تحلیل و اولویت بندی شاخص های زیست پذیری در روستاهای ارتقا یافته به شهر (مطالعۀ موردی: شهرستان دهگلان، شهر بلبان آباد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 12، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32، شهریور 1398، صفحه 333-356   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i1.80543

نویسندگان

سعید کاردار¹؛ حامد قادرمرزی²؛ افشین بهمنی^{* 3}

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

²دانشگاه خوارزمی

³دانشگاه تهران

چکیده

اهداف: تحقیق حاضر با هدف شناسایی مهم­ترین اولویت­ های زیست­ پذیری از دیدگاه ساکنان، تأثیر ارتقای روستا به شهر را در بهبود شاخص­های زیست ­پذیری مورد ارزیابی قرار می ­دهد.
روش: روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با رویکرد کیفی بوده و نحوة گردآوری داده ­ها به دو شیوة اسنادی و میدانی است. جامعة آماری تحقیق، تعداد 1075 سرپرست خانوار شهر بلبان آباد و نمونة مورد مطالعه بر اساس فرمول کوکران 120 نفر می­ باشد. تحلیل داده­ ها به این صورت است که در ابتدا با بهره­ گیری از روش تحلیل محتوا (نظریة بنیانی) در نرم افزار MAXQDA، مفاهیم محوری و عناصر کلیدی زیست­ پذیری از دیدگاه ساکنان شناسایی شد، سپس با استفاده از تکنیک اهمیت- عملکرد (IPA) و ماتریس دو وجهی آن، اولویت­ های زیست ­پذیری، کیفیت درک ­شده توسط ساکنان و شکاف میانگین اهمیت- عملکرد شاخص­های زیست ­پذیری ارزیابی می­ شود.
یافته ­ها/ نتایج: نتایج نشان می­ دهد که مهم ترین شاخص ­های زیست­ پذیری، مشتمل بر 17 مفهوم محوری است که در چارچوب چهار مقولة هسته­ ای زیرساخت­ها، دسترسی، زیباسازی و امنیت جای می­ گیرند. ارزیابی سطح اهمیت- عملکرد شاخص­های زیست ­پذیری شهری نشان می­ دهد که بعد دسترسی با میانگین اختلاف 81/1- دارای پایین ­ترین سطح کیفیت زیستی بوده و بعد از آن، بعد امنیت با میانگین 70/1- قرار دارد. همچنین، میانگین کل شکاف زیست­ پذیری شهری 67/1- می­ باشد که موقعیت فاقد مطلوبیت را بر روی ماتریس نشان می­ دهد.
نتیجه ­گیری: اگر چه توزیع فضایی امکانات و برقراری شبکة به هم پیوستة سکونت­گاه­ های انسانی به واسطه سیاست­ هایی از جمله تبدیل روستا به شهر به لحاظ ماهیتی، مطلوب و پسندیده است، اما با ضعف در اجرا و عملیاتی نشدن اهداف و چشم ­اندازهای ترسیم ­شده، نه تنها این سیاست به ارتقای شاخص­های زیست ­پذیری منتهی نشده بلکه در برخی زمینه­ ها به­ ویژه از بعد جمعیتی، پیامدهای منفی در پی داشته است.

کلیدواژه‌ها

زیست پذیری؛ تبدیل روستا به شهر؛ کیفیت زندگی؛ بلبان آباد؛ تکنیک IPA

مراجع

1. امیدی، ص؛ خاتوان آبادی، الف و ابراهیمی، م. ص. (1394). بررسی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی تبدیل روستا به شهر(مطالعة موردی: روستا- شهر حسن آباد، شهرستان اقلید). مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 3 (10)، 28-11.

2. امیرانتخابی، ش. (1394). پیامدهای تبدیل روستا به شهر در ناحیة فومنات. جغرافیا (فصل‌نامة علمی- پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران)، 3 (46)، 251-235.

3. ایمانی، ب؛ ضارب نیا، م و کانونی، ر. (1397). ارزیابی و تحلیل میزان زیست‌پذیری در بخش مرکزی مناطق کلان شهری (مطالعة موردی: منطقة 12 شهر تهران). جغرافیا و مطالعات محیطی، 7 (26)، 70-57.

4. آروین، م؛ فرهادی خواه، ح؛ پوراحمد، الف و منیری، الف. (1397). ارزیابی شاخص‌های زیست پذیری شهری بر اساس ادراک ساکنان (نمونة موردی: شهر اهواز). دانش شهرسازی، 2 (3)، 17-1.

5. تمیمی، م؛ رحمانی، ب؛ مهدوی، م و سرور، ر. (1396). بررسی ایجاد شهر کوچک و تأثیر آن بر سکونت‌گاه‌های روستاهای حریم: مطالعة موردی شهر فردوسیه، بخش مرکزی شهرستان شهریار. روستا و توسعه، 20(4)، 71-49.

6. خراسانی، م. الف. (1397). تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین. جغرافیا و توسعه، 16(51)، 280-261.

7. خراسانی، م. الف؛ رضوانی، م. ر؛ مطیعی لنگرودی، س. ح و رفیعیان، م. (1391). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری (مطالعة موردی: شهرستان ورامین). پژوهش‌های روستایی، 4، 104-79.

