ارائۀ شیوه‌نامه‌ای بهمنظور حفظ دانش بومی در کتابخانه‌های روستایی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 12، دوره 8، شماره 2، اسفند 1397، صفحه 243-263   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.65302

نویسندگان

سولماز فروتنی¹؛ محسن نوکاریزی^{* 2}؛ محمد رضا کیانی¹؛ حمید رضا مختاری اسکی³

¹دانشگاه بیرجند

²دانشگاه فردوسی مشهد

³پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

چکیده

مقدمه: دانش بومی،دانش محلی، سنتی یا قومی است که ماهیت آن تجربی،شفاهی وذهنی است. تدوین آن دشوار است چرا که دانشی ضمنی و پنهان است با ظهور علم نوین و پیشرفت جوامع مورد غفلت قرار گرفته و در معرض نابودی است. این جنوبی در کتابخانه‌های روستایی انجام گرفت مطالعه با هدف پیشنهاد و ارائۀ الگویی به‌منظور مستندسازی، حفظ و اشاعۀ دانش بومی روستاییان خراسان.
روش‌شناسی: این مطالعۀ کیفی به‌روش نظریۀ زمینه‌ای انجام شد. داده‌ها به‌کمک ابزار مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته از نمونه‌ها گردآوری شد. نمونه را بیست مرد و ده زن روستایی، هشت کتابدار و سه نفر مطلع از دانش بومی استان خراسان جنوبی تشکیل داد. روایی پژوهش به‌کمک بازخورد همتایان و توضیح مفصل و غنی و داوران بیرونی تأیید شد. پایایی پژوهش نیز از طریق تصویربرداری و ضبط صدا و یاداشت‌برداری واژه‌به‌واژه با آوانگاری تقویت شد.
یافته‌ها: یافته­ ها نشان داد  سازمان‌های بسیاری می‌توانند به‌منظور حفظ و اشاعۀ دانش بومی فعالیت کنند. دراین‌میان، کتابخانه‌های روستایی می‌توانند در بین سازمان‌ها نقش مؤثری ایفا کنند؛ چون نزدیکترین مراکز دانش در روستا هستند و با ایجاد انگیزه و افزایش مهارت‌های تخصصی، فنی، پژوهشی و کلامی به کتابداران و همچنین با مستندسازی دانش بومی به‌هر دو صورت رقومی و چاپی می‌توانند در نقش هماهنگ‌کننده ظاهر شوند.
نتیجه گیری: شیوه‌نامۀ به‌دست‌آمده مهم‌ترین نتیجۀ حاصل از این پژوهش بود. این شیوه‌نامه بر چهار اصل تخصص، تعهد، تعامل و تعادل استوار است. از طریق این شیوه‌نامه، ده مرحلۀ شناسایی، انتخاب، یادگیری، ارتباط، اقدام، پیاده‌سازی، بازبینی، ثبت، سازماندهی و دسترسی، به‌منظور مستندسازی، حفظ و اشاعۀ دانش بومی روستاییان به کتابخانه‌های کتابخانۀ روستاییروستایی خراسان جنوبی ارائه داده شده است.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه روستایی؛ دانش بومی؛ نظریه زمینه ای؛ مستندسازی؛ اشاعه

مراجع

ادیب‌‌حاج‌باقری، محسن، پرویزی، سرور و صلصالی، مهوش. (1389). روش‌های تحقیق کیفی. تهران: نشر و تبلیغ بشری.

استراوس، انسلم، کوربین، جولیت. (1392). مبانی پژوهش کیفی فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای (ابراهیم افشار، مترجم). تهران: نشر نی.

امیری اردکانی، محمد و شاه ولی، منصور. (1382). مبانی، مفاهیم و مطالعات دانش بومی کشاورزی. تهران: وزارت جهاد کشاورزی.

پاپ‌زن، عبدالحمید، حسینی، سید محمود، ازکیا، مصطفی و عمادی، محمدحسین. (1386). تدوین مدل مفهومی حاصل از تلفیق دانش بومی و رسمی با استفاده از نظریه بنیانی به‌منظور دستیابی به رهیافت ترویجی مناسب مطالعۀ موردی منطقۀ بیلوار شهرستان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه (ویژه سیاست‌های کشاورزی)، 15(58)، 151-176.

حریری، نجلا. (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

دهقانی‌تفتی، محمدعلی. (1384). طرح جمع‌آوری و ثبت دانش بومی بخش کشاورزی در روستاهای شهرستان تفت (قسمت آب و خاک). طرح پژوهشی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، گروه تحقیقات و توسعه روستایی.

