ردیابی و ساخت رابطه های فضایی بین کنشگران در اقتصاد نخلداری: سازگاری اقلیمی نخل خرما در ناحیۀ مَکُّران

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 33، اسفند 1398، صفحه 259-292   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i2.80828

نویسندگان

هادی راستی¹؛ سیداسکندر صیدایی^{* 1}؛ حمید برقی¹؛ فرامرز بریمانی²

¹دانشگاه اصفهان

²دانشگاه مازندران

چکیده

اهداف: درک ماهیت و پویایی اقتصادی در نواحی حاشیه ­ای و روستایی کشورهای کمتر توسعه‌یافته  که از عوامل متعددی ازجمله شرایط اکولوژیک به‌شدت متأثراند، نه‌تنها نیازمند آگاهی از تغییرات محیطی و ساختاری است، بلکه مستلزم آگاهی از اثرهای نهادهای تصمیم­ گیری و اهداف آن‌‌ها و تغییرات فضایی حاصل از آن نیز است؛ ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر ردیابی و ساخت رابطه­ های فضایی بین کنشگران انسانی و غیرانسانی (طبیعی و فنی) در زمینۀ سازگاری اقلیمی نخل خرما به‌منظور توسعۀ کارکردی اقتصاد نخلداری در ناحیۀ مکّران ایران است.
روش: این پژوهش مبتنی بر روش ترکیبی (راهبرد متوالی-تغییرپذیر) است. جامعة آماری شامل 17493 بهره­ بردار ساکن در روستاهای ناحیۀ مکران و 32 نفر کارشناس است. برای نمونه ­گیری از روش هدفمند- احتمالی و برای تعیین اندازۀ نمونه در مرحلۀ کیفی، از معیار «کفایت اطلاعات» و در مرحلۀ کمّی از معیار «نمایندگی (معرف‌بودن)» با کمک روش کوکران استفاده شده است. اندازۀ نمونه در مرحلۀ کیفی 111 نفر بهره ­بردار خرما و 16 کارشناس بود. در مرحلۀ کمّی 376 بهره­ بردار و 32 کارشناس به پرسش‌نامۀ کمّی پاسخ دادند. نوع تحلیل ترکیبی، تحلیل ترکیبی متوالی براساس راهبرد کیفی-کمّی متوالی بود. داده­ های کیفی با نرم‌افزار NVIVO  و داده­ های کمّی با روش­های آماری در محیط نرم­ افزار SPSS پردازش و تحلیل شدند. در مرحلۀ نهایی، تحلیل و استنتاج داده ­ها براساس استدلال لاتور (1987) با روش ترجمه انجام شد.
یافته ­ها/نتایج: رابطه ­های فضایی گوناگونی بین کنشگران انسانی و غیرانسانی برقرار شده‌اند یا درحال‌شکل‌گیری هستند. براساس این رابطه­ های فضایی، نخل خرما، موقعیت جغرافیایی، اقلیم، بهره ­بردار، دولت (سازمان جهاد کشاورزی)، سرمایه، آب و زمین، به‌ترتیب بازیگران کلیدی و مؤثر در چگونگی سازگاربودن یا سازگارشدن نخل خرما در ناحیة مکران محسوب می­شوند.
نتیجه‌گیری:  نتایج تحقیق حاکی از آن است که هریک از کنشگران دارای میدان نیرویی هستند که همدیگر را تحت‌تأثیر نیروی خود قرار داده‌اند و در حالتی از فشار و واکنش در چگونگی سازگاری اقلیمی نخل خرما نقش و ماهیت یافته ­اند؛ ازاین‌رو، نخل خرما رابطه­ هایی متقابل از نوع رابطه­ های قدرت در مفهوم فشار-مقاومت با موقعیت جغرافیایی و کنشگران اقلیمی دارد که به ‌وسیلۀ بهره­ بردار، سرمایه، دولت، زمین و آب میانجیگری می­ شود.

کلیدواژه‌ها

رابطه های فضایی؛ کنشگران (انسانی و غیرانسانی)؛ سازگاری اقلیمی؛ نخل خرما؛ ناحیه مکران

مراجع

1. پودینه، ا.، دلبری، م.، حقیقت‌جو، پ.، و امیری، م. (1394). تحلیل مکانی تغییرات بارش با درنظرگرفتن متغیرهای ارتفاع و فاصله از دریا (مورد: استان سیستان‌وبلوچستان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(4)، 636-607.

2. پیشرو، ح.، مهدوی، م.، و عزیزی، پ. (1389). نقش نخیلات در توسعة پایدار روستایی شهرستان دشتستان. جغرافیای انسانی، 2(3)، 163-145.

3. سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان‌وبلوچستان. (1395). سالنامة آماری (کشاورزی)، زاهدان: معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی.

4. سلیقه، م.، بریمانی، ف.، و اسمعیل‌نژاد، م. (1387). پهنه‌بندی اقلیمی استان سیستان‌وبلوچستان. جغرافیا و توسعه، 6(12)، 116-101.

