ازدواج جادویی در هفت پیکر نظامی مقایسۀ تطبیقی قهرمانان اسطوره ای ایران و یونان و کارکرد مشترک نجوم و کیمیاگری در روایت هفت پیکر

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 187، بهمن 1393، صفحه 21-38   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i4.46803

نویسنده

مریم حسینی^*

دانشگاه الزهرا

چکیده

نظامی با دانش گسترده اش در ستاره شناسی، کیمیاگری و قصص اساطیری، در منظومۀ هفت پیکر داستانی رمزی و شگفت می آفریند که در هر خوانشی می تواند بعد و رنگی تازه از خود به نمایش بگذارد. بهرام گور قهرمان روایت نظامی است که با گذر از مراحل هفت گانه به خودشناسی و کمال درون می رسد و این فرایند فردیت با ازدواج با دختر پادشاه ایران در روز جمعه پایان می یابد. بهرام (مریخ ) با شاهدخت ایرانی (زهره ) پیوند می یابد و کمال بهرام از آنجا حاصل می شود. ازدواج جادویی تعادلی بین جانب مردانه و زنانۀ روح است. ازدواج مقدس (Hieros Gamos) به معنی اتحاد میان خدا و خدابانو و یا موجودی الهی و انسان و گاه به طور خاص وحدت بین شاه و الهه است. در کیمیاگری ستارۀ زهره با نشانۀ و مریخ با نشانۀ مشخص شده اند. زهره متعلق به فلز مس است و علامت آن خورشیدی است که صلیبی در زیر دارد و علامت مریخ که فلز مربوط به آن آهن است، خورشیدی است که صلیبی در بالا دارد. وقتی این دو ستاره یکی می شوند، تعادل و کمال به جان بازمی گردد. در داستان نظامی این ازدواج جادویی با پیوند بهرام و شاهدخت ایرانی به ثمر می رسد. مقالۀ حاضر بر آن است تا ضمن تبیین بحث ازدواج جادویی در کیمیاگری و اسطوره شناسی از یکی از ساحت های پنهان و پوشیده داستان هفت پیکر پرده برگیرد و با تکیه بر قابلیت-های سمبولیک متن و دیدگاه های روان شناسانۀ کارل گوستاو یونگ، برداشتی تازه از این روایت اسرارآمیز ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ هفت پیکر؛ بهرام گور؛ ازدواج جادویی

مراجع

اسمیت، ژوئل. (1383). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.

بری، مایکل. (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی. تهران: نی.

بورکهارت، تیتوس. (1387). کیمیا: علم جهان، علم جان. ترجمۀ گلناز رعدی آذرخشی و پروین فرامرزی. تهران: حکمت.

حافظ، شمس الدین محمد.(1382) دیوان. تهران: زرین و سیمین.

دیکسون کندی، دیک. (1388). دانشنامۀ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: طهوری.

ستاری، جلال. (1384). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده. چاپ دوم. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.

سرانو، میگوئل. (1385). با یونگ و هسه. ترجمۀ سیروس شمیسا. تهران: میترا.

شوالیه، جان؛ گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. چاپ سوم. تهران: جیحون.

شیمل، آنه ماری. (1388). راز اعداد. ترجمۀ فاطمه توفیقی. تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.

کمبل، جوزف. (١٣۸٩). قهرمان هزار چهره. برگردان شادی خسروپناه. چاپ چهارم. مشهد: گل آفتاب.

گریمال، پیر. (1356). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ دکتر بهمنش. تهران: امیرکبیر.

گریمال، پی یر. (1386). اساطیر جهان. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: مهاجر.

لاهیجی، شهلا؛ کار، مهرانگیز (گردآورندگان). (١٣٧١). شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش تاریخ و تاریخ. چاپ اول. تهران: روشنگران.

مصفا، ابوالفضل. (1366). فرهنگ اصطلاحات نجومی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

نظامی، جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف (1363). سبعۀ حکیم نظامی. تصحیح وحید دستگردی. ج2 چاپ دوم. تهران: علمی.

نورآقایی، آرش. (1389). عدد، نماد، اسطوره. چاپ دوم. تهران: افکار.

وارنر، رکس. (1389). دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل پور. چاپ چهارم. تهران: اسطوره.

یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.

یاوری، حورا. (1386). روانکاوی و ادبیات. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. (1381). راز پیوند. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: به نشر.

یونگ، کارل گوستاو. (1390). روان شناسی و کیمیاگری. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.

Eliadeh, Mircea. (2005). Encyclopedia of Religion. Lindsey Jones editor in chief, second edition, Tomson and Gale, USA.

Samuel Noah Kramer. (1969). The sacred Marriage Rite. Bloomington.

Meisami, Julie Scott. (1987). Medieval Persian court poetry. Princeton university