تحلیل فضایی عملکرد روستاهای معین در امدادرسانی به نواحی روستایی بحران‌زده هم‌جوار (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان هامون)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 32، بهمن 1398، صفحه 135-155   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v8i4.83047

نویسندگان

محمودرضا میرلطفی^{* 1}؛ زینب جهانتیغ²

¹دانشگاه زابل

²دانشگاه زابل، زابل، ایران

چکیده

مناطق روستایی کشور، به دلیل وابستگی کامل به محیط طبیعی و برخی از ناهنجاری‌های آن از یک‌سو و آسیب‌پذیری روستاها از سوی دیگر، همواره مورد تأثیر عوامل بحران‌زای محیطی هستند؛ بنابراین تعیین وضعیت امدادرسانی روستاها و شناخت الگوی فضایی آن برای مدیرت بحران روستاهای هم‌جوار امری ضروری به‌حساب می‌آید. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر تحلیل فضایی عملکرد روستاهای معین در امدادرسانی به نواحی روستایی بحران­زده هم‌جوار در شهرستان هامون، از توابع منطقه سیستان هست. روش انجام تحقیق توصیفی – تحلیلی است و داده‌های موردنیاز از طریق تکمیل پرسشنامه و روش میدانی حاصل‌شده است. جامعۀ نمونه شامل 15 نفر از کارشناسان و نخبگان روستایی منطقه و 368 از نفر سرپرستان 66 روستای موردمطالعه بود که به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. برای پردازش داده‌های کارشناسی از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی اِی‌اِچ‌پی استفاده شد. همچنین جهت تحلیل­های آماری پرسشنامۀ ‌روستایی از آزمون T در نرم‌افزار اِس‌پی‌اِس‌اِس سود جسته شد و برای تحلیل فضایی روستاها، از نرم‌افزار جی‌آی‌اِس استفاده شد. نتایج روش AHP نشان می­دهد که از بین 66 روستای موردمطالعه، به لحاظ امدادرسانی سازمان‌های موجود در روستا،64/13 درصد وضعیت نامطلوب و 36/86 درصد روستاها در سطح بسیار نامطلوب قرار داشت. با توجه به نتایج آزمون T (520/0 p=) تفاوت معنی‌داری ازلحاظ شاخص‌های امدادرسانی، بین روستاهایی که در وضعیت بسیار نامطلوب و نامطلوب هستند، وجود ندارد (474/0 sig=)؛ بدین معنی که کلیه روستاها ازلحاظ امدادرسانی سازمان‌های امدادرسان در وضعیت مشابهی (نامطلوب) قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

نواحی روستایی بحران زده؛ شبکه فضایی؛ امدادرسانی؛ روستاهای معین؛ شهرستان هامون

سایر فایل های مرتبط با مقاله

9-Mirlotfi-Final.pdf

مراجع

آزاده، سید رضا؛ تقوایی، مسعود؛ 1396. تحلیل فضایی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی: استان گیلان. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 4 .3. 71-84 .

بدری، سید علی؛ کریم زاده، حسین؛ سعدی، سیما؛ کاظمی، نسرین؛ 1398. تحلیل فضایی تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی: شهرستان مریوان. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. سال ششم. شماره 1. 1- 16.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی؛ 1393. گزارش عملکرد بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. تهران.

بوزرجمهری، خدیجه؛ جوانی، خدیجه؛ کاتبی، مجید رضا؛ 1394. مکان‌یابی بهینۀ پایگاه اسکان موقت در مدیرت بحران نواحی روستایی (نمونۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان فاروج). فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی.سال4. شماره 16. 1 – 19.

پریشان، مجید؛ پور طاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ عسکری، علی؛ 1392. رتبه‌بندی و سنجش سطح آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر ریسک زلزله (مطالعۀ موردی: مناطق روستایی استان قزوین). فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا. جلد17. شماره 3. 1- 25.

