ببر‍ِ بیان و جامة بَوری آناهیتا

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 47، شماره 3 - شماره پیاپی 186، آبان 1393، صفحه 123-144   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i3.45194

نویسنده

بهار مختاریان^*

دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

نظام نمادین فرهنگی در اسطوره‏ها از رهگذر زبان در متون و روایات، و اساساً از رهگذرِ تصاویر در آثار هنری به نمایش درمی‏آیند. این نظام خود متشکل از مؤلفه‏هایی است که شناسایی آن ها به ویژه در گسترۀ پژوهش‏های تطبیقی هنر، ادبیات و ادیان یکی از اصلی‏ترین ابزارهای تأویل و تفسیر است. در این راستا بسیاری از ارجاعات نمادینی که در هر فرهنگی موجود‏ند، به یاری انبو‏هه‏ای از شواهد از زمینه‏ های اسطوره، ادبیات، تاریخ ادیان و آثار هنری بازشناخته می‏شوند تا شاید آن ساختار و هستۀ اصلی و ثابت را که به گونه‏های مختلف تکرار می‏شوند، آشکار کنند. این نوشته بر آن است تا ابتدا به یاری ریشه‏شناسی جامة نمادین رستم در شاهنامۀ فردوسی، یعنی ببر بیان، و بررسی اسطوره‏ها و روایات مرتبط با آن، تحلیلی اسطوره‏ شناختی از آن ارائه کند و سپس با استناد به شواهدی که به پیوند محتمل این پوشش با جامة نمادین آناهیتا اشاره دارند، تفسیری نمادشناختی از این پوشش به دست دهد. بر این اساس پس از یاری گرفتن از منابع گوناگون برای معرفی جامة اسطوره ای فراهم آمده از پوست پلنگ و ببر که ایزدبانوهای مختلف به تن دارند، نشان داده می شود که ایزدان و پهلوانان جنگاور اسطوره های هندواروپایی نیز همه متصف به جامه ای از پوست ببر و پلنگ اند. در این راستا نه تنها از داده های نوشتاری بلکه از نمادهای تصویری با روش اسطوره نگاری بهره می گیریم تا ساختار جامۀ نمادین ساخته شده از پوست گربه سانان را در فرهنگ ایرانی روشن سازیم.

کلیدواژه‌ها

مطالعات تطبیقی؛ اسطوره نگاری؛ ببر بیان؛ بوری؛ آناهیتا؛ ایزدبانو

مراجع

امیدسالار، محمود. (1362). «ببر بیان». ایران نامه. کالیفرنیا. صص 447-458.

باقری (سرکاراتی)، مهری. (1365). «ببر بیان». آینده. سال دوازدهم. صص 6-19.

خالقی مطلق، جلال. (1372). گل رنج‏های کهن. تهران: مرکز.

شهبازی، شاپور. (1366). «ببر بیان رستم». آینده. سال سیزدهم. صص 54- 59.

فردوسی، ابوالقاسم. (1369). داستان رستم و سهراب. تصحیح مجتبی مینوی. تهران. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه. بر پایۀ چاپ مسکو. 2 جلد. تهران: هرمس.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. 8 جلد. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. 1386.

فرنبغ دادگی. (1369). بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.

مختاریان، بهار. (1391). «اهمیت آیکونوگرافی و آیکونولوژی در دین‏پژوهی: آیکونولوژی یونس و ماهی». نقدنامۀ هنر. شماره 1. تهران. خانه هنرمندان.

نیبرگ، هنریک ساموئل. (1383). دین‏های ایران باستان. ترجمۀ سیف‏الدین نجم‏آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.

Adams, D. Q., Mallory, J. P., 1997, “Beaver”, in: Encyclopaedia of Ind-European Culture, London & Chicago.

Andreas, F.C., 1916, „Vier persische Etymologien“, Nachrichten von der K. Gesselschaft der Wissenschaften zu Göttingen Philologische-Historische Klasse, 1-6.

Arbman, E., 1922, Rudra: Untersuchungen zum altindischen Glauben und Kunst, Uppsala.

Bartholomae, Ch., 1904, Altiranische Wörterbuch, Strassburg.

Darmesteter, J., 1883, The Zand-Avesta, Part II, Oxford.

Gershevitch, I., 1959, The Avestan Hymn to Mithra, Cambridge.

Jordan, M., 2004, Dictionary of Gods and Goddesses, New York.

Leick, G., 1991, A Dictionary of ancient Near Eastern Mythology, London & New York.

Mellaart, J., 1964, Excavations at Çatal Höyük, Anatolian Studies XIV: 39-119.

Mayrhofer, M., 1996, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen, II Band, Hwidekberg.

Monagham, P., 2010, Encyclopedia of Goddess and Heroine, Vol. I, Oxford.

Otto, R., 1932, Gottheit und Gottheiten der Arier, Gießen.

Remler, P., 2006, Egyptian Mythology, A to Z, New York.

Reichelt, H., 1968, Avesta Reader: Texts, Notes, Glossary and Index, Berlin.

Roscher, W. H., 1980-1984, Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Bd. I, II,IV, Leipzig.

Schroeder, L., 1908, Mysterium und Mimus im Rigveda, Leipzig.

Weller, H., 1937, Anahita: Grundligendes zur arischen Metrik, Stuttgart-Berlin.

Wikander, St., 1938, Der arische Männerbund, Lund.

Windischmann, Fr., 1856, Die persische Anahita oder Anaïtis, München.