ارزیابی نظریه جهاد دعوت با سنجه فعل پیامبر اکرم (ص)

فقه و اصول

مقاله 8، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 122، آذر 1399، صفحه 147-168   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i3.75743

نویسندگان

محمد مروارید^{* 1}؛ مجتبی الهی خراسانی²

¹دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه خراسان

²استاد حوزه علمیه مشهد، استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی

چکیده

مشروعیت جهاد ابتدایی در متون کهن فقه اسلامی، یک اصل ضروری شمرده شده است. در فقه اسلامی به طور غالب، هدف از جهاد ابتدایی، اسلام آوردن کافران عنوان شده و از آن با عنوان «جهاد دعوت» یاد شده است. در این بین فقیهان متأخر دو نظریه دیگر در این باره ارائه کرده و در صحت نظریه پیشین تشکیک نموده‌اند. در نظریه دوم، هدف از جهاد ابتدایی، گسترش جغرافیای حکومت اسلامی قلمداد شده است و نظریه سوم، پیش‌گیری از به خطر افتادن امنیت و ثبات مسلمانان را به عنوان هدف از جهاد ابتدایی مطرح کرده است. بررسی این سه نظریه درباره جهاد ابتدایی، به مسأله‌ای کلیدی و تأثیرگذار در بسیاری از مسائل معاصر دنیای اسلام تبدیل شده است. ما در این پژوهش با بهره‌گیری از داده‌های معتبر تاریخی اثبات می‌کنیم که دعوت به دین اسلام نمی‌تواند هدف از جهاد ابتدایی باشد و این تفسیر، با قراین و شواهد گوناگون، سازگاری ندارد.

کلیدواژه‌ها

جهاد ابتدایی؛ جهاد دعوت؛ فعل پیامبر (ص)؛ مسلمان؛ کافر

مراجع

آصفی، محمد مهدی، الجهاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1421 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، بیروت، اعلمی، 1400 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، التوحید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1398 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران، نشر جهان، 1378 ق.

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، قتال الکفار و مهادنتهم و تحریم قتلهم لمجرد کفرهم، ریاض، مکتبة الملک فهد، 1425 ق.

ابن رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، قاهره، 1395 ق.

الهی خراسانی، مجتبی؛ مروارید، محمد، «نقد مستند روایی نظریة جهاد دعوت؛ بررسی موردی حدیث مقاتله»، جستارهای فقهی و اصولی، ش 8، 1396 ش، ص 9 تا 36.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار ابن کثیر، 1407 ق.

برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، 1371 ق.

بلاغی، محمد جواد، الرحلة المدرسیة، قم، مرکز إحیاء التراث الإسلامی، 1431 ق.

بوطی، محمد سعید رمضان، الجهاد فی الإسلام، دمشق، دار الفکر، 1414 ق.

بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405 ق.

جرار، حسنی ادهم، الشهید عبدالله عزام، عمان، دار الضیاء، بی‌تا.

جعفریان، رسول، سیره رسول خدا (ص)، قم، دلیل ما، 1385 ق.

حایری، کاظم، الکفاح المسلح فی الإسلام، الرسول المصطفی، بی‌جا، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، 1410 ق.

رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990 م.

زحیلی، وهبه، آثار الحرب فی الفقه الإسلامی، بیروت، دار الفکر، 1385 ق.

شافعی، محمد بن ادریس، الأم، قاهره، دار الوفاء، 1422 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، مسالک الأفهام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1413 ق.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله، جهاد در اسلام، تهران، نشر نی، 1382.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الأصول، بیروت، دار المنتظر، 1405 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل البیت، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372.

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، 1420 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

عبدالمحمدی، حسین، «نقد دیدگاه مستشرقان درباره جنگ‌های پیامبر اعظم (ص)»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، ش 13، 1391 ش، ص 65 تا 86.

عبده، محمد، رسالة التوحید، بی‌جا، مکتبة الأسرة، 2005 م.

عزام، عبدالله، فی الجهاد فقه و اجتهاد، پیشاور، مرکز الشهید عزام الإعلامی، بی‌تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت، 1414 ق.

فراهانی، ابوالقاسم، رساله جهادیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1426 ق.

فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک، 1419 ق.

فوزان، صالح، أحکام التعامل مع غیر المسلمین، ریاض، دار کنوز إشبیلیا، 1430 ق.

قرضاوی، یوسف، فقه الجهاد، قاهره، مکتبة وهبة، 2009 ق.

قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، 1412 ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1367 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسة اسماعیلیان، 1408 ق.

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الجیل، بی‌تا.

مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم، مؤسسة اسماعیلیان، 1375.

مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ق.

منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، تفکر، 1409 ق.

مهاجر، ابوعبدالله، مسائل من فقه الجهاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

واقدی، محمد بن عمر، المغازی، بیروت، اعلمی، 1409 ق.

یعقوبی‌، احمد‌بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، قم، اهل بیت علیهم السلام، بی‌تا.