زمانی‌پور، اسدالله، محمدقلی‌نیا، جواد و غوث، کمال. (1390). کاربرد دانش بومی در تولید محصولات دامی مطالعه موردی: ناحیه هردنگ. فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، (23)،74-97.

کرسول، جان. (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده بنیاد، قوم‌نگاری، مطالعه موردی). ترجمه حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. تهران: صفار؛ اشراقی.

گل‌محمدی، فرهود. (1390). بررسی شیوه‌های آموزش و ترویج دانش بومی معماری روستایی (نمونه موردی استان سیستان و بلوچستان). فصلنامه مسکن و محیط روستا. 136، 79-94.

عمادی، محمدحسین. (1383). شناخت، جمع‌آوری، دسته‌بندی و معرفی دانش بومی روستاییان و عشایر کشور جهت استفاده در پروژه‌های توسعه‌ای در قالب یک بانک اطلاعات کامپیوتری.طرح پژوهشی. مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی وزارت جهاد کشاورزی.

قادری، طاهره، جعفریان، علی‌اکبر و رحیمی‌‌نیا، نفیسه. (1390). چگونگی باز تعریف طب بومی در دوره مدرن مطالعه موردی: عقاید و باورهای مربوط به باروری و ناباروری در شهرستان اردستان. فصلنامه دانش بومی، 2، 166-201.

محمدقلی‌نیا، جواد، زمانی‌پور، اسدا... و غوث،کمال. (1391) شناسایی دانش بومی موجود در بین باغداران تولید کننده زرشک در خراسان جنوبی با بهره‌‌‌‌‌‌گیری از نظریه بنیانی. فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان. 23، 144-116.

هزارجریبی، جعفر و صفری‌شالی، رضا. (1390). کاربست نظریه بنیانی در شناخت دانش بومی، فصلنامه دانش بومی، 1، 19-68.

Capponi, D. (2010). Perceptions of digital libraries with indigenous knowledge: An exploratory study (Master's Thesis). University of Tennessee. Retrieved Jul.1, 2014 from http:/trace.tennessee.edu/utk-gradthes/610

Chisita, C. (2011). Role of libraries in promoting the dissemination and documentation of indigenous agricultural information: Case study of Zimbabwe. IFLA WLIC. San Juan, Puerto Rico: 10-11 Aug. 2011. Retrieved feb. 19, 2014 from http://conference.ifla.org/ifla77

Crnkovic, V. (2012). Agricultural Rural libraries in Serbia in the era of information technology. IFLA WLIC. Finland, Helsinki: 11-17 Aug. Retrieved feb. 19, 2014 from http://conference.ifla.org/ifla78

Kargbo, J. (2005). Managing indigenous knowledge: What role for public libraries in Sierra leone? The International Information & Library Review, 37, 199-207. doi:10.1016/j.iilr.2005.08.002

Lilley, S., Paringatai, T. (2013). Kia whai taki: Implementing indigenous knowledge in the aotearoa New Zealand library and information management curriculum. IFLA WLIC IFLA. World Library and Information Congress 79th IFLA General Conference and Assembly. Singapor:17-23Aug. Retrieved Jul.1, 2014 from http:// creativecommons.org/licenses/by/3.0/

Maina, Ch. (2012). Traditional knowledg management and preservation: Intersections with library and information science. The International Information & Library Review, 44: 13-27. doi:10.1016/j.iilr.2012.01.004

Munyua, H.& Stilwel, C. (2013). Three ways of small-case farmers in Africa with refrence to Kenya. Library & Information Science Research, 35, 326-337. Retrieved June.30, 2014, from http://dx.doi.org/10.1016/j.lisr.2013.04.005

Nakata, M & Langton, M. (2009). Australian indigenous knowledge and libraries. Sydney: University of Tecnology Sydney Press Press.

Mokhtari, H. & Arastoo, B., & Jahanshahi, O. (2005). Overview of an efficient knowledge management model for improving the role of agriculture educational system in the process of developing knowledge-based agriculture: The case of Iran. In EFITA/WCCA joint congress on IT in Agriculture. Portugal, Vila Real. 25-28 July, 2005.

Okorafor, C. (2010). Challenges conforting libraries in documentation and comunication of indigenous knowledge in Nigeria. The International Information & Library Review, 42:8-13. Doi:10.1016/j.iilr.2010.01.005

Sithol, J. (2007). Indigenous knowledge: The challenges faced by African libraries and information centres in documenting and preserving. IFLA Journal, 33: 117-123. . Retrieved december 18, 2013 from http://ifl.sagepub.com/content/33/2/117. DOI: 10.1177/0340035207080304