بررسی الگوهای فضایی گردشگری روستایی و نقش آن در تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش) نقاط روستایی استان خراسان رضوی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32، شهریور 1398، صفحه 91-124   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i1.71339

نویسندگان

مصطفی امیرفخریان^* ؛ علیرضا معینی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف: مطالعة پیش‌رو بدنبال بررسی نقش الگوهای فضایی گردشگری با تأکید برگردشگری طبیعی و مذهبی بر میزان تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش­) در نواحی روستایی استان خراسان رضوی است. با توجه به تنوع محیط‌های روستایی و میزان بهره‌مندی متفاوت این نقاط از امکانات و خدمات، به منظور دستیابی به نتایج واقعی، ضروت انجام این ارزیابی، به تفکیک محیط­های همگن احساس شد.
روش تحقیق: در ابتدا با بهره‌گیری از مدل­های پشتیبانی فضایی چندمعیاره، اقدام به شناسایی خوشه‌های همگن روستایی شد که ماحصل آن شناسایی 3 خوشة همگن روستایی بود. در ادامه با بهره‏‏‏‏گیری از مدل­های رگرسیونی لجستیک اقدام به معادله‏سازی در خصوص میزان اثرگذاری الگوهای فضایی گردشگری بر تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش) در نقاط روستایی طی بازة زمانی 1390-1375 شد.
یافته ­ها و نتیجه­ گیری: نتایج این بررسی نشان داد که در شرایط کنونی الگوهای فضایی فوق بین 07/0 تا 3/2% در تغییرات (افزایش یا کاهش) جمعیت روستایی استان اثر گذارند که بیانگر اثرپذیری کم آن­ها در این خصوص است. از سوی دیگر این اثرگذاری در بین خوشه‌های همگن روستایی متفاوت است. به گونه‌ای که در روستاهای با امکانات کم، گردشگری مذهبی به تنهایی و گردشگری مذهبی و طبیعی با یکدیگر و در روستاهای با امکانات بالا، گردشگری مذهبی به تنهایی توانسته است نقش مؤثری در تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش) نقاط روستایی استان داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: الگوهای فضایی گردشگری؛ استان خراسان رضوی؛ رگرسیون لجستیک ترتیبی

مراجع

1. بدری، س. ع؛ رکن‌الدین افتخاری، ع؛ اکبریان رونیزی، س. ر؛ رضوانی، م. (1390). تحلیل مقایسه‌ای آثار اقتصادی گردشگری خانه‌های دوم با گردشگری روزانه بر نواحی روستایی با رویکرد گردشگری پایدار. مجلة پژوهش‌های روستایی، (4)، 62-35.

2. بمانیان، م. ر؛ محمودی نژاد، ه. (1388). مبانی برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری روستایی. تهران: انتشارات هله و طحان.

3. تقوایی، م؛ موسوی، س. ع؛ غلامی بیمرغ، ی. (1386). تحلیلی بر توسعة گردشگری مذهبی (مطالعة موردی: شهرستان نورآباد ممسنی). فصل‌نامة فضای جغرافیایی، (31)، 64-39.

4. حاجی نژاد، ع؛ پایدار، ا؛ باقری، ف؛ عبدی، ن. (1394). تدوین برنامة راهبردی توسعة گردشگری روستایی ایران. فصل‌نامة سیاست‌های راهبردی و کلان، (4)، 135-111.

5. خاتون آبادی، س. ا؛ راست قلم، م. (1390). سنجش ارکان چهارگانة گردشگری روستایی با استفاده از تکنیک سوات (مطالعة موردی: روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری). نشریة اقتصاد و توسعة کشاورزی، (3)، 338-333.

6. خاموشی، س؛ پاپ زن، ع. (1386). توریسم روستایی، جاذبه‌ها و موانع گسترش مطالعه در روستاهای علیا، سفلی و عین القاص شهرستان صحنه. پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مهندسی کشاورزی گرایش توسعة روستایی، دانشگاه رازی کرمانشاه. ایران.

7. رضوانی، ع. ا. (1382). اکوتوریسم و نقش آن در حفاظت محیط زیست. مجلة محیط شناسی، (31)، 122-115.

8. رضوانی، م. ر؛ منصوریان، ح. (1384). گردشگری خانه‌های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی فرصت یا تهدید (مورد: نواحی روستایی شمال تهران). مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، (54)، 121-109.

9. رکن‌الدین افتخاری، ع؛ پورطاهری، م؛ مهدویان، ف. (1390). اولویت‌بندی ظرفیت‌های گردشگری منطقۀ روستایی شهرستان نیر. فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، (24)، 38-23.

10. رکن‌الدین افتخاری، ع؛ قادری، ا. (1381). نقش گردشگری روستایی در توسعة روستایی نقد و تحلیل چارچوب‌های نظریه‌ای. فصل‌نامة مدرس علوم انسانی، (25)، 40-23.

11. رکن‌الدین افتخاری، ع؛ مهدوی، د. (1385). راهکارهای توسعة گردشگری روستایی با استفاده از مدلSWOT . فصل‌نامة مدرس علوم انسانی، (45)، 30-1.

12. سامیان، م؛ بلالی، ح. (1392). بررسی آثار اقتصادی - اجتماعی گردشگری روستایی با استفاده از رویکرد سیستمی (مطالعة موردی: روستای فرجین در همدان). مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، (4)، 180-159.

