خوانشی نو از ادله فقهی قطع دست راست سارق در فرض فقدان یا ازکارافتادگی دست چپ

فقه و اصول

مقاله 7، دوره 51، شماره 4 - شماره پیاپی 119، اسفند 1398، صفحه 139-156   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i4.69102

نویسندگان

علی واعظ طبسی^* ؛ احسان جعفری عراقی؛ محمد رضا کاظمی گلوردی

دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

حقوق ایران با توجه به ریشه‌های عمیق آن در فقه شیعی، مجازات سرقت حدی را در ماده 278 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 گنجانده است. این مجازات برای مرتبه اول، قطع انگشتان دست راست سارق است. پرسش مقاله این است که آیا قطع انگشتان دست راست سارق به‌صورت مطلق و در تمامی شرایط ثابت است یا در  موارد خاص این اصل تخصیص می‌خورد و حد قطع ید اجرا نمی‌شود؟ در کتب فقهی فرضی مورد بحث قرارگرفته که چنانچه سارق دست چپ نداشته باشد آیا حد قطع دست راست در مورد وی اجرا می‌شود یا خیر؟ مشهور فقها با استدلال به کتاب و سنت قول به قطع دست راست را در فرض ذکرشده پذیرفته و در مقابل، گروهی از فقها قول به عدم قطع را ترجیح داده‌اند. در مقاله پیش رو، نگارندگان با اتکای به روش تحلیلی توصیفی و با توجه به اصول فقهی و در پی ارزیابی ادله دو گروه بر این عقیده استوارند که در فرضی که سارق فاقد دست چپ باشد نباید دست راست وی قطع شود و حد سرقت در خصوص چنین فردی قابل‌اجرا نیست. با توجه به اینکه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این نکته پرداخته نشده و مقنن موضعی را نفیاً یا اثباتاً اتخاذ نکرده پیشنهاد اصلاح و پیش‌بینی این مطلب در متن قانون، مطرح گردیده است.

کلیدواژه‌ها

سرقت؛ قطع ید؛ حد

مراجع

قرآن کریم ، ترجمه محمد مهدی فولادوند.

آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مؤلف،1380 ق.

اب‍ن ادری‍س، م‍ح‍م‍د ب‍ن اح‍م‍د، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.

اب‍ن ب‍اب‍وی‍ه، م‍ح‍م‍دب‍ن ع‍لی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی علیه السلام، 1415 ق.

اب‍ن ب‍اب‍وی‍ه، م‍ح‍م‍دب‍ن ع‍لی ، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

اب‍ن ب‍راج، ع‍ب‍دال‍ع‍زی‍ز ب‍ن ن‍ح‍ری‍ر، المهذب فی الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.

اب‍ن س‍ع‍ی‍د، ی‍حی‍ی ب‍ن اح‍م‍د، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، قم، منشورات رضی، 1394 ق.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.

ابن فهد حلی، أحمد بن محمد ، المقتصر من شرح المختصر؛ مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، 1410ق.

ابن فهد حلی، أحمد بن محمد ، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، النشر الإسلامی، 1407ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، 1414 ق.

ان‍ص‍اری، م‍رت‍ض‍ی‌ب‍ن م‍ح‍م‍دامی‍ن، کتاب المکاسب، قم، منشورات دار الذخائر، 1411 ق.

بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، بلغة الفقیه، تهران، منشورات مکتبة الصادق، 1403 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.

بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، 1429 ق.

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له، 1426 ق.

ت‍رح‍ی‍نی ع‍ام‍ل‍ی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، 1427 ق.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، 1410 ق.

حسینی شیرازی، صادق، التعلیقات علی شرائع الإسلام، قم، انتشارات استقلال، 1425 ق.

خراسانی، وحید، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقر علیه السلام، 1428 ق.

خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، 1420 ق.

خمینی، روح اللّه ، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1421 ق.

