رهیافتی به گونه‌های «سیاق»

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 120، خرداد 1399، صفحه 77-96   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i3.56684

نویسندگان

مریم صباغی ندوشن^{* 1}؛ محمدحسن حائری²؛ حسین صابری²

¹دانش آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد، مدرس حوزه و دانشگاه

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سیاق که مولود هم‌نشینی و هماهنگی کلمات و جملات است؛ به دلیل قابلیت تصویرگری لایه‌هایی از معنا در فضایی گسترده، بر خلاف مدلول واژه و جمله اهمیت می‌یابد. این قابلیت، معلول برخی قرائن و ملابسات محیط به الفاظ و پاره‌ای ارتباطات فراواژه‌ای افزون بر ویژگی مفردات و نحوه چینش آن‌ها است. مجموعه این ویژگی‌ها و تلفیقی از قرائن منجر به ظهوری می‌شود که منشأ آن سیاق است و خود منشأیی برای تحقق گونه‌های مختلف ظهور سیاقی اعم از لفظی و غیر لفظی با اقسام فرعی تحت آن می‌شود. این گونه‌ها مسبوق بر تعیین مبنا در خصوص تحدید چیستی سیاق از حیث سعه و ضیق است. از آنجا که قول مختار در این خصوص شمولیت قرائن حالیه افزون بر مقالیه در گستره سیاق است، گونه‌های مختلفی از ظهور سیاقی را در حیطه نظر خواهیم داشت. حاصل این گونه‌شناسی می‌تواند در میدان عمل به کمک استنباط بشتابد و موجبات توسیع در مدلول احکام را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

سیاق؛ ظهور سیاقی؛ لفظی؛ غیر لفظی؛ استنباط

مراجع

آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز، قم: دفترانتشارات اسلامی، 1417 ق.

آخوند خراسانى، محمد کاظم‌بن حسین، حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.

آخوند خراسانى، محمد کاظم‌بن حسین ، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

آشتیانی، محمدحسن، کتاب الزکاه، قم: انتشارات زهیر، 1426 ق.

آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، تهران: مؤلف،1380.

ابراهیم مصطفی، احمد الزیات، حامدعبدالقادر، محمدالنجار، المعجم الوسیط، بی‌جا: دارالدعوه، بی‌تا.

اراکی، محمدعلی، اصول الفقه، قم: مؤسسه در راه حق، 1375.

اراکی، محمدعلی ، الخیارات، قم: مؤسسه در راه حق، 1414 ق.

اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروه، تهران: دار الاسوه للطباعه و النشر، 1417 ق.

اشکنانی، محمدحسین، دروس فی اصول الفقه (توضیح الحلقه الثانیه)، قم: باقیات، 1430 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، رساله فی الوصایا، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین ، کتاب الطهاره، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.

بجنوردی، حسن، منتهی الاصول، تهران: مؤسسه العروج، 1380.

بحرالعلوم، محمد، بلغة الفقیه، تهران: منشورات مکتبه الصادق، 1403 ق.

بحرالعلوم، مهدی، مبلغ النظر فی حکم قاصد الاربعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.

بحرانی، احمدبن صالح، الرسائل الاحمدیه، قم: دار المصطفی لاحیاءالتراث، 1419 ق.

بحرانی، محمدصنقور، شرح الاصول من الحلقه الثانیه، قم: مؤلف، 1428 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیه، بیروت: دار المصطفی لاحیاءالتراث، 1423 ق.

بروجردی، حسین، تقریرات فی اصول الفقه، مقرر: علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.

بروجردی، حسین ، نهایة الاصول، مقرر: علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.

بلاغی، محمدجواد، الرسائل الفقهیه، قم: مرکز العلوم و الثقافه الاسلامیه، 1428 ق.

بهائی، محمد بن حسین، الحبل المتین فی احکام الدین، قم: کتابفروشی بصیرتی، 1390.

بهبهانی، محمّد باقر بن محمّد اکمل، مصابیح الظلام، قم: مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، 1424 ق.

حرعاملی، محمدبن حسن، الفوائد الطوسیه، قم: چاپخانه علمیه، 1403 ق.

حرعاملی، محمدبن حسن ، وسائل الشیعه،، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

حسینی شاهرودی، محمود، نتایج الافکار فی الاصول، مقرر: محمدجعفر جزائری، قم: آل مرتضی علیهم السلام، 1431 ق.

