بافت های اسکلتی، میکرواسپینیفکس و هاریسیت در سیل ها و گدازه های کماته ایتی پالئوزوئیک بالایی مشهد- ویرانی، شمال خاوری ایران

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 3، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 21، 1398، صفحه 237-255   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v11i2.66386

نویسندگان

محسن مباشری^{* 1}؛ حبیب الله قاسمی¹؛ بهنام رحیمی²؛ مجتبی رستمی حصوری¹

¹دانشگاه صنعتی شاهرود

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بافت­‌های اسکلتی، میکرواسپینیفکس و هاریسیت به‌عنوان نخستین شواهد بارز از وجود گدازه‌­ها و سیل­‌های کم‌عمق کماته‌­ایتی در همتافت مشهد- ویرانی گزارش شده‌اند. این همتافت که تاکنون به‌عنوان توالی افیولیتی منظور‌ ­شده است، از نظر سنگ­‌شناسی شامل سیل­‌های ورلیتی- گابرویی و پیروکسنیتی­، سیل‌­ها و دایک­‌های آمفیبول گابرویی و روانه­‌های تفریق­‌یافته­ کماته­‌ایت بازالتی با بافت­‌های میکرواسپینیفکس است که در تناوب با لایه­‌های رسوبی دگرگون‌شده پالئوزوئیک بالایی قرار دارند. برای نخستین‌بار، بافت­‌های ناتعادلی اسپینیفکس و هاریسیت در این سیل‌­های کم‌عمق ورلیتی- گابرویی و سنگ‌­های خروجی یافت و گزارش شده‌اند. نرخ سردشدگی و گرادیان حرارتی در سنگ­‌های خروجی و اَبَرسیر­شدگی، گاززدایی و اختلاط ماگمایی در سنگ­‌های نفوذی کم‌عمق از مهم‌ترین عوامل ایجاد بافت‌های ناتعادلی بوده‌­اند. بررسی­‌های دما- فشارسنجی بر روی آمفیبول گابروهای این همتافت بیانگر فشار میانگین 4/2 کیلوبار و دمای میانگین 1222 درجه سانتی­‌گراد برای تبلور آنهاست که با شواهد صحرایی، سنگ‌­نگاری و شرایط تبلور این‌گونه از ماگماها کاملاً سازگار است.

کلیدواژه‌ها

اسکلتی؛ اسپینیفکس؛ هاریسیت؛ کماته ایت؛ مشهد- ویرانی؛ پالئوزوئیک بالایی

مراجع

Alavi, M., 1979. The Virani ophiolite complex and surrounding rocks. Geologisch Rundschau, 68(1): 334–341.

Arndt, N.T., 1994. Archean komatiites. In: K.C. Condie (Editor), Archean crustal evolution. Elsevier, Amsterdam, pp. 11–44.

Arndt, N.T. and Fowler, A., 2004. Textures in komatiites and variolitic basalts. In: P.G. Eriksson, W. Altermann, D.R. Nelson, W.U. Mueller and O. Catuneanu (Editors), The Precambrian earth: tempos and events. Elsevier, Amsterdam, pp. 298–311.

Arndt, N.T. and Lesher C.M., 2004. Komatiite. In: D. Selle, R. Cocks and I. Plimer (Editors), Encyclopedia of geology. Elsevier, Amsterdam, pp. 260–268.

Arndt, N.T., Lesher, C.M. and Barnes, S.J., 2008. Komatiite. Cambridge University Press, London, 467 pp.

Brooks, C. and Hart, S.R., 1974. On the significance of komatiite. Geology, 2(2): 107–110.

Donaldson, C.H., 1974. Olivine crystal types in harrisitic rocks of the Rhum pluton and in Archean spinifex rocks. Geological Society of America Bulletin, 85(11): 1721–1726.

Donaldson, C.H., 1976. An experimental study of olivine morphology. Contributions to Mineralogy and Petrology, 57(2): 187–213.

Donaldson, C.H., 1982. Spinifex-textured komatiites: a review of textures, compositions and layering. In: N.T. Arndt and E.G. Nisbett (Editors), Komatiites. Allen and Unwin, London, pp. 213–244.

Faure, F., Arndt, N. and Libourel, G., 2006. Formation of spinifex texture in komatiites: an experimental study. Journal of Petrology, 47(8): 1591–1610.

Faure, F., Schiano, P., Trolliard, G., Nicollet, C. and Soulestin, B., 2007. Textural evolution of polyhedral olivine experiencing rapid cooling rates. Contributions to Mineralogy and Petrology, 153(4): 405–416.

Fazel-valipour, M.E., 2002. Petrography, petrology of mafic-ultramafic rocks of Mashhad. Ph.D. Thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran, 174 pp. (in Persian)

Ghasemi, H., Juteau, T., Bellon, H., Sabzehei, M., Whitechurch, H. and Ricou, L.E., 2002. The mafic-ultramafic complex of Sikhoran (Central Iran): A polygenetic ophiolite complex. Comptes Rendus Geoscience, 334(6):431–438.

