تصویر ایران و ایرانی در سفرنامۀ ژان شاردن تأملی در انگاره آفرینی و کلیشه ها در ذهنیت سفرنامه نویس

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 47، شماره 2 - شماره پیاپی 185، شهریور 1393، صفحه 147-170   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i2.18888

نویسنده

فرزانه علوی زاده^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تأمل در تلقی خاص ملتی نسبت به ملت دیگر و تصویرهایی که هر ملت از دیگری در آثار خود ارائه می دهد، یکی از حوزه های مهم و پرثمر ادبیات تطبیقی است. موضوع این مقاله بررسی‌‏‏‏ سفرنامة ژان شاردن جهانگرد فرانسوی و چشم اندازی است که وی از ایران عهد صفوی به تصویر می کشد. این مقاله در پنج سطح به خوانش روایت شاردن از فرهنگ و هویت ایرانی پرداخته است: در سطح نخست، خوانش متن با توجه به تضاد و تقابل شناخت شناسانه میان دو هویت «من» و «دیگری» و میان دو موقعیت «شرق» و «غرب» صورت گرفته است. سطح دوم شامل بررسی مسئلة یکسان انگاری «خود» با هویت «دیگری»، سازش پذیری یک جهانگرد و الزاماتی است که وی در میان ملت «دیگر» ناگزیر باید به آن ها تن دهد. در این سطح همچنین قیاس به مثابة یکی از راه های درک هویت «خود» مورد تحلیل قرار گرفته است. کانون توجه سطح سوم، ساختارهای زبانی و توصیفات متن است. نحوة خوانش روایت شاردن در سطح چهارم، تأکید بر مفهوم انگاره آفرینی و خلق کلیشه ها در ذهنیت سفرنامه نویس است. مبنای تأمل این سطح مسئلة تعدیل، تأیید و یا تشدید پیش فرض های ذهنی جهانگرد در جریان مواجه شدن با واقعیت ها و البته با در نظر گرفتن چارچوب گفتمانی و نظام های کلان برون‌متنی است. توصیف برش های خاصی از واقعیت های پیرامون در روایت شاردن، غلبة انگاره‌هایی مشخص بر سایر انگاره ها و بازسازی هویت «دیگری» به سطح پنجم محول شده است. در نهایت نشان داده شده که آنچه در روایت شاردن از ایران و ایرانی منعکس شده، تلفیقی از واقعیت های بیرونی، نحوة بینش جهانگرد و پیش فرض های ذهنی او و در سطح کلان تأثیرات تاریخی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیکی یا تمایلات سلطه جویانة اروپاییان در یک مقطع تاریخی مشخص است.

کلیدواژه‌ها

سفرنامه؛ ژان شاردن؛ تقابل بین «من» و «دیگری»؛ انگاره آفرینی؛ ایران

مراجع

ادیب راد، نسترن. (1383). «ابعاد روانشناختی هویت جنسی و هویت فرهنگی، مبانی نظری هویت و بحران هویت». هویت در ایران. به اهتمام علی‌اکبر علیخانی. تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.

باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1348). سیاست و اقتصاد عصر صفوی. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلی‌شاه.

برونل، پیر و همکاران. (1376). تاریخ ادبیات فرانسه. ترجمة افضل وثوقی. تهران: سمت.

تاج بخش، احمد. (1340). ایران در زمان صفویه. تبریز: کتابفروشی چهر.

حدیدی، جواد. (1344). «جهانگردان فرانسوی در ایران (سدة هفدهم میلادی)». مجلة دانشکدة ادبیات مشهد. سال اوّل. شمارة 4: 301-326.

دادور، المیرا. (1389). «تصویر یک شهر غربی در آثار سه نویسندة ایرانی». ادبیات تطبیقی، ویژه نامة نامة فرهنگستان. دورة اوّل. شمارة اوّل. پیاپی 1. 118-135.

دلاواله، پیترو. (1348). سفرنامه (قسمت مربوط به ایران). ترجمة شجاع الدین شفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

سیوری، راجر م. (1382). تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی (مجموعه مقالات). ترجمۀ عباسقلی غفاری‌فرد و محمدباقر آرام. تهران: امیرکبیر.

شاردن، ژان. (1362). سفرنامة شاردن (بخش اصفهان). ترجمة حسین عریضی. تهران: نگاه.

شاردن، ژان. (1335). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. ج1. تهران: امیرکبیر.

شاردن، ژان. (1338). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. ج6. قسمت دوم. تهران: امیرکبیر.

شاردن، ژان. (1345). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. ج9. تهران: امیرکبیر.

شاردن، ژان. (1345). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. ج8. تهران: امیرکبیر.

شاردن، ژان. (1338). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. ج5. تهران: امیرکبیر.

طباطبایی، سیدجواد. (1387). جدال قدیم و جدید از نوزایش تا انقلاب فرانسه. تهران: ثالث.

فریر، راند دبلیو. (1384). سفرنامة شاردن. ترجمة حسین هژبریان و حسن اسدی. تهران: فرزان.

فلسفی، نصرالله. (1339). زندگانی شاه عباس اوّل. ج3. تهران: کتاب کیهان.

فلسفی، نصرالله.. (1353). زندگانی شاه عباس اوّل. ج2. تهران مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

کالر، جاناتان. (1390). در جستجوی نشانه ها (نشانه شناسی، ادبیات، واسازی). ترجمة لیلا صادقی و تینا امراللهی. تهران: علم.

کرویس، دیرک وان در. (1380). شاردن و ایران (تحلیلی از اوضاع ایران در قرن هفدهم میلادی). ترجمة حمزه اخوان تقوی. تهران: فرزان.

گودرزی، حسین. (1387). تکوین جامعه شناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر دورة صفویه. تهران: تمدن ایرانی.

گویارد، اف. ام. (1374). ادبیات تطبیقی. ترجمة علی‌اکبر خان‌محمدی. تهران: پاژنگ.

میراحمدی، مریم. (1363). دین و مذهب در عصر صفوی. تهران: امیرکبیر.

نانکت، لاتیشیا. (بهار1390). «تصویرشناسی به منزلة خوانش متون نثر معاصر فرانسه و فارسی». ترجمة مژده دقیقی. ادبیات تطبیقی، ویژه نامة نامة فرهنگستان. دورة دوم. شمارة اوّل. پیاپی 3. 100-115.

هینتس، والتر. (1389). داریوش و ایرانیان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.

Bassnett, Susan. (1993). Comparative Literature: A Critical Introduction, Oxford: Blackwell.

Franco, Jean. (1989). “ The Nation as Imagined Community”, The New Historicism, Edited by H. Aram Veeser, New York: Routledge, 204-212.

Leerssen Joep. (2007). “Imagology: History and method”, In J. Leerssen & M. Beller (Eds.), Imagology: The cultural construction and literary representation of national characters. A critical survey (pp. 17-32). Amsterdam: Rodopi.

Pageaux, Daniel-Henri. (2006). “Litterature generale et comparee et imaginaire”, dans 1616: Anuario de la Sociedad Española de Literatura General y Comparada, vol. IX, pp. 81-95, Alicante: Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.

Pageaux, Daniel-Henri. (1995). “Recherche sur 1’imagologie: de 1’Histoire culturelle a la Poetique”, Revista de Filologia Francesa, 8, Madrid, Univ..Complutense, pp. 135-160.

Spivak, Gayatri Chakravorty. (2003). Death of a discipline, New York: Columbia University Press.

The New Encyclopaedia Britannica. (1995). 15th Edition, Vol. 3, Encyclopædia Britannica, Inc.