76) ، 31-13.

7. جلالی، م.، گندمکار، ا.، فردوسی، س. (1395)، واکاوی و تبیین اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی (مطالعة موردی: شهربابک-کرمان). مجلة آمایش جغرافیایی فضا، 6 (20)، صص 174-161.

8. جوان، ج.، قاسمی، م. (1385)، گردشگری روستایی بخش احمدآباد مشهد، سبزوار: آژند.

9. حریرچی، ا.م.، میرزائی، خ.، و جهرمی ومکانی، ا. (1388). چگونگی وضعیت کیفیت زندگی شهروندان شهر جدید پردیس. پژوهش اجتماعی، 2 (4)، 110-89.

10. حسام، م.، محمدی‌یگانه، ب.، و چراغی، م. (1395)، تحلیل اثرات گردشگری مذهبی در توسعة پایدار نواحی روستایی از دیدگاه جامعة میزبان(مورد پژوهش: منطقه نمارستاق- شهرستان آمل). فصل‌نامة فضای گردشگری، 6 (21)، صص 1116-101.

11. خواجه شاهکوهی، ع.، مینایی، ف. (1393)، بررسی تطبیقی کیفیت زندگی در شهرهای گردشگری و غیرگردشگری (مطالعة موردی: شاندیز و چناران). مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، 3 (10)، 64-49.

12. رضوانی، م.ر.، بدری، س.ع.، سپهوند، ف.، و اکبریان رونیزی، س.ر. (1391)، گردشگری خانه-های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی (مطالعة موردی: بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات). مطالعات و پژوهش‌های شهری-منطقه‌ای، 4 (13)، 40-23.

13. رضوانی، م.ر.، منصوریان، ح. (1387)، سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص ها، مدل-ها و ارائه‌ی مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی. فصل‌نامة روستا و توسعه، 11 (3)، صص1ـ 26.

14. رضوانی، م.ر، متکان، ع.ا.، منصورریان، ح.، و ستاری، م.ح. (1389)، توسعه و سنجش شاخص-های کیفیت زندگی ( مطالعۀ موردی: شهر نورآباد). فصل‌نامۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، (2)، 110-87.

15. رکن‌الدین افتخاری، ع.، مهدوی، د.، و پورطاهری، م. (1389)، فرآیند بومی‌سازی شاخص‌های توسعة پایدار گردشگری روستایی در ایران. پژوهش‌های روستایی، 1(4):1-41.

16. سازمان اوقاف و امور خیریه، ادارۀ اوقاف فجر شهرستان مشهد، واحد آمار و اطلاعات.

17. سقایی، م. (1387)، مکتوب. تارنمای شخصی (آخرین بازنگری 24 مرداد 1387).

18. سقایی، م.، نودهی، ف.، جوانبخت قهفرخی، ز.، و طباطبایی، م.ب. (1395). ﻣﺘﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ زﻳﺎرت اﻣﺎم رﺿﺎ (ع)، مجلة مطالعات اجتماعی ایران، 6 (3-4)، 108-87.

19. شفیعا، س. (1395)، فراتحلیلی بر روش‌شناسی و یافته‌های مطالعات کیفیت زندگی گردشگری مقالات فارسی و انگلیسی. فصل‌نامة علمی تخصصی دانشکدة گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ، 4 (2)، 33-45.

20. شهیدی، م.ش.، اردستانی، ز.، و گودرزی سروش، م.م. (1388)، بررسی تاثیرات توریسم در برنامه ریزی نواحی روستایی، پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 41 (67)، 99-113.

21. شیخ‌زاده، ا. (1394)، مدلسازی عوامل موثر در بهبود کیفیت زندگی با تاکید بر تاثیرات توسعه صنعت گردشگری(مطالعه موردی: شهر تهران)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 8 (1)، 65-51.

22. عظیمی هاشمی، مژگان، شریعتی مزینانی، سعید و کاری، فائزه اعظم (1391)، مولفه های اجتماعی-فرهنگی شهر زیارتی پایدار، مورد مطالعه: شهر مشهد، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 6 (3 و 4)، 156-131.

23. علی‌بیگی، ج.، و قاسمی، ی.م. (1394)، تأثیر گردشگری مذهبی بر کیفیت زندگی و سرمایة اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعة موردی: روستای بردی؛ شهرستان دهلران). مطالعات اجتماعی گردشگری، 3 (6)، صص 116-87.

24. علیقلی فیروزجایی، ن.، بدری، س.ع.، و فرجی سبکبار، ح. (1386)، نگرش جامعة میزبان به اثرات محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی: مطالعة موردی بخش مرکزی شهرستان نوشهر. روستا و توسعه، 10(1):1-22.

