کثرت روش شناسی پژوهش: افول پوزیتیویسم یا مرگ حقیقت؟

پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت

مقاله 1، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، مرداد 1391   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fe.v2i1.10979

نویسنده

محمود مهرمحمدی^*

چکیده

خطر فرو افتادن طیف گسترده و شناخته شده پژوهش‌های کیفی به ورطه هولناک انکار حقیقت و هیچ انگاری در لوای عطش آزادسازی فهم، معنا و پژوهش از چنبره، هژمونی و انحصار روش‌های کمّی به خصوص برای جوامع علمی مانند ما که در آستانه شکستن انحصار روش شناختی و توجه به روش شناسی های غیر متعارف هستند، بسیار جدی است. این خطر مبتنی بر حقیقت وجود ویژگی‌های «دوگانه» یا تقابل‌های معنادار و مهمی است که میان روش شناسی های کمّی و کیفی وجود دارد. فائق آمدن بر این خطر نیز مستلزم توجه به «سه‌گانه‌ها» یا «سه وضعیتی‌هایی» است که نشان می‌دهد گریز از «قطعیت» موعود و البته موهوم کمی گرایی نباید به پناه ناگزیر به «نسبیت» و هیچ انگاری در لوای پژوهش کیفی بینجامد، بلکه وضعیت سومی به نام «کثرت» نیز متصور است و باید به عنوان پناهگاه کیفی گرایان به رسمیت شناخته شود. نگارنده تلاش نموده است تا پاره‌ای از دوگانه‌هایی که منشا سوء تفاهم‌های برخی کیفی گرایان شده را مطرح نماید و نیز سه‌گانه‌هایی را که موجب خلاصی از این سوء تفاهم‌ها و رها شدن کیفی گرایی از نسبت‌های به چسب و ناچسب است، تبیین نماید. نتیجه این که طرفداران رویکردهای کیفی باید ضمن مغتنم شمردن مفهوم کثرت از فرو غلتیدن به دام نسبیت بر حذر باشند و بدین ترتیب به این رویکرد جدید پژوهش، اعتبار و وجاهت بخشند. برای خلاصی از این دام، علاوه بر تبیین نظری حد فاصل میان قطعیت تا نسبیت که همان کثرت است به موضوع التزام به رفتار روشمند توسط پژوهشگران، به ویژه پژوهشگرانی که هنجارشکنانه به سمت رویکردهای غیر متعارف روی می‌آورند، تاکید شده است.

کلیدواژه‌ها

کثرت معرفتی؛ کثرت روش‌شناختی؛ دوگانه‌ها؛ سه‌گانه‌ها؛ قطعیت؛ نسبیت؛ روشمندی؛ پژوهش کیفی