مخاطب شناسی شاهنامه های مصوّر (با بررسی نگاره‌های دو نسخة‌ بایسنقری و داوری)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 47، شماره 3 - شماره پیاپی 186، آبان 1393، صفحه 55-86   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i3.21203

نویسندگان

فاطمه ماه وان^{* 1}؛ محمّدجعفر یاحقی¹؛ چارلز ملویل²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه کمبریج، انگلستان

چکیده

نگاره های شاهنامه ها می تواند در دستیابی به رویکرد مخاطبان شاهنامه در هر دوره راهگشا باشد. شاهنامه از کتاب هایی است که در دوره های تاریخی گوناگون مورد توجّه و اقبال گستردة مصوّران قرار گرفته است، امّا نوع تصویرگری آن با توجّه به شرایط محیطی دستخوش تغییرات شده است. پرسش این است که مخاطبِ شاهنامه در هر دوره، چه تأثیری بر نوع تصویرگری آن داشته است و آیا می توان از طریق نگاره های شاهنامه مخاطبِ خاص آن را تخمین زد؟ در این جستار با گزینش دو نسخة بایسنغری و داوری به پرسش های مذکور پاسخ می دهیم. روش ما در این پژوهش به این صورت است که نگاره هایِ این دو نسخه را از دو منظر موضوعی و عناصر تصویری مورد بررسی قرار داده، پس از آن به تبیین ارتباطِ میانِ نگاره ها و مخاطب شاهنامه می پردازیم. حاصل پژوهش بر ما روشن می سازد که نوع مخاطب بسته به این که درباری باشد یا غیر درباری، در گزینش موضوع و عناصر تصویری نقشی مؤثّر ایفا می کند.

کلیدواژه‌ها

شاهنامة فردوسی، مصوّرسازی، نگارگری، نسخة بایسنغری؛ نسخة داوری؛ مخاطب شناسی؛ هنر درباری؛ هنر غیردرباری

مراجع

آدامووا، ادل تی. (1388). «شاهنامة مصوّر733 هجری سن پترزبورگ و مکتب نقّاشی اینجو». رابرت هیلن برند (ویراستار). زبان تصویری شاهنامه. ترجمة سیّد داوود طبایی. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اوّل.

آغداشلو، آیدین. (1376). آقا لطفعلی صورتگر شیرازی. جاسم غضبانپور. تهران: میراث فرهنگی.

حبیبی، عبد الحی. (1335). هنر عهد تیموریان و متفرّعات آن. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

دولتشاه سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه. (1338). تذکرة الشّعرا. به کوشش محمّد رمضانی. تهران: کلالة خاور.

زرّین کوب، عبدالحسین. (1382). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر. چاپ هفتم.

سیمپسون، مری ینا شریو. (1388). «شاهنامه در مقام متن و شاهنامه در مقام تصویر». رابرت هیلن برند (ویراستار). زبان تصویری شاهنامه. ترجمة سیّد داوود طبایی. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اوّل.

عکّاشه،‌ ثروت. (1380). نگارگری اسلامی. ترجمة غلامرضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی و حوزة هنری.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1386). شاهنامه (ج1-8). به کوشش جلال خالقی مطلق. ‌تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. چاپ اوّل.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1382). شاهنامه (نسخة‌ داوری). به کوشش کمالی سروستانی. شیراز: بنیاد فارس شناسی با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدّن‬ها.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1350). شاهنامه ‬(نسخة‌ بایسنغری). تهران: شورای مرکز جشن‬های شاهنشاهی. چاپ اوّل.

فصیح خوافی. (1386). مجمل فصیحی. تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

ماه وان، فاطمه. (1389). تحلیل ادبی نگاره های شاهنامه. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیّات دانشگاه فردوسی مشهد.

Canby. Sheila. (1997) Persian Painting. London: British Museum Press. ‍‌

Pope. Arthur Upham. (1977) A Survey of Persian Art. Phyllis Ackerman. Vol5. Tehran: Soroush

www.shahnama.caret.cam.ac.uk