Ghasemi, H., Sabzehei, M. and Juteau, T., 1998. Geological character of Sikhoran mafic-ultramafic complex, southeast Iran. Geosciences, 7(29–30): 32–45. (in Persian)

Ghasemi, H., Sabzehei, M., Juteau, T., Bellon, H. and Emami, M.H., 2004. Radiometric age of the mafic parts and metamorphic hosts of Sikhoran ultramafic-mafic complex, southeastern Iran. Geosciences, 12(51–52): 58–67. (in Persian)

Ghasemi, H., Sabzehei, M., Juteau, T., Bellon, H., Rastad, E. and Emami, M.H., 2001. Petrogenesis of Sikhoran ultramafic-mafic complex, southeast Iran. Geosciences, 10(39–40): 46–69. (in Persian)

Hill, R.E.T., Barnes, S.J., Gole, M.J. and Dowling, S.E., 1995. The volcanology of komatiites as deduced from field relationships in the Norseman-Wiluna greenstone belt, western Australia. Lithos, 34(1–3):159–188.

Hill, R.E.T., Gole, M.J. and Barnes, S.J., 1988. Physical volcanology of komatiites: A field guide to the komatiites between Kalgoorlie and Wiluna, Eastern Goldfields Province, Yilgarn Block, Western Australia. Geological Society of Australia, Perth, 74 pp.

Hort, M., 1998. Abrupt change in magma liquidus temperature because of volatile loss or magma mixing: effects on nucleation, crystal growth and thermal history of the magma. Journal of Petrology, 39(5): 1064–1076.

Huppert, H.E. and Sparks, R.S.J., 1980. The fluid dynamics of a basaltic magma chamber replenished by influx of hot, dense ultrabasic magma. Contributions to Mineralogy and Petrology, 75(3): 279–289.

Karimi-Moghadam, A., 1997. Petrology of basic and ultrabasic rocks, southwest to northwest of Mashhad. M.Sc. Thesis, Tarbiat Moalem University, Tehran, Iran, 143 pp. (in Persian)

Karimpour, M.H., Farmer, G.L. and Stern, C.R., 2011. Rb–Sr and Sm–Nd Isotopic Compositions, U-Pb Age and Petrogenesis of Khajeh Mourad Paleo-Tethys Leucogranite, Mashhad, Iran. Scientific Quarterly Journal Geosciences, 20(80): 171–182. (in Persian)

Karimpour, M.H., Malekzadeh Shafaroudi, A. and Saadat, S., 2014. Mineralogy, geochemistry, genesis, and industrial application of silica in Arefi area, south of Mashhad. Journal of Economic Geology, 6(2): 259–276. (in Persian with English abstract)

Lofgren, G., 1974. An experimental study of plagioclase crystal morphology: isothermal crystallization. American Journal of Science, 274(3): 243–273.

Lofgren, G.E. and Donaldson, C.H., 1975. Curved branching crystals and differentiation in comb-layered rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 49(4): 309–319.

Majidi, B., 1981. The ultrabasic lava flows of Mashhad, NE Iran. Geological Magazine, 118(1): 49–58.

Moore, A.G., Cas, R.A.F., Beresford, S.W. and Stone, M., 2000. Geology of an Archaean metakomatiite succession, Tramways, Kambalda Ni province, western Australia: assessing the extent to which volcanic facies architecture and flow emplacement mechanisms can be reconstructed. Australian Journal of Earth Sciences, 47(4): 659–673.

Morimoto, N., Fabrise, J., Ferguson, A., Ginzburg, I.V., Ross, M., Seifert, F.A., Zussman, J., Akoi, K. and Gottardi G., 1988. Nomenclature of pyroxenes. American Mineralogist, 173(9–10): 1123–1133.

Poldervaart, A.R.I.E. and Taubeneck, W.H., 1960. Layered intrusions. 21th International Geological Congress, University of Copenhagen, Copenhagen, Denmark.

Putirka, K.D., 2008. Thermometers and barometers for volcanic systems. Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 69(1): 61–120.‏

Ruttner, A.W., 1991. Geology of the Aghdarband area (Kopet Dagh, NE-Iran). Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 38: 7–79.

Sabzehei, M., 1994. Differentiation of ultramafic magmas: constraint from layered ultramafic- mafic lava of Iranian aulacogeosynclines. 13th Annual Meeting, Geological Survey and Mineral Explorations, Tehran, Iran.

Sabzehei, M., 2016. Komatiite magma: it's role in the genesis of magmatic sequence of ophiolites: constraint from Iranian ophiolites. 2nd International Geosciences Congress, Geological Survey and Mineral Explorations, Tehran, Iran.

Sabzehei, M. and Pourlatifi, A., 1995. Ophiolitic magma and its role on petrogenesis of Iranian ophiolites: constraint from ultramafic-mafic differentiated lavas of komatiitic affinity. 14th Annual Meeting, Geological Survey and Mineral Explorations, Tehran, Iran.

Shore, M. and Fowler, A.D., 1999. The origin of spinifex texture in komatiites. Nature, 397(8): 691–694.

Siivola, J. and Schmid, R., 2007. List of Mineral Abbreviations, http://www.bgs.ac.uk/scmr/products.html

Theriault, R.D. and Fowler, A.D., 1995. Harrisitic textures in the Centre Hill complex, Munro Township, Ontario: product of diffusion limited growth. Mineralogy and Petrology, 54(1): 35–44.

Wager, L.R. and Brown, G.M., 1968. Layered Igneous Rocks. Edinburgh: Oliver and Boyd, London, 588 pp.

Wager, L.R., Brown, G.M. and Wadsworth, W.J., 1960. Types of igneous cumulates. Journal of Petrology, 1(1): 73–85.

Yavuz, F., 2013. WinPyrox: A Windows program for pyroxene calculation classification and thermobarometry. American Mineralogist, 98(7): 1338–1359.‏