واکاوی زمین‌ساخت با استفاده از شاخص‌ها و شواهد ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کرگانرود تالش در غرب استان گیلان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 31، مهر 1398، صفحه 127-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v8i3.83055

نویسنده

رفعت شهماری اردجانی^*

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستارا

چکیده

شاخص‌های ژئومورفولوژیکی ابزار مناسبی را برای درک کارکرد و درجه پویایی این فرایندها معرفی می‌نمایند. در این مقاله از هشت شاخص ژئومورفولوژیکی سینوزیته جبهه کوهستان(Smf)، عدم تقارن حوضه زهکشی (AF)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره(VF)، شکل حوضه(Bs)، تقارن توپوگرافی عرضی(T)، منحنی هیپسومتری حوضه(Hc)، پیچ و خم رود (S) و گرادیان طولی رود (SL) برای تعیین وضعیت نو زمین‌ساختی حوضه  آبخیز کرگانرود تالش استفاده شده است. روش تحقیق بر پایه تحلیل فرم و فرآیند و داده‌ های کتابخانه‌ ای و نقشه‌ های توپوگرافی، نقشه ‌های زمین ‌شناسی و تصاویر راداری و همچنین چند فقره بازدید میدانی استوار بوده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد حوضه آبخیز کرگانرود به‌عنوان یکی از حوضه ‌های کوهستانی کشور در شمال غرب استان گیلان و شهر تالش واقع شده است. عبور گسل سراسری آستارا – تالش به طول حدود 400 کیلومتر در پایین دست دامنه ‌های شرقی مشرف به جلگه گیلان، گسل نئور در نزدیکی خط‌الرأس و نیز چین‌خوردگی ‌ها، بیانگر فعال بودن نئوتکتونیک و نیز ظهور پدیده ‌های مهم زمین‌ساختی در این منطقه می‌باشد. در راستای رسیدن به اهداف تحقیق از شاخص ‌های هفت ‌گانه ژئومورفولوژیکی حاکی از آن است که حوضه کرگانرود، از نظر نو زمین‌ساختی فعال، بیشترین شواهد فعال بودن تکتونیک در جنوب حوضه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

نوزمین‌ساخت؛ گیلان؛ کرگانرود؛ شاخص ‌های ژئومورفولوژیکی

مراجع

خیام، مقصود؛ مختاری، داود؛ 1382. ارزیابی عملکرد فعالیت‌های تکتونیکی بر اساس مرفولوژی مخروط افکنه‌ها: مورد نمونه مخروط افکنه‌های دامنه شمالی میشو داغ. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 44. ص 1- ص 10.

رامشت، محمد حسین؛ سیف، عبدا...؛ شاه زیدی، سمیه و انتظاری، مژگان؛ 1388. تأثیر تکتونیک جنبا بر مورفولوژی مخروط افکنه درختنگان در منطقه شهداد کرمان. جغرافیا و توسعه. شماره 16. ص 29- ص 46.

سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛ 1376. نقشه‌های توپوگرافی تهران به مقیاس 1:50000.

سازمان زمین‌شناسی ایران؛ 1387. نقشه زمین‌شناسی شرق تهران به مقیاس 1:250000. اسم تهیه کننده.

شهماری اردجانی، رفعت؛ 1395. تحلیل ویژگی واحدهای ژئومورفولوژیکی مؤثر در استقرار و شکل گیری سکونتگاه‌های شمال غرب استان گیلان. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره 48. بهار 1395. شماره 1

شهماری اردجانی، رفعت؛ 1396. ارزیابی فعالیت‌های نو زمین‌ساخت در حوضه‌های آبخیز غرب استان گیلان. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی. سال ششم. پاییز 1396. شماره 2.

گورابی، ابوالقاسم؛ نوحه گر، احمد؛ 1386. شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 60. ص 178 - ص 196.

مددی، عقیل؛ رضائی مقدم، محمد حسین؛ رجایی، عبدالمجید؛ 1383. تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیک با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژی در دامنه‌های شمال‌غربی تالش، باغرو داغ. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 48. ص 123 – ص 138.

مقصودی، مهران؛ کامرانی دلیر، حمید؛ 1387. ارزیابی نقش تکتونیک فعال در تنظیم کانال رودخانه‌ها، مطالعه موردی: رودخانه تجن. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 66. ص 37- ص 55.

یمانی، مجتبی؛ مقیمی، ابراهیم؛ تقیان، علیرضا؛ 1387. ارزیابی تاثیرات نو زمین‌ساخت فعال در دامنه‌های کرکس با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 23. ص 117 – ص 136.

Dehbozorgi, M., Pourkermani, M., Arian, M., Matkan, A.A., Motamedi, H.,Hosseiniasl, A., 2010. Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area,central Zagros, Iran. Geomorphology 121, pp: 329-341.

Delcaillau, B. Deffontaines, B. Floissac, L. Angelier, J. Deramond, J. Souquet, P. Chu, H.T. Lee f, J. F., 1998. Morphotectonic evidence fro lateral propagation of an active frontal fold, Pakuashan anticline, foothills of Taiwan, Geomorphology

Guarnieri, P., Pirrotta, C., 2008. The response of drainage basins to the late Quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95, Pp.260-273.

Keller Edward, A. & Pinter, Nicholas., 2002. Active tectonics earthquake, uplift, and landscape. Prentice Hall Publisher, New Jersey.

noop, A. Prasad, S. Basavaiah, N. Brauer, A. Shahzad, F. Deenadayalan, K., 2011. Tectonic versus climate influence on landscape evolution: A case study from the upper Spiti valley, NW Himalaya, Geomorphology 145-146.

Ramirez- Herrera, M.T., 1998. Geomorphic assessment of active tectonic in the Acambay Graben, Mexican volcanic belt. Earth surface and landforms, 23, Pp.317-322.

Rockwell, T. k. & et al., 1984. A late Pleistocene-Holocene soil chronosquence in the Ventura basin southern California, U.S.A., Allen and Unwin, London, Pp.309-327.

Silva, P.G., Goy, J.L., Zazo, C., Bardji, T., 2003. Fault generated mountain fronts in southeast Spain: geomorphologic assessment of tectonic and seismic activity. Geomorphology 50, Pp.203-225.

Wallace, R.E., 1977. Profiles and ages of young fault scarps north central Nevada, Geological society of America bulletin: 6, Pp.114-132.

Wells, S.G., Bullard, T.F., Menges, C.M., Drake, P.G., Karas, P.A., Kelson, K.I., Ritter, J.B., and Wesling, J.R., 1988. Regional variations in tectonic geomorphology along a segmented convergent plate boundary, Pacific Coast of Costa Rica.