بررسی اختلالات شخصیتی در کتاب‌های کنسرو غول و خواهران تاریک و نگاهی به رویکرد کتاب‌درمانی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 16، دوره 8، شماره 2، اسفند 1397، صفحه 317-338   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.71456

نویسندگان

هدی ژیان جهانی^{* 1}؛ حمیدرضا آقامحمدیان شعرباف²؛ مه دخت پورخالقی چترودی²

¹دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: بررسی اختلالات شخصیت در علم روان‌شناسی با مشاهده و بررسی رفتارهای فرد دارای اختلال و مصاحبه‌های بالینی انجام می‌پذیرد و به پژوهش بر انواع اختلالات شخصیتی در متن و شخصیت‌های داستانی خصوصاً آثار کودک و نوجوان، توجه چندانی نشده است. در این جستار سه اختلال شخصیتی (دوری‌گزینی، افسردگی و اسکیزوتایپی) در سه شخصیت (توکا، مادر توکا و نیما) در دو کتاب نوجوان (کنسرو غول و خواهران تاریک) از مهدی رجبی، نویسنده آثار کودک و نوجوان، با نگاهی به کتاب‌درمانی، بررسی شده است.
روش‌شناسی: مؤلفه‌های اختلالات شخصیت در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و روش پژوهش‌، کیفی است که با شیوه تحلیل محتوا انجام شده است. ابزار در این پژوهش ملاک‌های تشخیصی در سه اختلال شخصیتی است. این ملاک‌ها در اختلال شخصیت دوری‌گزین شامل: «حقارت روانی، حقارت بدنی، مقایسه خود با دیگران، انزوا، دست‌پاچگی و عدم ریسک در زندگی است»؛ در اختلال شخصیت افسرده نیز نشانه‌های تشخیصی: «سبک زندگی تکراری، چاقی و پرخوری عصبی، داغدیدگی، عیب‌جویی، خرافاتی بودن» است و نشانه‌ها در اختلال شخصیت اسکیزوتایپی: «توهم، تفکر جادویی و سحرآمیز، رفتارهای غیرعادی و عجیب، سفر در زمان و مکان، اندیشه‌پردازی پارانویا، حالت عاطفی نابجا یا محدود، تنهایی و فقدان دوست» می‌باشد که در شخصیت‌های داستانی (توکا، مادر توکا و نیما) بررسی شده‌ است.
یافته‌ها: نتایج به‌دست آمده به ترتیب فراوانی، در متن کتاب خواهران تاریک، هشتاد و شش نمونه، بر اساس مؤلفه‌های اختلال شخصیت اسکیزوتایپی در شخصیت نیما مشاهده شد. در متن کتاب کنسرو غول نیز بیست و چهار نمونه بر اساس مؤلفه‌های اختلال شخصیت افسرده در شخصیت مادر توکا و بیست و دو نمونه بر اساس مؤلفه‌های اختلال شخصیت دوری‌گزین در شخصیت توکا مشاهده شد.
نتیجه‌گیری: در بررسی نمونه‌ها بر اساس ملاک‌های شخصیتی در سه اختلال شخصیت، به ترتیب فراوانی، ابتدا اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، پس از آن اختلال شخصیت افسرده و در نهایت اختلال شخصیت دوری‌گزین در دو کتاب کنسرو غول و خواهران تاریک قرار گرفت. در بررسی شخصیت‌ها نیز بر اساس میزان فراوانی بیشترین آمار به نیما و پس از آن به مادر توکا و سپس به توکا اختصاص دارد و در مجموع اختلال شخصیت در کتاب خواهران تاریک بیشتر از کتاب کنسروغول مشاهده شد. در شخصیت‌های این دو اثر مشکلات روان‌شناختی بارزی وجود دارد که می‌تواند به کتابدار، معلم و روان‌شناس به‌عنوان درمانگر در رویکرد کتاب‌درمانی کودکان و نوجوان کمک بسزایی کند، زیرا مخاطبان کودک و نوجوان با همانندسازی خود با شخصیت‌های داستان می‌توانند روش‌هایی کاربردی برای حل مشکلات خویش بیایند.