13. شریف‌زاده، ا؛ مرادی‌نژاد، ه. (1381). توسعة پایدار گردشگری روستایی. ماه‌نامة اجتماعی- اقتصادی جهاد سازندگی، شمارة 250-251، 63-52.

14. صالحی‌فر، م. (1389). گردشگری روستایی، مبانی برنامه‌ریزی و طرح‌های ساختاری. مشهد: نشر: مرندیز.

15. طالب، م؛ بخشی‌زاده، ح؛ میرزایی، ح. (1387). مبانی نظری مشارکت اجتماعی روستایی در برنامه‌ریزی گردشگری روستایی در ایران. فصل‌نامة روستا و توسعه، (55)، 25-4.

16. طالب، م؛ میرزایی، ح؛ بخشی زاده، ح. (1389) .برنامه‌ریزی تعاملی گردشگری روستایی با رهیافت ارزیابی مشارکتی روستایی. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 17، 34-19.

17. عینالی، ج؛ جعفری، غ؛ تبیره، ا. (1393). ارزیابی نقش اکوتوریسم در توسعة مناطق روستایی (مطالعة موردی: دهستان اورامان تخت – شهرستان سروآباد). مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، (9)، 111-91.

18. فنل، د. (1385). مقدمه‌ای بر طبیعت‌گردی. (ترجمه، ج. ولادی). مازندران: انتشارات دانشگاه مازندران.

19. قدیری معصوم، م، پازکی، م. (1378). نقش گردشگری روستایی در توسعة پایدار روستایی (مطالعة موردی: شهرستان پاکدشت)، مجلة جغرافیای سرزمین، (18)،22-13.

20. قدیری معصوم، م؛ استعلاجی، ع؛ پازکی، م. (1389). گردشگری پایدار (روستایی و عشایری). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

21. قهرمانی، ن. (1386). نقش گردشگری روستایی در توسعة روستایی مطالعۀ موردی: دره کن و سولقان شهرستان تهران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران.

22. محمدی یگانه، ب؛ چراغی، م؛ ولائی، م. (1392). نقش گردشگری مذهبی در توسعة روستایی، با تأکید بر کیفیت زندگی و سرمایة اجتماعی (مطالعة موردی؛ روستای قپچاق شهرستان میاندوآب). نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، (25)، 30-7.

23. مهدوی حاجیلویی، م؛ قدیری معصوم، م؛ قهرمان، ن. (1378). آثار گردشگری بر توسعة روستایی با نظرسنجی از روستاییان دره کن و سولقان. فصل‌نامة روستا و توسعه، (2)، 60-39.

24. مومنی، م؛ صرافی، م؛ قاسمی خوزانی، م. (1387). ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی - فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلان‌شهر مشهد. مجلة جغرافیا و توسعه، (38)، 13-11.

25. هاشمی، ن. (1389). نقش اکوسیستم در توسعۀ پایدار روستایی. فصل‌نامة روستا و توسعه، (3)، 188-173.

26. -یاری حصار، ا؛ مهدوی، د؛ حیدری ساربان، و؛ ابراهیمی، خ. (1394). پایش چرخة حیات گردشگری پایدار، مطالعة موردی: روستاهای هدف گردشگری استان اردبیل. فصل‌نامة مدرس علوم انسانی، (4)، 215-186.

27. Buhalis, D. Costa, C. & Ford, F. (2006). Tourism business frontiers. London, England: Routledge.

28. Hara, T. (2008). Quantittative tourism industryanalysis: Introduction to input-output, social accounting matrix modeling and tourism satellite accounts. Oxford: Butterworth-Heinemann.

29. Holland, J., Burian, M. Dixey, L . (2003). Tourism in poor rural areas: Diversifying the product and expanding the benefits in Rural. PPT Working ,No 12. Retrieved May 16, 2018, from https:// assets. publishing. service.gov.uk/ media/ 57a08d06e5274a27b20015a7/R8120-PPT12.pdf

30. Jiang, J. (2008). Evaluation of the potential of ecotourism to contribute to local sustainable development: A case study of Tengtou Village, China. (Unpublished master’s thesis). Massey University, New Zealand.

31. Kim, M.-K. (2005). Determinants of Rural Tourism and Modeling Rural Tourism Demand in Korea.

32. Meyer, G. (2004). New Research Network forIslamic Tourism. Islamic Tourism, Retrievd 36 March, 2017, from http:// www. islamictourism. com/ PDFs/ Issue%2011/English/42%20Network%20reaserch.pdf.

33. Nolan, M. L., & Nolan, S. (1992). Christian Pilgage in Modern Western Europe. Chapel Hill : The University of North Carolina Press.

34. Sazbo, B. (2005). Rural tourism as altrnative income souecefor rural areas along the hortobagy. Jahrbuch der Österreichischen Gesellschaft für Agrarökonomie, 12, 179-190.

35. Sebele, L. (2010). Community-based tourism ventures, benefits and challenges: Khama Rhino Sanctuary Trust, Central District, Botswana. Journal of Tourism Management, 31(1), 136-146.

36. Soteriades, M., Tyrogala, E., & Varvaressos, S. (2009). Contribution of networking and clustering in rural tourism business, tourism: An international multidisciplinary. Journal of Tourism, 4(11), 35-56.

37. Vazquez de la Torre, MGM, Trechera Herreros, GL., & Fernandez, E. (2012). Rural tourism as an alternative to the development for rural areas and the creation of employment. International Journal of Humanities and Social Science, 2, 162-174.