مستندات محذور تأسیس فقه جدید

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 121، شهریور 1399، صفحه 51-72   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i2.68941

نویسندگان

مرضیه فتح آبادی¹؛ سید جواد خاتمی سبزواری^{* 2}؛ فاطمه رجایی²؛ موسی حکیمی صدر²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری

²استادیار دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

یکی از محاذیری که فقهای امامیه در لابه لای کتب فقهی و اصول فقهی در ردّ اثبات یا نفی حکم به آن استناد نموده‌اند، تأسیس فقه جدید است. با وجود کاربرد نسبتاً زیاد این دلیل در کلام فقها تعریفی از تأسیس فقه جدید و همچنین پشتوانه محذور بودن آن ارائه نشده است. آنچه این پژوهش در پی یافتن آن است مفهوم تأسیس فقه جدید و پشتوانه محذور بودن آن است. در این راستا مؤلفات فقهی و اصول فقهی امامیه و دیگر اسناد مکتوب با کلید واژه‌های متنوع مورد جستجو و بررسی قرار گرفته‌اند و پس از یافتن مصادیقی از استنادات فقها سعی در کشف مفهوم و پشتوانه محذور بودن تأسیس فقه جدید به عمل آمده است. نتیجه تحقیق این‌که تأسیس فقه جدید با مفاهیمی مانند داشتن نظر شاذ و تغییر احکام ثابت هم ردیف شده است. پشتوانه‌های احتمالی این محذور که به نحوی از لا به لای کلام فقها به دست آمده، عبارتند از: ملازمه میان تأسیس فقه جدید و مخالفت با اجماع، مخالفت با اقتضائات عصر معصومین، مخالفت با روح تعبد، مخالفت با ضوابط اصول فقه، مخالفت با ضرورت مذهب و مخالفت با تنقیح مناط. با بررسی هریک از موارد عدم توانایی آن برای اثبات محذور بودن تأسیس فقه جدید مشخص شده است. بنابراین می‌توان گفت تأسیس فقه جدید فی نفسه محذور نیست؛ البته این مطلب به معنی مخالفت فقه جدید با فقه سنتی نخواهد بود، بلکه به معنای ضرورت استفاده از ادله محکم در استنباطات فقهی است.

کلیدواژه‌ها

تأسیس فقه جدید؛ فلسفه فقه؛ ادله فقهی؛ فقه پویا

مراجع

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مؤلف، 1380.

آملی، هاشم، المعالم المأثورة، قم، مؤلف الکتاب، ‌1406 ق.

ابن ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‌1410 ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.

اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، تهران، دار الأسوة للطباعة و النشر، 1417 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاُصول، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1375.

انصاری، مرتضی بن محمد امین ، مکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری،‌ 1415 ق.

بدری، تحسین، معجم مفردات، أصول الفقه المقارن، تهران، المشرق للثقافة و النشر، 1428 ق.

برقی، احمد بن محمد، المحاسن. قم، دار الکتب الإسلامیة، 1371.

بروجردی، حسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، قم، دفتر حضرت آیة الله بروجردی، ‌1416 ق.

بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، 1375.

بهبهانی، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان،‌ قم، مؤسسة العلامة، 1417‍ق.

تنکابنی، محمد، إیضاح الفرائد، تهران، مطبعه الاسلامیه، بی‌تا.

حر عاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیة، قم، المطبعة العلمیة، 1403 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

حسینی شاهرودی، محمود بن علی، الحج، قم، مؤسسه انصاریان، بی‌تا.

حسینی شیرازی، محمد، إیصال الطالب إلی المکاسب، تهران، منشورات اعلمی، بی‌تا.

حکیم، عبدالصاحب، منتقی الاصول، قم، دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1418 ق.

حکیم، محسن طباطبایی، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات،‌ 1410 ق.

خمینی، روح اللّه، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1415ق.

خمینی، مصطفی، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1418 ق.

خوانساری، احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.

خوانساری، موسی بن محمد، رسالة فی قاعدة نفی الضرر، تهران، المکتبة المحمدیة،‌ 1373.

خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، قم، دارالهادی، 1410 ق.

خوئی، ابوالقاسم ، مصباح الأصول، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهة، قم، انصاریان، 1417 ق.

رشتی گیلانی، حبیب الله، الغصب، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، بی‌تا.

روحانی، محمد، المرتقی الی الفقه الارقی، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة، 1413 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، الرسائل الأربع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام،‌ 1415 ق.

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413 ق.

سیفی مازندرانی، علی اکبر، دلیل تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1417 ق.

شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز،‌ 1419 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1430 ق.

صدر، محمد باقر، مباحث الأصول، قم، مقرر، ‌1408 ق.

صینی، اسماعیل محمود، المکنز العربی المعاصر، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1414 ق.

طباطبایی قمّی، تقی، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم، کتابفروشی محلاتی، 1423 ق.

طباطبایی قمّی، تقی ، دراساتنا من الفقه الجعفری، مطبعة الخیام، قم، 1400 ق.

طباطبایی قمّی، تقی ، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق،‌ 1426 ق.

طباطبایی قمّی، تقی ، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة 1387‍ ق.

طباطبایی قمّی، تقی ، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‌1419 ق.

عراقی، ضیاءالدین، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1413 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1982 م.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام،‌ 1406 ق.

قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371.

کاشف الغطاء، جعفر، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلاّمة ابن المطهر، مؤسسه کاشف الغطاء- الذخائر، 1420 ق.

کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام،‌ 1414 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، ‌1429‍ق.

محقق داماد، محمد، المحاضرات، مبارک اصفهان، بی‌تا.

مدنی، علی خان، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1384.

مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، محقق: غفاری، علی اکبر و محرمی زرندی، محمود، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین علیه السلام،‌ 1411 ق.

مکارم شیرازی، ناصر ، النکاح، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، 1424 ق.

موحدی لنکرانی، محمد فاضل، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.

مهنا، عبد الله علی، لسان اللسان تهذیب لسان العرب، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413 ق.

نائینی، محمد حسین، أجود التقریرات، قم، مطبعه العرفان، بی‌تا.

نائینی، محمد حسین ، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة،‌ 1373.

همدانی، آقا رضا بن محمد هادی، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی،‌ 1416 ق.

یزدی، محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ‌1409 ق.

یزدی، محمد کاظم طباطبایی ، سؤال و جواب، تهران، مرکز نشر العلوم الإسلامی،‌ 1415 ق.

سایت‌ها:

اشرفی، (16/5/1396)، درس خارج اصول

http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/ashrafi/

اشرفی، (17/5/96)، درس خارج فقه

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/ashrafi/

خلخالی، (16/5/1396)، درس خارج اصول

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/khalkhali/

سبحانی، (14/5/96)، مبحث قواعد فقهیه درس خارج

http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/sobhani/

سبحانی، (20/5/96)، درس خارج فقه

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/sobhani/

شبیری، سید رضا (13/5/ 96)، درس خارج فقه

http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/shobeiry/

مظاهری، (23/5/96)، درس خارج اصول

http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/mazaheri/

مظاهری، درس خارج فقه

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/