حسینی میلانی، علی، تحقیق الاصول، قم: الحقائق، 1428 ق.

حسینی، محمدحسین، ولایة الفقیه فی حکومه الاسلام، بیروت: دارالحجه البیضاء، 1418 ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، قم: مؤسسه دار التفسیر، 1416 ق.

حکیم، محمدسعید، مصباح المنهاج-کتاب الطهاره، قم: مؤسسه المنار، بی‌تا.

حلی، حسین، دلیل العروه الوثقی، مقرر: حسن سعید تهرانی، نجف اشرف: مطبعه النجف، 1379 ق.

خرازی، محسن، عمده الاصول، قم: مؤسسه در راه حق، 1422 ق.

خلخالی، محمدمهدی، الحاکمیه فی الاسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1425 ق.

خلخالی، محمدمهدی ، فقه الشیعه-کتاب الخمس والانفال، قم: دارالبشیر، 1427 ق.

خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، مقرر: حسین تقوی اشتهاردی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.

خمینی، روح الله ، جواهر الاصول، مقرر: محمدحسن مرتضوی لنگرودی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.

خمینی، روح الله ، کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.

خواجوئی، اسماعیل، الرسائل الفقهیه، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1411 ق.

خوانساری، حسین، مشارق الشموس فی شرح الدروس، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خوانساری، موسی، رسالة فی قاعده نفی الضرر، تهران: المکتبه المحمدیه، 1373.

خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروه الوثقی، مقرر: مرتضی بروجردی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم ، الهدایة فی الاصول، مقرر: حسن صافی اصفهانی، قم: مؤسسه صاحب الامر (عج)، 1417 ق.

خوئی، ابوالقاسم ، دراسات فی علم الاصول، مقرر: علی هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1419 ق.

خوئی، ابوالقاسم، غایة المأمول، مقرر: محمدتقی جواهری، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.

خوئی، ابوالقاسم ، موسوعة الامام الخوئی، مقرر، جمعی از بزرگان و اساتید، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1418 ق.

راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.

رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.

روحانی، محمد، المرتقی الی الفقه الاعلی-کتاب الخمس، قم: مؤسسه مولود الکعبه، 1422 ق.

روحانی، محمد ، منتقی الاصول، مقرر: عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت الله سیدمحمدحسینی روحانی، 1413ق.

روحانی، محمدصادق، زبدة الاصول، تهران: حدیث دل، 1382.

سبحانی، جعفر، ارشاد العقول، مقرر: محمدحسین حاج عاملی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1424 ق.

سبزواری، عبدالاعلی، تهذیب الاصول، قم: مؤسسه المنار، بی‌تا.

سبزواری، عبدالاعلی ، مهذب الاحکام، قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیه الله، 1413 ق.

سیستانی، علی، الرافد فی علم الاصول، مقرر: منیر قطیفی، قم: لیتوگرافی حمید، 1414 ق.

سیفی، علی اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1425 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، المقاصد العلیه، قم: انتشارات دفترتبلیغات اسلامی، 1420 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، تمهید القواعد الاصولیة و العربیه، قم: انتشارات دفترتبلیغات اسلامی، 1416 ق.

شهیدی، فتاح، هدایه الطالب، تبریز: چاپخانه اطلاعات، 1375.

شیرازی، علی، تعلیقه علی فرائد الاصول، بی‌جا: بی‌نا، 1328.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

صدر، رضا، الاجتهاد و التقلید، قم: دفترتبلیغات اسلامی، 1420 ق.

صدر، محمد باقر، بحوث فی شرح العروه، قم: مجمع الشهید آیه الله الصدر العلمی، 1408 ق.

صدر، محمد باقر ، بحوث فی علم الاصول، مقرر: حسن عبدالساتر، بیروت: الدار الاسلامیه، 1417 ق.

صدر، محمد باقر ، بحوث فی علم الاصول، مقرر: محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1417 ق.

صدر، محمد باقر ، قاعده لا ضرر و لاضرار، مقرر: کمال حیدری، قم: دار الصادقین للطباعه و النشر، 1420 ق.

صدر، محمد باقر ، مباحث الاصول، مقرر: کاظم حسینی حائری، ، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1423 ق.