کلیدواژه‌ها

اختلال شخصیّت؛ دوری‌گزینی؛ افسردگی؛ اسکیزوتایپی؛ کتاب‌درمانی؛ مهدی رجبی؛ کنسرو غول؛ خواهران تاریک

مراجع

آرانیان، الهه (1392). تحلیل شخصیت خاقانی در دیوان بر اساس نظریات روان‌شناسی آبراهام مزلو و اریک برن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی، مشهد.

آریا، عباس؛ تبریزی، مصطفی (1382). کتاب‌درمانی. تهران: فراروان.

آصف‌نیا، اعظم؛ حسینی، افضل‌السادات؛ زروانی، مجتبی (1395). مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت در داستان‌های مثنوی و کاربرد آن در تربیت نوجوانان. ادیان و عرفان، 49 (1)، 21-46.

امین دهقان، نسرین؛ پریرخ، مهری (1382). تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی (ب) با رویکرد کتاب‌درمانی. فصلنامه کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، 24، 74 ـ 51.

ابرست، اورسولا ا؛ استورت، آلان ا (1389). روان‌درمانی آدلری. ترجمه نیلوفر قادری زیر نظر محمود دژکام، تهران: انتشارات ارجمند.

بانکی، یاسمن؛ امیری، شعله؛ اسعدی، سمانه (1388). اثربخشی کتاب‌درمانی گروهی بر میزان اضطراب جدایی و افسردگی کودکان والدین طلاق گرفته. دانشور رفتار، 16 (37)، 1-8.

بخشی‌پور رودسری، عباس؛ منصوری، احمد (1390). مقایسه ابعاد اسکیزوتایپی با توجه به الگوهای دلبستگی در دانشجویان دانشگاه تبریز. تحقیقات علوم رفتاری، 9 (9)، 24-32.

بلوچ زراعتکار، کیمیا (1383). تأثیر کتاب‌درمانی بر افسردگی خفیف دانشجویان دختر دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.

پریرخ، مهری (1382). نقش ادبیات کودکان و نوجوانان در پاسخگویی نیاز آن‌ها. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 4(23)، 23-37.

پریرخ، مهری؛ مجدی، زهرا (1388). داستان‌ها: ابزاری برای کاهش مشکلات روان‌شناختی کودکان (اعتماد به نفس، اندوه، پرخاشگری، ترس). تهران: نشر کتابدار.

پریرخ، مهری؛ ناصری، زهرا (1390). بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک، 1 (2)، 33-60.

چیت‌سازی، الهه؛ پورخالقی چترودی، مه‌دخت (1389). کتاب‌درمانی با شاهنامه برای کودکان گروه سنی ب و ج. همایش بین‌المللی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در هزاره دوم شاهنامه. 12-24.

خانجانی، زینب؛ هداوندخانی، فاطمه؛ هاشمی نصرت‌آباد، تورج؛ محمود علی‌لو، مجید؛ بخشی‌پور رودسری، عباس (1391). رابطه ابعادی اسکیزوتایپی و همدلی ـ پیوند ساختاری اسکیزوتایپی مثبت و منفی با همدلی شناختی و عاطفی. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، 7 (26)، 17-37.

خلعتبری، جواد؛ قربان شیرودی، شهره؛ سام‌خانیان، اسحاق (1391). آسیب‌شناسی روانی (روان‌شناسی مرضی). تهران: ساد.

خیرخواهان، نازنین؛ نجفی، محمود؛ محمدی فر، محمدعلی؛ ثقفی، نادیا (1393). مقایسه حافظه در افراد مبتلا به اختلال اسکیزوتایپال و افراد بهنجار. روان‌شناسی بالینی، 6 (24)، 51-60.

دوستی، پیمان؛ خلعتبری، جواد؛ ترابیان، سحرالسادات؛ خاکپور، سونا (1395). درمان پذیرش و تعهد و اختلال شخصیت دوری‌گزین: مطالعه تک آزمودنی. پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری، 1 (4)، 1-10.