حسینی، سید محمود؛ شریف‌زاده، ابوالقاسم؛ غلامرضایی، سعید؛ اکبری، مرتضی؛ 1389. تبیین مؤلفه‌های مدیریت بحران خشک‌سالی در مناطق روستایی و عشایری جنوب شرق کشور. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 2-42. شماره 2. 185 – 197.

دربان آستانه، علیرضا؛ زیارتی، اسماعیل؛ جعفری، سارا؛ سائلی، رباب؛ 1392. مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی و خدمات ایمنی روستایی با استفاده از تحلیل شبکه و AHP مطالعۀ موردی: شهرستان شیروان چرداول. فصلنامه پژوهش‌های روستایی. دوره 4. شماره4. 825 – 850.

رحیمی پور شیخانی نژاد، محمدعلی؛ نصیری جان آقا، فرزانه؛ خاتمی، سیده سکینه؛ شاد پور، محمد؛ 1395. ارزیابی و مکان‌یابی بهینه ایستگاه‌های ثابت و سیار امداد و نجات در مناطق روستایی استان گیلان با تأکید بر حوادث غیرمترقبه. فصلنامه امداد و نجات. سال7. شماره 1 و 2 . 104-115.

رشیدی، معصومه؛ رامشت، محمدحسین؛ سیف، عبدالله؛ غریب، هادی؛ 1390. مدیریت بحران در جهت تعدیل خسارت‌های حاصل از زلزله در استان تهران، فصلنامه علمی ـ پژوهشی امداد و نجات. سال سوم. شماره 1 و 2، 40-48.

ریاحی، وحید. تولایی، سیمین. ضیائیان، پرویز. عبدی، عطاالله و عزیز دوست، انور؛ 1393. مکانیابی بهینه ایستگاه‌های آتش‌نشانی و خدمات ایمنی روستایی در شهرستان بوکان. فصلنامه بین‌المللی انجمت جغرافیایی ایران، 12 (41): 200-171.

ﺳﺎزﻣﺎن شهرداری‌ها و دهیاری‌های ﻛﺸﻮر؛ 1387. راﻫﻨﻤﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ روﺳﺘﺎﻳﻲ. اﻧﺘـﺸﺎرات ﺳـﺎزﻣﺎن ﺷﻬﺮداری و دهیاری‌های ﻛﺸﻮر. ﺗﻬﺮان.

شمس، مجید؛ معصوم پور سما کوش، جعفر؛ سعیدی، شهرام؛ شهبازی، حسین؛ 1390. بررسی مدیریت بحران زلزله در بافت‌های فرسوده هر کرمانشاه، مطالعه موردی: محله فیض‌آباد. مجله علمی‌ ـ پژوهشی جغرافیا و آمایش محیط. شماره 13. 41-66.

صادقی، حجت‌اله؛ سیف، یعقوب؛ صیدایی، اسکندر؛ صالحی کاخکی، مریم؛ 1394. بررسی و اولویت‌بندی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی استان خوزستان در برابر مخاطرات طبیعی. فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط. شماره17. 87 – 107.

عادلی، بهزاد؛ مرادی، حمیدرضا؛ کشاورز، مرضیه؛ امیر نژاد، حمید؛ 1393. خشک‌سالی و بازتاب‌های اقتصادی آن در نواحی روستایی (مورد: دهستان دودانگه در شهرستان بهبهان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال سوم. شماره 3. پیاپی 9. 131-148.

عبدی زاده، آذر؛ 1393. مکان‌یابی بهینه تسهیلات در طراحی زنجیره بحران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته مهندسی صنایع گرایش صنایع. دانشگاه ارومیه . 155 ص.

عزیز پور، فرهاد؛ ریاحی، وحید؛ مؤذنی، علی؛ 1393. مکان‌یابی پایگاه مدیریت بحران در دهستان کهریزک شهرستان ری. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. جلد 1. شماره3. 71- 84.

عنابستانی، علی‌اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده ؛ دربان آستانه، محمدرضا؛ 1396. تحلیل فضایی سطح تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (موردمطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. سال 4. شماره 4. 17-38.