صدر، محمد، ماوراء الفقه، بیروت: دارالاضواء للطباعه و النشرو التوزیع، 1420 ق.

صنقور، محمد، المعجم الاصولی، قم: منشورات الطیار، 1428 ق.

طباطبائی، تقی، عمده المطالب، قم: کتابفروشی محلاتی، 1413 ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418 ق.

عاملی، بهاءالدین، الحبل المتین، قم: کتابفروشی بصیرتی، 1390.

عاملی، بهاءالدین ، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1414 ق.

عاملی، بهاءالدین ، مفتاح الفلاح، بیروت: دار الاضواء، بی‌تا.

عاملی، محمدبن علی، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، بی‌جا، 1411 ق.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامه (ط-الحدیثه)، قم: دفتر اتشارات اسلامی، 1419 ق.

عراقی، ضیاءالدین، الاجتهاد و التقلید، قم: نوید اسلام، 1388.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط-الحدیثه)، قم: مؤسسه آل البیت، 1414 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، اصول فقه شیعه، مقرر: محمود ملکی اصفهانی، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1381.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان، قم: انتشارات مرتضوی، 1425 ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت، 1410 ق.

فیاض، حسن محمد، شرح الحلقة الثالثه، بیروت: شرکه المصطفی لاحیاءالتراث، 1428 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، معتصم الشیعه، تهران: مدرسه عالی شهیدمطهری، 1429 ق.

فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: منشورات دار الرضی، بی‌تا.

کاشف الغطاء، عباس، المال المثلی و المال القیمی، بی‌جا: مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا.

کاظمی، جواد، مسالک الافهام، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

کوه کمره‌ای، محمد، المحجة فی تقریرات الحجه، مقرر: علی صافی گلپایگانی، قم: مؤسسه السیده المعصومه علیهاالسلام، 1421 ق.

کوه کمره‌ای، محمد، النجم الزاهر، مقرر: ابوالحسن موسوی، تبریز: طلوع، 1410 ق.

کوه کمره‌ای، محمدباقر، اصول الفوائد الغرویة فی مسائل علم اصول الفقه الاسلامی، تهران: مطبعه فردوسی، بی‌تا.

مامقانی، محمدحسن، غایة الآمال، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه، 1316.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، لوامع صاحبقرانی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1414 ق.

محقق حلّى، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1406 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، ذخیرة العباد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1247 ق.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.

محقق کرکی، علی بن حسین ، رسائل المحقق الکرکی، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی ودفتر نشر اسلامی، 1409 ق.

مدرسی یزدی، عباس، نماذج الاصول فی شرح مقالات الاصول، قم: داوری، 1383.

مصطفوی، حسن، التحقیق، تهران: مرکز الکتاب و الترجمه و النشر، 1402 ق.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم: اسماعیلیان، 1375.

مکی عاملی، حسین یوسف، قواعد استنباط الاحکام، قم: مؤلف، 1391.

منتظری، حسینعلی، کتاب الخمس والانفال، قم: بی‌نا، بی‌تا.

موسوی قزوینی، علی، تعلیقة علی معالم الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1417 ق.

نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، مقرر: ابوالقاسم خوئی، قم: مطبعه العرفان، 1352.

نائینی، محمدحسین ، المکاسب و البیع، مقرر: محمدتقی آملی، قم: دفترانتشارات اسلامی، 1413 ق.

نائینی، محمدحسین ، فوائد الاصول، مقرر: محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1376.

نائینی، محمدحسین ، منیة الطالب، مقرر: موسی خوانساری، تهران: المکتبه المحمدیه، 1373.

نجفی، بشیرحسین، مرقاة الاصول، قم: دارالفقه للطباعه والنشر، 1383.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415 ق.

نراقی، محمدمهدی، لوامع الاحکام فی فقه شریعة الاسلام، قم: بی‌نا، بی‌تا.

هاشمی شاهرودی، محمود، أضواء و آراء، تعلیقات علی کتاینا بحوث فی علم الاصول، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1431 ق.

هاشمی شاهرودی، محمود ، کتاب الخمس، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1425 ق.

همدانى، رضا بن محمد هادى، مصباح الفقیه، قم: مؤسسه الجعفریه لاحیاء التراث، 1416 ق