قلمرو شفاعت در اقسام مجازات

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 51، شماره 4 - شماره پیاپی 119، اسفند 1398، صفحه 115-137   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i4.69939

نویسندگان

احمد میرخلیلی¹؛ عباس کلانتری خلیل آباد²؛ حسین دشتی^{* 3}

¹استادیار دانشگاه میبد

²دانشیار دانشگاه میبد

³دانش آموخته دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه میبد

چکیده

شفاعت در اصطلاح به معنای وساطت شخص سوم به نفع شخص خطاکار برای عفو و بخشش و نوعی تلاش برای گذشتن از خطای شخص و ترک مجازات او است. شفاعت در امور کیفری یکی از مباحث مطرح در فقه اسلام است که درباره جواز یا عدم جواز و قلمرو آن در اقسام مجازات اختلاف است. با توجه به سیاست کیفر زدایی و وجود این نهاد در حقوق اسلام، بررسی قلمرو این مسئله با توجه به منابع فقهی اسلام یعنی کتاب و سنت و اجماع و عقل، اهمیت فراوان دارد. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای پس از بررسی آیات و روایات مربوط به شفاعت به تعیین قلمرو شفاعت در اقسام مجازات بر مبنای تقسیم جرائم به حق‌الله و حق‌الناس پرداخته‌شده و این نتیجه حاصل‌شده است که در جرائم حق‌الناسی شفاعت نزد صاحب حق هیچ منعی ندارد. در جرائم حق‌اللهی شفاعت جایز نیست اما در جرائم تعزیری که اختیار تعیین آن با حاکم اسلامی است، پذیرش یا عدم پذیرش شفاعت در اختیار حاکم قرار دارد که با توجه به مصلحت و مفسده موجود در آن و مقتضیات زمان و مکان تصمیم‌گیری کند.

کلیدواژه‌ها

شفاعت؛ حق الله؛ حق الناس؛ حد؛ تعزیر

مراجع

آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی، قم، بی‌نا، 1403 ق.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1411 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، امام هادی (ع)، 1415 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1404 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، ادب حوزه، 1405 ق.

انصاری، قدرت اله، انصاری، محمدجواد، بهشتی، ابراهیم، طباطبایی، علی‌اکبر، تعزیرات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385 .

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بی‌جا، دارالفکر، 1401 ق.

برهانی، محسن، نادری فرد مریم، «تعزیرات منصوص شرعی»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره دهم، ص 112-89، بهار (1394).

تبریزی، جواد بن علی، ارشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1416 ق.

جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم، اسراء، چاپ دوم، 1385.

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، بی‌تا.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1390 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، بی‌نا، چاپ دوم، 1396 ق.

خوئی، ابوالقاسم، معجم الرجال، بی‌جا، بی‌نا، چاپ پنجم، 1413 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات، بیروت، دار العلم، 1412 ق.

رضا، محمدباقر، «معیار تشخیص حق الله و حق الناس و مصادیق مهم آن در فقه مذاهب اسلامی»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 15، ص 50-21، پاییز (1384).

روحانی مقدم، محمد، «آثار قضایی حق الله و حق الناس»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 1، ص 110-99، پاییز، (1384).

زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1405 ق.

سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، امام صادق (ع)، 1383.

سعدی، ابو جیب، القاموس الفقهی، دمشق، دار الفکر، چاپ دوم، 1408 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

شهید اول، محمد بن مکی ، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، بی‌تا.

شهید اول، محمد بن مکی ، اللمعة الدمشقیة، قم، دارالفکر، 1411 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة، قم، داوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی ، مسالک الأفهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1416 ق.

شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1410 ق.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1363.

صافی گلپایگانی، لطف اله، التعزیر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1422 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایة، قم، قدس محمدی، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365.

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419 ق.

علم الهدی، علی بن حسین، رسائل، قم، دار القرآن الکریم، 1405 ق.

عمیدزنجانی، عباسعلی، قواعد فقه بخش حقوق جزا، تهران، سمت، 1386.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد، قم، بی‌نا، 1387 ق.

فراهیدی، خلیل ابن احمد، العین، قم، هجرت، 1410 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1367.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، تهران، استقلال، چاپ دوم، 1409 ق.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه بخش جزایی، تهران، علوم اسلامی، چاپ هشتم، 1386.

مرادی، خدیجه، رنجبر، یحیی، «بررسی معرفت شناختی مفهوم حق‌الله در فقه اسلامی»، فقه و حقوق اسلامی، شماره 12، ص 159-137، (1395).

مرعشی، محمدحسن، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، میزان، چاپ دوم، 1376.

منتظری، حسین‌علی، کتاب الحدود، قم، دارالفکر، بی‌تا.

موحد، محمدعلی، در هوای حق و عدالت، تهران، کارنامه، چاپ دوم، 1381.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات دانشگاه مفید، چاپ دوم، 1427 ق.

نوبهار، رحیم، «شفاعت در حد و تعزیر»، پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره هفتم، ص 130-103، (1393).