بررسی عوامل مؤثر بر تاب آوری اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی بعد از رخداد زلزله (موردمطالعه: دهستان سیلاخور شهرستان دورود)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 32، بهمن 1398، صفحه 51-66   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.80345

نویسندگان

افسانه حسنوند؛ علی حاجی نژاد؛ مجید یاسوری^*

دانشگاه گیلان

چکیده

شناخت مسائل و مشکلات روستاها و ارائه راهکارهای منطقی برای آن‌ها از اقدامات اساسی جهت توسعه پایدار روستایی است. امروزه نواحی روستایی جهت دستیابی به توسعه پایدار روستایی با مشکلات و موانع بسیاری روبه‌رو می‌باشند. یکی از این مشکلات، مخاطرات طبیعی می‌باشد. برای کاهش اثرات این رخدادها رویکرد تاب آوری مطرح‌شده است. هدف این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر تاب آوری اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی دهستان سیلاخور در شهرستان دورود بود. این پژوهش از نوع کاربردی و برای انجام آن از روش توصیفی- تحلیلی با به‌کارگیری پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. جامعه آماری، 1539 خانوار از روستاهای در معرض زلزله دهستان سیلاخور بود که با استفاده از فرمول کوکران با خطای05/0 درصد  308 خانوار به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شد. روایی پرسش‌نامه پس از نظرخواهی از متخصصین و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ ارزیابی با مقدار910/0 ارزیابی شد. برای تجزیه‌ و تحلیل اطلاعات از آزمون‌های t تک نمونه‌ای و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده‌شد. نتایج پژوهش گویای آن است که سکونتگاه‌های روستایی دهستان در بعد اقتصادی با میانگین نزدیک به سه تا حدی تاب آورند و روستای کلنگانه تاب آور و روستاهای ازنا، عالم آباد، لبان بالا، عزیزآباد و جهان‌آباد دارای تاب آوری کم  و درنهایت بقیه روستاها تا حدی تاب آور می‌باشند. همچنین نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی نشان می‌دهد که عامل زمینه‌های اقتصادی و اشتغال با چهار شاخص (اشتغال، هزینه و درآمد، سرمایه اقتصادی، خسارت) و عامل ظرفیت‌های درآمدی و تسهیلاتی با سه شاخص (ظرفیت و توانایی جبران خسارت، بهره‌مندی از منابع بانکی،  توانایی بازگشت به شرایط شغلی و درآمدی مناسب) به عنوان عوامل مؤثر بر تاب آوری اقتصادی شناخته‌ شد.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار روستایی؛ مخاطرات طبیعی؛ تاب آوری؛ شاخص های تاب آوری؛ دهستان سیلاخور

سایر فایل های مرتبط با مقاله

4-Yasouri-Final.pdf

مراجع

باباخانی، فرهاد؛ یزدانی نسب، محمد؛ نوری، مهدی؛ 1392. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت نیروهای داوطلب مردمی در زمان بحران. مدیریت بحران، شماره 4، 13-5.

برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه؛ جعفری، نسرین؛ 1396. سنجش تاب آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله (مطالعه موردی: دهستان معجزات در شهرستان زنجان). پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شمارة 1، 98-82.

بهتاش؛ فرزاد، محمدرضا؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی؛ عسگری، علی؛ 1392. ارزیابی و تبیین ابعاد و مؤلفه‌های تاب آوری کلان‌شهر تبریز. هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، شماره 3، 42-33.

حافظ نیا، محمدرضا؛ 1386. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. انتشارات سمت. چاپ سیزدهم، تهران.

حبیبی، آرش؛ عدن ور، مریم؛ 1396. مدل یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی. چاپ اول. انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

دالوند، احمد؛ 1388. لرزه‌خیزی ایران، زلزله سیلاخور (لرستان)، مدیریت ساخت و کارشناس ارشد پیشگیری کاهش اثرات زلزله. پژوهشکده سوانح طبیعی ایران، 29-1.

رضایی، محمدرضا؛ 1392. ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران. مدیریت بحران، شماره 3، 27-1.