دهکردی، مریم. (1394). کنسرو غول: ادبیات نوجوانان جدی است. نبشت. دسترسی در 30/4/1397 از وب‌سایت:

https://nebesht.com

روحانی، عباس (1395). بررسی همانندی ابعاد و عامل‌های صفت اسکیزوتایپی بالا با علائم اختلال وسواسی ـ جبری. اندیشه و رفتار در روا‌ن‌شناسی بالینی، 10 (40)، 27-36.

زاده محمدی، علی؛ کلهر، فاطمه (1385). بررسی تأثیر کتاب‌ ـ ‌نمایش درمانی بر خودپنداره کودکان بی‌سرپرست. اولین کنگره سراسری هنر درمانی در ایران (مجموعه مقالات). دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده خانواده، مرکز مطالعات هنر درمانی، تهران.

ژیان باقری، معصومه (1385). «بررسی نقش داستان‌درمانی به روش مشاوره گروهی بر رشد استدلال اخلاقی دختران نوجوان بزهکار». اولین کنگره سراسری هنردرمانی در ایران (مجموعه مقالات). دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده خانواده، مرکز مطالعات هنردرمانی، تهران.

ژیان جهانی، هدی (1396). تحلیل روان‌شناختی شخصیت در آثار مهدی رجبی بر اساس نظریه عقده حقارت آدلر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)، مشهد.

سادوک، ویرجینیا آلکوت؛ سادوک، بنیامین (1392). خلاصه روان‌پزشکی. ترجمه فرزین رضاعی، تهران: انتشارات ارجمند.

شیبانی، شهناز؛ یوسفی لویه، مجید؛ دلاور، علی (1385). تأثیر کتاب‌درمانی بر افسردگی کودکان. اولین کنگره سراسری هنردرمانی در ایران (مجموعه مقالات). دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده خانواده، مرکز مطالعات هنردرمانی، تهران.

صمصامی، شیرین؛ حمامیان، امین (1393). بررسی اختلال شخصیت ضداجتماعی سودابه در شاهنامه فردوسی. پژوهشنامه ادب حماسی، 10 (18)، 77-93.

طایفی، شیرزاد؛ سلیمی، ساجده (1395). بررسی اختلالات شخصیتی در داستان‌های گاوخونی، سفر کسری و شریک جرم جعفر مدرس صادقی. همایش ادبیات فارسی معاصر، دانشگاه ولایت، ایران‌شهر.

طهماسبی آشتیانی، سمیرا؛ آبام، زویا؛ تاجداران، منصور (1393). تأثیر کتا‌ب‌درمانی بر مهارت‌های اجتماعی کودکان دختر و پسر 7 تا 12 سال عضو فعال کتاب‌خانه کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شهر تهران. کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، 17 (3)، 135-154.

علوی آزاد، پرویز (1390). تحلیل روان‌شناختی شخصیت خاقانی در لابلای اشعارش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.

قادری، بهار؛ پریرخ، مهری؛ سپهری شاملو، زهره و فتاحی، رحمت‌الله (1396). توانمندی داستان‌ها را در تحول شناختی کودکان در دو گروه سنی «ب» و «ج» بر اساس نظریه رفتاردرمانی عقلانی هیجانی (REBT). کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، 7 (2)، 161-186.

کریپندورف، کلوس (1383). تحلیل محتوا؛ مبانی روش‌شناسی. ترجمه هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی.

مکتبی‌فرد، لیلا (1393). خواهران غریب یا قریب؟؛ تحلیل محتوا و نقد ادبی در ادبیات کودکان. مطالعات ادبیات کودک، 5 (1)، 135-156.

هالجین، ریچارد؛ ویتبورن، سوزان (1389). آسیب‌شناسی روانی. ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: ارسباران.

Compton, M.T.,&. Chien VH.,&. Bollini A.M. (2009). “Associations between past alcohol,cannabis, and cocaine use and current schizotypy among firstdegree relatives of patients with schizophrenia and non-psychiatric controls”. Psychiatry res. 80(3), 143-154.