25. غفاری، غ.، میرزایی، ح.، و کریمی، ع. (1390). بررسی رابطة بین صنعت و کیفیت زندگی (مقایسة موردی: مناطق روستایی شهرستان قروه). توسعة روستایی،3(1)، 1ـ24.

26. فراهانی، ح.، عبدلی، س. چراغی، م. (1391)، ارزیابی اثرات سرمایة اجتماعی در توسعة نواحی روستایی با تأکید بر کیفیت زندگی (مطالعة موردی: دهستان مشهد، میقان شهرستان اراک). فصل‌نامة علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 2(8)، 78 ـ67.

27. فیروزجائیــان گلوگاه، ع.ا.، یوســفی، ن.، و میرمحمدتبــار، س.ا. (1393)، تحلیل کارکردی گردشــگری مذهبــی در ایــران (فراتحلیلی از تحقیقــات موجود). مجلة برنامه‌ریزی و توســعة گردشگری، 3 (8)، 165-143.

28. قاسمی، م. (1390)، تحلیلی بر توسعۀ گردشگری مذهبی شهرستان مشهد. مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی گردشگری دینی و توسعة فرهنگ زیارت. آستان قدس رضوی، مهر ماه 1390، مشهد، جلد سوم: 74-57.

29. قدمی، م، علیقلی زاده فیروزجایی، ن.، و رمضان‌زاده لسبویی، م. (1389)، بررسی نقش گردشگری در تغییرات کیفیت زندگی مقصد (نمونة مورد مطالعه: دهستان کلارآباد، شهرستان تنکابن). مجلة مطالعات اجتماعی ایران، 4 (3)، 152-181.

30. محمدپورجابری، م. (1393)، تحلیل نقش گردشگری بر کیفیت زندگی شهروندان با تأکید بر شاخص‌های ذهنی (مطالعۀ موردی: شهر فشم، شهرستان شمیرانات). نشریة گردشگری شهری، 1 (1)، 45-35.

31. محمدی‌یگانه، ب.، چراغی، م.، و ولائی، م. (1392)، نقش گردشگری مذهبی در توسعة روستایی، با تاکید بر کیفیت زندگی و سرمایة اجتماعی (مطالعه موردی: روستای قپچاق شهرستان میاندوآب). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13 (30)، 25-7.

32. مرکز آمار ایران (1395)، نتایج عمومی سرشماری نفوس و مسکن، استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد.

33. منشی‌زاده، ر. (1384)، جهانگردی. تهران: انتشارات منشی زاده.

34. مودودی، م.، بوزرجمهری، خ.، شایان، ح.، و ضیایی، م. (1394)، نقش گردشگری در تحوّلات اقتصادی و اجتماعی روستاهای هدف استان گلستان، مجلة جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 13(2)، 28-1.

35. مؤمنی، م.، صرافی، م.، و قاسمی‌خوزانی، م. (1387)، ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی‌فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلان‌شهر مشهد، مجلة جغرافیا و توسعه، 6 (11)، 38-13.

36. Alecu, I. C. (2010). Epistemological aspects of religious tourism in rural areas. International Journal of Business. , Management and Social Sciences, 2(3), 59-65.

37. Jurowski, C., & Brown, D. O. (2001). A comparison of the views of involved versus noninvolved citizens on quality of life and tourism development issues. Journal of Hospitality and Tourism Research, 25(4), 355-370.

38. Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43(7), 1205-1215.

39. Liu, J. C., & Var, T. (1986). Resident attitudes toward tourism impacts in Hawaii. Annals of Ttourism rResearch, 13(2), 193-214.

40. Mathieson, A., & Wall, G. (1982). Tourism, economic, physical and social impacts. London, England: Longman Pub Group.Longman.

41. Mayres, D. (1987). Community-rRelevant measurement of quality of life a focus on local trends, University of Texas at Austin ,. Urban affairs Quartery, 23(1), :110-130.

42. McGillivray, M. (Ed.). (2006). Human well-being: Concept and measurement. Berlin, Germany: Springer.

43. Pourtaheri, M., Rahmani, K., & Ahmadi, H. (2012). Impacts of religious and pilgrimage tourism in rural areas: The case of Iran. Journal of Geography and Geology, 4 4(3), 122.

44. Santos, M. (2002). Fatima: Religeouse tourism in a Sanctouary-city. Coimbra, Portugal: University of Coimbra.

45. Shafer, C. S., Lee, B. K., & Turner, S. (2000). A tale of three greenway trails: user perceptions related to quality of life. Landscape and urban planning, 49(3-4), 163-178.

46. Stausberg, M. (2012). Religion and tourism: Crossroads, destinations and encounters. London, England: Routledge.

47. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & de Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and Urban Planning, 65, 5-18.