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سیدمصطفی؛ 1393. سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله، مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره4، 623-609.

رضایی، محمدرضا؛ سرائی، محمدحسین؛ بسطامی نیا، امیر؛ 1395. تبیین و تحلیل مفهوم تاب آوری و شاخص‌ها و چارچوب آن در سوانح طبیعی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، شماره 1، 46-33. 3.

رضایی، محمدرضا؛ مجتبی، رفیعیان؛ 1389. تقویت تاب آوری به‌منظور کاهش آثار سوانح طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی. اولین کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه‌های روستایی: مسکن و بافت، مدیریت بازسازی پس از سانحه و مقاوم‌سازی، تهران.

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایلن، سیاوش؛ 1389. تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور(CBDM). فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 74، 41-20.

رمضان زاده لسبویی، مهدی؛ عسگری، علی؛ بدری، سید علی؛ 1393. زیرساخت‌ها و تاب آوری در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، منطقه موردمطالعه: مناطق نمونه گردشگری چشمه کیله تنکابن وسر آبرود کلاردشت. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی، شماره 1، 52-35.

روستا، مجتبی؛ ابراهیم‌زاده، عیسی، ایستگلدی، مصطفی؛ 1396. تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله، مطالعه موردی:بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان. جغرافیا و توسعه، شماره46، 18-1.

شایان، سیاوش؛ زارع، غلامرضا؛ حق‌پناه، یعقوب؛ 1392. لرزه‌خیزی ایران و مقاوم‌سازی مدارس. مجله آموزش رشد جغرافیا، دوره27، شماره3، 25-19.

شایان، محسن؛ ابوذر، پایدار؛ بازوند، سجاد؛ 1396. تحلیل تأثیرات ارتقای شاخص‌های تاب آوری بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی در مقابل سیلاب، موردمطالعه: نواحی روستایی شهرستان زرین‌دشت. مدیریت مخاطرات محیطی، شماره2، 121-103.

شکری فیروز جاه، پری؛ 1396. تحلیل فضایی میزان تاب آوری شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. نشریه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، شماره 2، 44-27.

صادقلو، طاهره؛ محمودی، حمیده؛ جعفری، فهیمه؛ 1396. تحلیل تاب آوری کسب‌وکارهای گردشگری در نواحی روستایی، مطالعه موردی: حوزه نفوذ گردشگاهی شهر مشهد. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره ششم، 22-1.

صالحی، اسماعیل؛ آقا بابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر؛ بهتاش، محمدرضا؛ 1390 . بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت. محیط‌شناسی، شماره 59، 112-99.

صائمی پور، حسین؛ قربانی، مهدی؛ ملکیان، آرش؛ رمضان زاده لسبوئی، مهدی؛ 1397. سنجش و ارزیابی تاب آوری ذینفعان محلی در مواجهه با خشکسالی، مطالعه موردی، روستای نردین شهرستان میامی استان سمنان. نشریه علمی پژوهشی مرتع، شماره اول، 72-62.

قائدرحمتی، صفر؛ خادم الحسینی، احمد؛ سیاوشی، طاهره؛ 1392. تحلیل میزان ریسک‌پذیری سکونتگاه‌های لرستان از خطر زلزله. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای ، شماره 9، 14-1.

محمدی سرین دیزج، مهدی؛ احدنژادروشتی، محسن؛ 1394. ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله، مطالعه موردی: شهرزنجان. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 1، 114-103.

مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن، فرهنگ آبادی‌ها. سال‌های 1395

مرکز آمار ایران، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفضیلی. سال‌های 1395.

مطهری؛ زینب السادات، رفیعیان، مجتبی؛ 1391. طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع‌محور مطالعه موردی طرح دوام(داوطلبین واکنش اضطراری محلات). مدیریت بحران، شماره 1، 402-389.

میرزاده، محمدرضا؛ 1392. تجزیه و تحلیل‌های آماری با نرم‌افزارspss. چاپ اول. انتشارات تایمز. تهران.