خ‍وان‍س‍اری، اح‍م‍د، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، تکملة المنهاج، قم، نشر مدینة العلم، 1410 ق

خوئى، سید ابو القاسم ، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، 1422 ق

خوئى، سید ابو القاسم ، التنقیح فی شرح المکاسب، نجف، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1425ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، الهدایة فی الأصول، قم، صاحب الامر( عج)، 1417ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، دراسات فی علم الأصول، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)‏، 1419ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، غایة المأمول، قم، مجمع الفکر الاسلامی‏، 1428ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، کتاب الاجتهاد و التقلید، قم، دار أنصاریان، 1410ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، کتاب الحج، قم، مدرسة دار العلم، 1409ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، کتاب الخمس، قم، العلمیة، 1364ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، کتاب الصلاة، قم، مدرسة دار العلم، 1368ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، کتاب الطهارة، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق.

خوئى، سید ابو القاسم کتاب النکاح، قم، مدرسة دار العلم، 1404ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، مصباح الأصول، قم، موسسة إحیاء آثار السید الخوئی، 1422ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، مصباح الفقاهة، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.

خوئى، سید ابو القاسم ، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌نا، 1413ق.

خوئى، سید ابو القاسم ، موسوعة الإمام الخوئی؛ قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1418ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، سوریه، دار العلم - الدار الشامیة، 1412 ق.

زراعت، عباس، شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب1375، تهران، ققنوس، 1392.

شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1412 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، حاشیة الإرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404 ق.

صیمری، مفلح بن حسن، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی - ره، 1408 ق.

صیمری، مفلح بن حسن ، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی، 1420 ق.

طباطبایی، علی بن محمد علی، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع - حدیقة المؤمنین، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره، 1409 ق.

طباطبایی، علی بن محمد علی ، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1413 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1410 ق.

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.

طوسی، محمد بن حسن ، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1363ش.

طوسی، محمد بن حسن ، الإقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، تهران، مکتبة جامع چهلستون، 1400ق.

طوسی، محمد بن حسن ، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، 1409ق.

طوسی، محمد بن حسن ، الخلاف، قم، النشر الإسلامی، 1409ق.

طوسی، محمد بن حسن ، العدة فی أصول الفقه، قم، بی‌نا، 1417ق.

طوسی، محمد بن حسن ، الغیبة، قم، المعارف الإسلامیة، 1411ق.

طوسی، محمد بن حسن ، الفهرست، نجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، 1351ش.

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1364ش.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة،بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420 ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ط - القدیمة)، مشهد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1422‍ ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، تذکرة الفقهاء، قم، آل البیت (ع)، 1414ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، تهذیب الوصول الی علم الأصول، لندن، الامام علی (ع)، 1380ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، خلاصة الأقوال، قم، نشر الفقاهة، 1417ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، مبادئ الوصول إلی علم الأصول، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، النشر الإسلامی، 1413ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1414ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، نهایة الوصول الی علم الأصول، قم، الامام الصادق (ع)، 1425ق.

ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف ، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دار الهجرة، 1421ق.

عمیدى، سید عمید الدین، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم ، دفتر انتشارات اسلامى، 1416 ه‍ ق

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، 1410 ق.

فیاض، محمد اسحاق، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مجلسی، 1426 ق.

فیاض، محمد اسحاق ، منهاج الصالحین، 3 جلد، بی‌تا.

فی‍ض ک‍اش‍ان‍ی، م‍ح‍م‍دب‍ن ش‍اه‌م‍رت‍ض‍ی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، بی‌تا.

قطان حلی، محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1424 ق.

کاشانی، ملأ حبیب الله، منتقد المنافع فی شرح المختصر النافع - کتاب الطهارة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1428 ق.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1422 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دار القرآن الکریم، 1412 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، حدود و قصاص و دیات، تهران، مؤسسه نشر آثار اسلامی، 1401 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1404ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی - ره، 1406 ق.

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، یک دوره فقه کامل فارسی، تهران، مؤسسه و انتشارات فراهانی، 1400 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن ، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

م‍رت‍ض‍ی زب‍ی‍دی، م‍ح‍م‍د ب‍ن م‍ح‍م‍د، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414 ق.

مرعشى نجفى، سید شهاب الدین، السرقة على ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى - ره، 1424 ه‍ ق

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.

موسوی اردبیلی، عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید، 1427 ق.

میر محمد صادقی، حسین، جرایم علیه اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان، 1396 ه ش

ن‍وری، ح‍سی‍ن‌ب‍ن م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1408 ق.