تأملی بر شرط «انتفاء التهمة» در شاهد

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 120، خرداد 1399، صفحه 57-76   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i1.71820

نویسندگان

صدیقه سادات سجادی^{* 1}؛ عباس کلانتری خلیل آباد²؛ نفیسه متولی زاده نائینی³

¹دانش آموخته دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه میبد

²دانشیار دانشگاه میبد

³استادیار دانشگاه میبد

چکیده

گواهی شهود در دادگاه‌ها از جمله ادله اثبات در حقوق کیفری و مدنی است. برای اطمینان به نتایج گواهی، شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای شاهد در نظر گرفته شده است که بنابر نظر مشهور فقهای شیعه عبارتند از: بلوغ و عقل، اسلام و طهارت مولد، عدالت و انتفاء تهمت. گرچه متهم نبودن شاهد، یکی از صفاتی قلمداد شده است که فقدان آن، شاهد را با عدم قبولی شهادتش مواجه می‌کند؛ ولی دقت در کلمات فقها و تعبیرات آنها در این مورد نشان می‌دهد که آنچه به عنوان مانع شهادت مطرح است متهم بودن شاهد و احتمال شهادت ناحق وی به جانبداری از یکی از طرفین دعوا نیست؛ چرا که با پذیرش عدالت وی، این احتمال ضعیف و یا منتفی است؛ بلکه ذینفع بودن شاهد در شهادت است. در این راستا دیدگاه فقهایی که به جای شرط «انتفاء تهمت» از شرط «ذینفع نبودن شاهد» استفاده کرده‌اند ترجیح داده شده است.
 

کلیدواژه‌ها

شاهد؛ شرایط شاهد؛ انتفاءتهمت؛ ذینفع نبودن در شهادت

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی ، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی (ع)، 1415 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی ، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، مصحح: محمد حسون، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1408 ق.

ابن حنبل، احمدبن‌ محمد، المسند، بیروت: عالم الکتب، چاپ اول، 1419 ق.

ابن زهرة، حمزةبن‌ علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1417 ق.

ابن ماجه قزوینی، محمدبن یزید، السنن، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.

ابوداود، سلیمان بن اشعث، السنن، بیروت: دارالکتاب العربی، بی‌تا.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.

آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

تبریزی، جوادبن ‌علی، اسس ‌القضاء و الشهادة، قم: دفتر مؤلف، بی‌تا.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت، 1409 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، اول، بی‌تا.

خوانساری، احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.

خوئی، ابوالقاسم، «مبانی تکملة المنهاج» ضمن موسوعة الامام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثارالامام الخوئی، 1418 ق.

روحانی، صادق، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

سبحانی، جعفر، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418 ق.

شهید اول، محمدبن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، جامع عباسی، قم: جامعه مدرسین، 1386 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1418 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب‌العربی، 1400 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407 ق.

علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1420ق.

علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌،‌ مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی إنفرادات الإمامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (القضاء والشهادات)، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار (ع)، 1427 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404 ق.

فاضل هندی، محمدبن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.

فخر المحققین، محمدبن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387 ق.

فیاض کابلی، محمداسحاق، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

گلپایگانی، محمدرضا، کتاب الشهادات، مقرر: علی حسینی میلانی، قم: ناشر مقرر کتاب، 1405 ق.

محقق حلی، جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: موسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن‌ محمد مؤمن، کفایة الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.

مدیرشانه‌چی، کاظم، درایة الحدیث، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1356.

مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، 1377.

مفید، محمدبن محمد، الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام، مصحح: محمد حسون، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.

مؤمن قمی، محمد، مبانی تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1422 ق.

نراقی، مولی احمدبن محمدمهدی، مستند الشیعه فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع). 1415 ق.

وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، قم: مدرسه امام باقر (ع)، چاپ پنجم، 1428 ق.