8. راهب، غ. (1384). درنگی در مفهوم روستا. محیط شناسی، 33 (41)، 116-105.

9. رضوانی، م. ر؛ منصوریان، ح و احمدی، ف. (1389). ارتقای روستاها به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی(مطالعة موردی: شهرهای فیروزآباد و صاحب در استان های لرستان و کردستان). پژوهش‌های روستایی، 1(11)، 65-33.

10. زیاری، ک؛ پوراحمد، الف؛ حاتمی نژاد، ح و باستین، ع. (1397). سنجش و ارزیابی اثرات حکمروایی خوب شهری بر زیست پذیری شهرها (مطالعة موردی: شهر بوشهر). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9 (34)، 18-1.

11. سجاسی قیداری، ح؛ صادقلو، ط و محمودی، ح. (1398)، رتبه‌بندی روستاها بر اساس شاخص های زیست پذیری (مطالعة موردی: دهستان نظام آباد شهرستان آزادشهر). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51 (1)، 144-129.

12. سلیمانی مهرنجانی، م؛ تولایی، س؛ رفیعیان، م؛ زنگانه، الف و خزایی نژاد، ف. (1395). زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4 (1)، 50-27.

13. شاطریان، م؛ صلاحی، گ؛ گنجی پور، م و اشنویی، الف. (1395). تبیین پیامدهای اجتماعی تبدیل نقاط روستایی به شهر(مطالعة موردی: شهرهای نیاسر، برزک، سفیدشهر و مشکات در ناحیة کاشان). فضای جغرافیایی، 16(55)، 63-45.

14. عنابستانی، ع. الف و صادقی، ف. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش روستاییان به ادغام روستاها در یکدیگر و ایجاد شهرهای جدید (مطالعة موردی: روستاهای پیرامون شهر بناب). برنامة ریزی فضایی، 1 (12)، 42-25.

15. عیسی لو، ع. الف؛ بیات، م و بهرامی، ع. (1393). انگارة زیست‌پذیری رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی در جوامع روستایی (مطالعة موردی: شهرستان قم، بخش کهک). مسکن و محیط روستا، 33 (146)، 120-107.

16. فراهانی، ح؛ بهمنی، الف و جبالی، ف. (1395). فرآیند تبدیل سکونت‌گاه‌های روستایی به شهر و اثرات آن بر کیفیت زندگی شهروندان (مطالعة موزدی: شهر بلبان آباد، شهرستان دهگلان). برنامه ریزی منطقه‌ای، 6 (22)، 202-191.

17. گلابی، ب؛ بایزیدی، ق؛ طهماسبی، الف و سحابی، ج. (1397). کاوش عمیق معنای خانة بومی به روش پدیدارشناسی(مورد مطالعه: خانة روستایی منطقة موکریان ایران). پژوهش‌های روستایی، 9 (4)، 661-649.

18. محمدی ده چشمه، م. (1391)، ناپایداری شهری در بوم‌شهر ایرانی و آثار جمعیتی آن. فصل‌نامة معرفت فرهنگی اجتماعی، 91(4)، 20 -5.

19. محمدی ده چشمه، م؛ عبیات، م و عبیات، م.(1398). پیوندهای روستا- شهری، مبنای توسعة ناحیه ای(مورد: شهرستان اهواز). جغرافیا و توسعه، 17(54)، 74-51.

20. مطیعی لنگرودی، س. ح؛ فرجی سبکبار، ح و بهنام‌زاده، الف. (1395). تحلیل اثرات اقتصادی تبدیل روستاها به شهر، مورد: شهر محمودآباد در استان آذربایجان غربی. اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 5 (17)، 167-153.

21. مولایی هشجین، ن؛ کریمیان، م؛ بلوچی، ع و مغدانی، الف. (1393)، ارزیابی نقش سیاست تبدیل سکونت‌گاه‌های روستایی به شهر در کیفیت زندگی ساکنان محلی (مورد شناسی: شهرهای بردخون و بنک، استان بوشهر). برنامه‌ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، 9(28)، 33-17.

22. مهاجرانی، ع. الف؛ حقیقتیان، م و یوسف نیا، م. (1395). بررسی تاثیر راهبرد تبدیل روستا به شهر بر سبک زندگی افراد در روستاهای نشتیفان، سلامی و جنگل در استان خراسان رضوی. راهبردهای توسعة روستایی، 3 (12)، 479-461.

23. Dajian, Z., & Rogers, P. P. (2006). 2010 World Expo and urban life quality in Shanghai in terms of sustainable development. Chinese Journal of Population Resources and Environment, 4(1), 15-22.

24. Howley, P., Scott, M., & Redmond, D. (2009). Sustainability versus livability: An investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847-864.

25. Perogordo Madrid, D. (2007). The Silesia Megapolis. European Spatial Planning, 17(1), 23-33.

26. Puwen, K., (2008). Role of small centers and development, a case study: Indonesia, Cambon University.

27. Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2005). The livable city: World urban forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.

28. VanZerr, M., & Seskin, S. (2011). Recommendations Memo livability and quality of life indicators. Portland, Oregon: CH2M Hill.