نقش خدایان ایلامی در شکل گیری تثلیث ایزدی هرمزد- میترا- آناهیتا

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 47، شماره 3 - شماره پیاپی 186، آبان 1393، صفحه 17-28   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i3.44859

نویسندگان

ابوالقاسم اسماعیل پور^{* 1}؛ گلشن اسماعیل پور²

¹دانشگاه شهید بهشتی

²دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم و تحقیقات تهران

چکیده

بررسی و تحلیل دین باستانی ایران مستلزم آشنایی دقیق با دین و خدایان ایلامی است که از هزارۀ چهارم پیش از میلاد تا آغاز ورود آریایی ها نقش مهمی در شکل گیری برخی ایزدان دین ایرانی داشته‌اند. در این جستار، پیشینۀ دین ایلامی و ایزدان و ایزدبانوان مهم مورد پرستش ایلامیان تحلیل شده و مار به عنوان نقش مایۀ مهم آیین ایلامی مورد توجه قرار گرفته است. پی نیکر، ایزدبانوی آسمان برابر ایشتر بابلی است که بعدها کریریشا ایزدبانو مادر جای او را گرفت. هومبان و هوتران در هزارۀ دوم پ.م. پرستیده می شدند و اینشوشینک، خدای برتر شهر شوش، با این دو یک تثلیث ایزدی تشکیل داد که بسیار همانند تثلیث ایزدی ایرانیان مندرج در اوستای جدید بود؛ یعنی هرمزد- میترا- آناهیتا. شخصیت اینشوشینک بی شک در شکل گیری میترای ایرانی مؤثر بوده است. از تأثیرات دیگر دین ایلامی، نیروی کیدن است که در شکل گیری خورنه یا فره ایرانی تأثیر گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

دین ایلامی؛ اینشوشینک؛ هرمزد؛ میترا؛ کیدن؛ خورنه یا فره

مراجع

آمیه، پی یر. (1389). شوش شش هزارساله. برگردان علی موسوی. تهران: فرزان روز.

بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ. ویراستۀ ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: چشمه.

بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستۀ کتایون مزداپور. تهران: آگه. ویراست

سوم.

پورداود، ابراهیم. (1347). یشت ها. ج 1. تهران: طهوری.

فرنبغ دادگی. (1369). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

قلی زاده، خسرو. (1387). فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. تهران: کتاب پارسه.

گیرشمن، رومن. (1388). تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی. چاپ چهارم.

مجیدزاده، یوسف. (1375). تاریخ و تمدن ایلام. تهران: دانشگاه تهران.

هینتس، والتر. (1371). دنیای گمشدۀ ایلام. برگردان فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی.

هینتس، والتر (1387). شهریاری ایلام. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.

هینتس، والتر (1385). یافته های تازه از ایران باستان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ققنوس.

Gershevitch, I. (1954), The Avestan Hymn to Mithra,

Hinz, Walter. (1972). The Lost World of Elam, Recreation of a Vanished Civilizatian,

Oppenheim, A. Leo. (1972). Ancient Mesopotamia. New York.