فتوحی، صمد ؛ کیانی، سجاد؛ 1393. مدیریت بحران و ارزیابی ریسک شهر قاین بر اساس ماتریس ریسک. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال چهارم. شماره 14. 103-120.

کیانی، اکبر؛ فاضل نیا، غریب ؛ رضایی، بیت‌الله(1390. بررسی و اولویت‌سنجی مخاطرات محیط طبیعی شهر زابل. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. شماره 1. دوره 1. 98-111.

گیوه چی، سعید؛ 1388. تحلیل و ارائه الگوهای مدیریت در سوانح شهری ناشی از مخاطرات زیست‌محیطی، مورد منطقه 6 تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشکده جغرافیا. 175 ص.

محمدحسینیان، شهرام؛ آل شیخ، علی اصغر؛ شلیبی، میثم؛ 1385. مکان‌یابی بهینه کاربری اراضی شهری با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، نمونه موردی: فضای سبز شهر یاسوج، همایش ژئوماتیک. 12.

میکانیکی، جواد ؛ صادقی، حجت‌الله؛ 1391. تعیین الگوی فضایی بهینه استقرار مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی به روش AHP (مطالعه موردی: بخش دهدز، شهرستان ایذه). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی. شماره دوم. 47 ـ 67.

نادریان فر، مهدی؛ 1392. بررسی اثرات ماسه‌های روان در سطح روستاهای شهرستان هیرمند. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. دانشگاه زابل. زابل. 185 ص.

نوری، سید هدایت الله ؛ سپهوند، فرخنده؛ 1395. تحلیل تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (موردمطالعه: دهستان شیروان شهرستان بروجرد). فصلنامه پژوهش‌های روستایی. شماره2. 272- 285.

نیاستی، معصومه ؛ گرکانی، سید امیرحسین؛ 1397. بررسی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌ها در نواحی روستایی (مطالعه مقایسه‌ای شهر فراغی و روستاهای سیل‌زده شرق استان گلستان). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال پنجم. شماره 1. 67- 82.

وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور؛ 1385. آشنایی با مدیریت بحران با تأکید بر نقاط روستایی. جهاد دانشگاهی. پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی. 1-111 .

Agba, A.؛ J. Ogaboh؛ E. Akpanudoedehe, and E. Ushie. 2010.Socio-Economic and Cultural Impacts of Resettlement on Bakassi People of Cross River State. Nigeria. Studies in Sociology of Science 2, 50-62.

Arouri, M. C. Nguyen.؛ A. B.Youssef,2015, Natural disasters, household welfare and resilience:evidence from rural Vietnam. World development 70, 59-77

Boon, Helen, 2014, Disaster resilience in a flood-impacted rural Australian town. Natural hazards 71 (1), 683-701.

Chevalier Philippe, Isabelle Thoma, David Geraets, Els Goetghebeur, Olivier Janssens Dominique Peeters, Frank Plastria,2012, Locating Fire Stations: An Integrated Approach for Belgium, Socio-Economic Planning Sciences 46, 173-182.

Cutter, S. L. Kevin, D. A. & Christopher, T. E , 2016, Urban-rural differences in disaster resilience, Annals of the American Association of Geographers 106(6), 1236-1252.

Dyke, G. Gill, S. Davies, R. Betorz, F. Andalsvik, Y., Cackler, J. DosSantos, W., Dunlop, K., Ferreira, I. Kebe F. Lamboglia, E. Matsubara, Y., Nikolaidis, V. Ostoja-Starzewski, S. Sakita, M. and Verstappen, N,2011, Dream project: Applications of earth observations to disaster risk management. Acta Astronautica 68, 301-315.

EM-DAT, 2014, The OFDA/CRED International Disaster Database. University Catholique de LouvainBrussels-Belgium.

Phillips, Jason, 2010, Evaluating the Level and Nature of Sustainable Development for a Geothermal Power Plant, Renewable and Sustainable Energy Reviews 14, 2414–2425.