5. سینگ، ج.، و دیلون، ا. (1374). جغرافیای کشاورزی (س. دهقانیان، ع. کوچکی، و ع. کلاهی اهری، مترجمان). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

6. شریف‌زاده، ر.، و مقدم‌حیدری، غ. (1394). از ساخت اجتماعی معرفت تا ساخت جمعی واقعیت: لاتور در مقابل بلور. فصلنامة روش‌شناسی علوم انسانی، 21(83)، 120-93.

7. شورچه، م. (1396). مکتب‌های جغرافیایی. تهران: انتشارات پرهام نقش.

8. غفاری، ع.، قاسمی، و.، و دپائو، ا. (1394). پهنه‌بندی اقلیم کشاورزی ایران با استفاده از روش یونسکو. زراعت دیم ایران، 4(1)، 95-63.

9. مهدی‌زاده، م.، و توکل، م. (1386). مطالعات علم و فناوری: مروری بر زمینه‌های جامعه‌شناسی فناوری. دوفصلنامة برنامه و بودجه، 105، 124-85.

10. مؤسسة تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور. (1394). تعیین قلمرو جغرافیایی محدوده‌های بیابانی ایران. تهران: انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.

11. نجار سلیقه، م. (1385). مکانیزم‌های بارش در جنوب شرق کشور. مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، 55، 13-1.

12. وزارت جهاد کشاورزی. (1395). آمارنامة کشاورزی. تهران: معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی.

13. وودز، م. (1390). جغرافیای روستایی (فرایندها، واکنش‌ها و تجربه‌های بازساخت روستایی) (م. ر. رضوانی، و ص. فرهادی، مترجمان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

14. AL-Abbad, A., Al-Jamal1, M., Al-Elaiw1, Z., Al-Shreed, F., and Belaifa, H. (2011). A study on the economic feasibility of date palm cultivation in the Al-Hassa Oasis of Saudi Arabia. Journal of Development and Agricultural Economics, 3(9), 463-468.

15. Bosco, F. J. (2006). Actor-network theory, networks and relational approaches in human geography. In S. Aiken, & G. Valentine (Eds.), Approaches to human geography (pp. 136-46). London, England: Sage.

16. Callon, M., & Latour, B. (1981). Unscrewing the big Leviathan: how actors macrostructure reality and how sociologists help them to do so. In K. Knorr-Cetina, & A. Cicourel (Eds.), Advances in social theory: Towards an integration of Micro- and Macrosociologies (pp. 277–303). London, England: Routledge and Kegan Paul.

17. FAO. (2002). Reporting the agricultural economy. New York, NY: United Nations.

18. FAO. (2012). Reporting the agricultural economy. New York, NY: United Nations.

19. FAO. (2014). Reporting the agricultural economy. New York, NY: United Nations.

20. FAO. (2016). Reporting the agricultural economy. New York, NY: United Nations.

21. Harvey, D. (1996). Justice, nature and the geography of difference. Oxford, England: Blackwell.

22. Latour, B. (1987). Science in action. Milton Keynes: Open University Press.

23. Latour, B. (1988). The pasteurization of France. Cambridge, MA: Harvard University Press.

24. Latour, B. (1993). We have never been modern. Cambridge, MA: Harvard University Press.

25. Latour, B. (1996). On actor-network theory: A few clarifications. Soziale Welt 4(47), 369-381.

26. Latour, B. (1999). Pandora’s hope. London: Harvard University Press.

27. Loutfy I. (2010). Degradation of date palm trees and date production in Arab countries: Causes and potential rehabilitation. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 4(8), 3998-4010.

28. Muller, M. (2015). A half-hearted romance? A diagnosis and agenda for the relationship between economic geography and actor-network theory (ANT). Progress in Human Geography, 39(1), 65–86.

29. Muller, M., & Schurr, C. (2016). Assemblage thinking and actor-network theory: Conjunctions, disjunctions, Transactions of the Institute of British Geographers 41(3), 217-229.

30. Mumtaz Baloch, A., & Gopal Thapa, B. (2014). Agricultural extension in Balochistan, Pakistan: Date palm farmers’ access and satisfaction. Journal of Mountain Science, 11(4), 1035-1048.

31. Murdoch, J. (2006). Post-structuralist geography: A guide to relational space. London, England: SAGE.

32. Ruming, K. (2009). Following the Actors: Mobilising an actor-network theory methodology in geography. Journal of Australian Geographer, 40(4), 451-469.

33. Shabani, F, Cacho, O & Kumar, L. (2016). Effects of climate change on economic feasibility of future date palm production: An integrated assessment in Iran. Journal of Human and Ecological Risk Assessment, 22(5), 1268-1287.

34. Shabani, F., Kumar, L., & Taylor, S. (2012). Climate change impacts on the future distribution of date palms: A modeling exercise using CLIMEX. Journal of PLoS One, 7(10), 1-12.

35. Shabani, F., Kumar, L., & Taylor, S. (2014). Projecting date palm distribution in Iran under climate change using topography, physicochemical soil properties, soil taxonomy, land use, and climate data. Theoretical and Applied Climatology, 118 (3), 553–567.