مبانی فقهی «رژیم ارفاقی مجرمان سیاسی»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 122، آذر 1399، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i3.76168

نویسندگان

حسن آقایی¹؛ اکبر احمدپور^{* 2}؛ عباسعلی سلطانی²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

رویکرد قانونی به جرم سیاسی ریشه در تحولات فکری جهان معاصر دارد. جرم‌شناسان جرائم را به عادی و سیاسی دسته‌بندی کرده‌اند. با آن که جرائم سیاسی ممکن است به فروپاشی نظام سیاسی منجر شوند، حقوق‌دانان برای آنان، امتیازاتی در نظر گرفته‌اند که به مجموعه آن‌ها، «رژیم ارفاقی» اطلاق می‌شود. برخی علل آن عبارتند از: فقدان انگیزه منافع شخصی، عدم قصد تعرض به شهروندان و داشتن انگیزه‌های خیرخواهانه. مقاله حاضر در صدد آن است که بر اساس قواعد و اصول فقه جزایی اسلام، چنین تفاوت و مزایا را به رسمیت شناسد و ادله و مبانی آن را تبیین کند. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی تدوین شده و به این نتیجه دست یافته است که رژیم ارفاقی کاملاً قابل دفاع و مشروع است. ادله آن عبارتد از: شماری از آیات قرآن؛ سنت فعلی پیامبر (ص) و علی (ع) در مواجهه با مخالفان سیاسی؛ دلیل عقل؛ مدلول التزامی اصل صحت؛ ادله وجوب نصیحت ائمه مسلمین؛ نیت خیرخواهانه و موقت بودن جرم سیاسی.

کلیدواژه‌ها

جرم سیاسی؛ بغی؛ رژیم ارفاقی؛ افساد فی الارض؛ فقه سیاسی

مراجع

آصفی، حمد الله، «نگرشی بر جرم سیاسی»، اطلاعات سیاسی - اقتصادی، مرداد و شهریور 1378، شماره 143 و 144، از ص 76 تا 83

حسینی شیرازی، محمد، الفقه، کتاب الجهاد، بیروت، موسوعه الوفا،1400 ق

حومه، عبدالوهاب، المفصل فی شرح القانون العقوبات، دمشق، المطبعه الجدیده، چاپ اول، 1990 م

خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، العلمیة، چاپ دوم، 1396 ق

دشتی، محمد، شرح نهج البلاغه، قم، چاپ اول، 1396

زراعت، عباس، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی، تهران، انتشارات جنگل، جاودانه، چاپ اول، 1393

زینلی، محمد رضا، جرم سیاسی وحقوق جزای اسلامی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول، 1378

سعیدی، محمد حسن، «آزادی مخالفان سیاسی در حکومت امام علی (ع)»، حکومت اسلامی، قم، سال ششم، 1380

شریف‌الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، قم، صبحی صالح، چاپ اول، 1414 ق

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، منشورات الجامعة النجف الدینیة، چاپ اول، 1410 ق

صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ دوم، 1388

صلابی، علی محمد، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة، 1429 ق

طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1421 ق

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415 ق

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، مکتبه المرتضویه، 1387

طوسی، محمد بن حسن، تفسیر التبیان، قم، مکتبة الاعلام الاسلام، 1409 ق

عمید زنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیت‌ها براساس قانون و قرارداد ذمه، چاپ سوم، انتشارات امیر کبیر،

1373

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان، بی‌جا، چاپ اول، 1409 ق

فتحی بهنسی، احمد، المسئولیة الجنائیه فی فقه الاسلامیه، بیروت، دار الشروق، 1409 ق

فخلعی، محمد تقی، ولی اللهی، مجتبی، «بررسی شرط معاصریت سیره عقلا با عصر معصومان»، فصلنامه فقه و اصول، شماره 1/85

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، تفسیر صافی، تهران، موسسه الهادی، 1416 ق

کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیرالمؤمنین (ع)، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، بی‌تا

گلدوزیان، ایرج، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، 1384

مجیدی، محمود، جرائم علیه امنیت، تهران، نشر میزان، 1386

محسنی، علی، مبانی و گستره آزادی در اندیشه و رفتار حضرت علی، پایان‌نامه، دانشگاه امام صادق (ع)، 1381

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه ج 1 بخش مدنی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ بیست ونهم، 1383

محمدی جورکویه، علی، «مبانی نظری برخورد ارفاقی با مجرمین سیاسی»، رواق اندیشه، آذر و دی 1380، شماره 4، صص 85 تا 94

مروارید، علی اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، موسسه فقه الشیعه و الدارالاسلامیه، 1410 ق

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا

مهدوی دامغانی، محمود، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه (ترجمه شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید)، تهران، نشر نی،

1379