ویسی، فرزاد؛ شاکری، بهار؛ 1396. ارزیابی تاب آوری کالبدی سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه دهیاران، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان مریوان. امداد و نجات، شماره 4، 45-29.

Ainuddin, S, & Routary, J, K. (2012).Commnuity resilience farmework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2(1), Pp.3-2.

Alexander DE., 1991. Natural Disasters A Farmework for research and Teaching, Disasters, 15(30): 209-266.

Anthopoulou T., Kaberis N, Petrou M. (2017).Aspects and experiences of crisis in rural Greece. Narratives of rural resilience, Journal of Rural Studies. 52 : 1-11.

Arouri MN, C. and Youssef AB. (2014).Natural Disasters, Household Welfare, and Resilience: Evidence from Rural vietnam. World Development Vol 70, Pp 59–77.

Cai, H,N, S.-N. Lam, LZ Yi Qiang and Kenan L. (2016).Assessing Community Resilience to Coastal Hazards in the Lower Mississippi River Basin, Academic Editors: Ataur Rahman and Y. Jun Xu. Water 2016, 8, 46; doi:10.3390/w8020046. Pp2-18.

Chacowry A. (2014). Community Recovery and Resilience Building in the Aftermath of Flood Hazards in the Small island Developing State of Mauritius, A thesis Submitted to The University of Gloucestershire in accordance with the requirements of the degree of Doctor of Philosophy in the School of Natural & Social Sciences.

Cutter SL, Lindsey B, Melissa B, Christopher B, Elijah E, Eric T, Jennifer W. (2008).A place-based model for understanding community resilience to natural disasters, Global Environmental Change 18 (2008) 598–606.

Datar L, Jenny L, Sebastian SC. (2013). The impact of natural disasters on child health and investments in rural India. social Science & Medicine 76, 83-91.

Davis I. & Y. Izadkha. (2006).Building resilient urban communities. Article from OHI, 11-26.

Kafle SK ., 2012.Measuring disaster-resilient commuities: A case of coastal communities. 5(4),Pp.26-316 Klein, R.J. and Thomalla, F., (2003). Resilience to natural hazards: how useful is this concept? Environmental Hazards, 5 (1-2), 35-45.

Klein RJ. & Thomalla, F., 2003. Resilience to natural hazards: how useful is this concept? Environmental Hazards, 5 (1-2), 35-45.

Kusumastuti R, Dyah,V,Z, Ananto H, Lenny SD, Nastiti D. (2015).International Journal of Disaster Risk Reduction 10 (2014) 327–340.

Madrigano j, Chandra A, Costigan T, and Joie D. A. (2017). Beyond Disaster Preparedness: Building a Resilience-Oriented Workforce for the Future. Int J Environ Res Public Health. 14(12):1563.

Masys AJ. (2015). Disaster Management: Enabling Resilience: Springer International Publishing.

Nasrullah 1, Syed Ainuddin, KM.K. (2015). Status of Community Resilience in Disaster Prone Districts of Baluchistan, Pakistan, Open Journal of Earthquake Research, 2015, 4, 126-135

Nasrullah1, Syed Ainuddin, Khair Muhammad Kakar., 2015. Status of Community Resilience in Disaster Prone Districts of Baluchistan, Pakistan, Open Journal of Earthquake Research, 2015, 4, 126-135.

Reinhorn A. (2015). Computational Methods, Seismic Protection, Hybrid Testing and Resilience in Earthquake Engineering A Tribute to the Research Contributions of Prof. Andrei Reinhorn: Springer International Publishing.

Rhoads KA. (2014). Measuring Community Resilience to Natural Disasters: A Case Study of Thurston County, Washington, has been approved for The Evergreen State College, Edward Whitesell, Ph. D.Member of the Faculty.

Sun M ,BaofengChen,J,Tingting,C. (2010). Natura Disaster’s Impact Evaluation of Rural Households’ Vulnerability: The case of Wenchuan earthquake, Agriculture and Agricultural Science Procedia 1(2010) 52–61.

Zhou,H, Jing’ai W, Jinhong W, Huicong J. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Nat Hazards .19-39.