Compton, M.T.,&. Chien, V.H. (2008). “No associationbetween psychometricallydetermined schizotypy and olfactory identification ability in first-degree relativesof patients with schizophrenia and nonpsychiatric controls”. Schizophr Res.100(1-3), 216-223.

Currie, Carmel J., Katz, Benjamin A. Yovel, Iftah. (2017). “ Explicit and implicit shame aversion predict symptoms of avoidant and borderline personality disorders”. Short communication. Journal of Research in Personality, 71, 13-16.

Heath, M. Allen. (2005). “ Bibliotherapy: A Resource to Facilitate Emotional Healing and Growth”. School Psychology International, 26(5), 563-580.

Heynes, A. & Henes-Berry, M. (1986). Bibliotherapy: The interactive process. Boulder, Co.: Westview Press.

Katz, G. & Watt, J. (1992). "Bibliotherapy: The use of books in psychiatric treatment”. Journal of Psychiatry. 37,3, 173-178.

Kwapil, Thomas R. Gross, Georgina M., Silvia, Paul J. Raulin, Michael L. Barrantes-Vida, Neus. (2017). “ Development and psychometric properties of the MultidimensionalSchizotypy Scale: A new measure for assessing positive, negative, and disorganized schizotypy”. Schizophrenia Research.1-9

Lewis, K. M., Amatya, K., Coffman, M. F., & Ollendick, T. H. (2015). Treating nighttime fears in young children with bibliotherapy: Evaluating anxiety symptoms and monitoring behavior change. Journal of Anxiety Disorders, 30, 103–112. doi: 10.1016/j.janxdis.2014.12.004

Malouff, J. M., Noble, W., Schutte, N. S., & Bhullar, N. (2010). The effectiveness of bibliotherapy in alleviating tinnitus-related distress. Journal of Psychosomatic Research, 68 (3), 245–251. doi: 10.1016/j.jpsychores.2009.07.023

Marlova Gonçalves Araujo, Jaciana. Bezerra dos Passos, Miguel. Lopez Molina, Mariane. Azevedo da Silva, Ricardo. Dias de Mattos Souza, Luciano. (2016). “ Personality traits in the differentiation of major depressive disorder and bipolar disorder during a depressive episode. Research article”. Psychiatry Research, 236, 75-79.

Medeiros, Gustavo C. Seger, Liliana. Grant, Jon E. Tavares, Hermano. (2018). “Major Depressive Disorder and Depressive Symptoms in Intermittent Explosive Disorder Short communication”. Psychiatry Research, In press, accepted manuscript, Available online 9 February 2018.

Moldovan, R., Cobeanu, O., & David, D. (2013). Cognitive bibliotherapy for mild depressive symptomatology: Randomized clinical trial of efficacy and mechanisms of change. Clinical Psychology & Psychotherapy, 20 (6), 482–493. doi: 10.1016/j.jpsychores.2009.07.023

Pamela, A.K., and Gail, G. S. (1998). “ Easing the Pain of Divorce Through Children's Literature”. Early Childhood Education Journal, Vol. 26, No. 2.

Pedrero,F,.& Muniz,E,.& Giraldez, A.,& Garcia, V.U. (2007).“Multidimensionality of schizotypy under review”. Papeles del Psicologo, 28,117-126.

Peled, Ofer. Bar-Kalifa, Eran. Rafaeli, Eshkol. (2017). “Stability or instability in avoidant personality disorder:Mode fluctuations within schema therapy sessions. Research -Peled article”. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 57, 126-134.

Pellecchia, Giovanni. Moroni, Fabio. Colle, Livia. Semerari, Antonio. Procacci, Michele. (2018). “ Avoidant personality disorder and social phobia: Does mindreading make the difference? ” Research article. Comprehensive Psychiatry, 80, 163-169.

Rubin, R. J. (1978). Using bibliotherapy: A guide to theory and practice. Phoenix, Ariz.: Oryx Press.

Tabar, P. (2016). Bibliotherapy: Promoting social and emotional development (Thesis). San Diego State University, United States of America. Retrieved June 24, 2016, from http://goo.gl/4B10o7