تبیین عوامل مؤثر بر رعایت اخلاق پژوهش دانشجویان و مقایسه سهم آن‌ها در زیرگروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه فردوسی مشهد

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 2، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18، اسفند 1398، صفحه 24-43   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.80630

نویسندگان

رویا پورحاجی؛ بهروز مهرام^* ؛ حسین کارشکی؛ طاهره جاویدی کلاته جعفر آبادی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: پرورش و توسعه اخلاق پژوهش در فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از اهمیت وافری در نظام‌های آموزش عالی کشورهای پیشرو و اسناد فرادست دانشگاه‌های ایران به شمار می‌رود. هدف پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر رعایت، تعیین اهمیت و سهم عوامل اثرگذار بر رعایت اخلاق پژوهش در میان دانشجویان گروه‌های مختلف تحصیلی بود.
روش‌شناسی: از نوع همبستگی و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی 95ـ1394 بود. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران تعیین و به شیوه روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای 400 نفر تعیین گردید.
یافته‌ها: از طریق پرسشنامه‌ای محقق ساخته که به منظور سنجش میزان رعایت اخلاق پژوهش و تعیین عوامل مؤثر بر آن طراحی و تدوین شده بود؛ جمع‌آوری گردید. برای پاسخ‌دهی به سؤالات پژوهش از آزمون‌های رگرسیون چندگانه و آزمون تحلیل واریانس استفاده شد.
نتیجه‌گیری: از میان متغیرهای مؤثر تنها دو مؤلفه محدودیت زمانی و فشارهای محیطی، قابلیت پیش‌بینی رعایت اخلاق پژوهش را دارند. نتایج آزمون‌ها نشان داد که بین گروه‌های تحصیلی تفاوت معناداری در رعایت اخلاق پژوهش وجود دارد. میانگین رعایت اخلاق پژوهش در گروه علوم دامی ـ کشاورزی از سایر گروه‌ها بیشتر بود، سپس رعایت اخلاق پژوهش به ترتیب در گروه‌های علوم پایه و علوم انسانی و در نهایت در گروه فنی مهندسی دیده شد. با توجه به تأثیر پژوهش در سرنوشت جامعه، سوگیری اخلاق در پژوهش می‌تواند مبدأ شکل‌گیری رفتارهای غیراخلاقی عمده‌تری گردد؛ بنابراین بهتر است با شناخت سایر عوامل، در جهت بهبود رعایت اخلاق پژوهش در دانشگاه‌ها مبادرت شود.

کلیدواژه‌ها

اخلاق پژوهش؛ عوامل فردی؛ عوامل محیطی سازمانی؛ دانشجو

مراجع

امیری، محمداصغر؛ خامسان، احمد؛ آیتی، محسن (1390). شرافت علمی در نظام آموزش عالی: مقایسه تطبیقی دانشگاه‌های منتخب آمریکا، بریتانیا، ایران. فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری، 6(4)، 30-17.

http://ethicsjournal.ir/browse.php?a_code=A-10-1-71&slc_lang=fa&sid=fa

اجاقی، رضوان؛ کیوان‌آرا، محمود؛ چشمه سهرابی، مظفر؛ پایی، احمد (1390). تحلیل آسیب شناسی تقلب و سرقت علمی بر اساس یک تحقیق کیفی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. ویژه‌نامه توسعه آموزش و ارتقای سلامت، (9)11، 73-52.

http://ijme.mui.ac.ir/browse.php?a_id=2017&sid=1&slc_lang=fa

ادیب، یوسف؛ فتحی آذر، اسکندر؛ مولا قلقاچی، سمیه (1394). مطالعه تجربیات استادان و دانشجویان دانشگاه تبریز از توجه به اخلاق پژوهش. راهبرد فرهنگ، شماره (29)، 177-149.

http://ensani.ir/fa/article/347145

امین بیدختی، علی‌اکبر؛ زارع، مریم (1389). اخلاق در پژوهش: مفاهیم، چالش‌ها و راهکارها. اخلاق در آموزش عالی، گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی، (63)، 92-62.

http vvvvs://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/905518/

اسلامی اردکانی، سید حمید (1390 ب). درآمدی بر اخلاق پژوهش در علوم انسانی و اسلامی. اخلاق پژوهش مبانی و مسائل. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 179-161.

http://www.ihcs.ac.ir/fa/search?query

اوجاقی، ناصرالدین (1386). دین و تأثیر آن بر رفتار اخلاقی. ماهنامه معرفت، 16(2)، 30-17.

http://ensani.ir/fa/article/69710/

آذربایجانی، مسعود (1383). ضعف و قوه انگیزه در پژوهش. پژوهش، پیش‌شماره 1، 48-37.

http://pajohesh.nashriyat.ir/node/78

امین خندقی، مقصود؛ پاک‌مهر، حمیده (1391). آموزش معیارهای اخلاق پژوهش: ضرورتی انکارناپذیر در برنامه درسی آموزش عالی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، (4)7، 15-1.

http://ethicsjournal.ir/article-۱-۶۷۴-fa.html

بهمن‌آبادی، سمیه؛ جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره؛ شعبانی ورکی، بختیار (1393). رعایت اخلاق در پژوهش در رساله‌های دکتری، موردمطالعه: گروه علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1386 تا 1390. راهبرد فرهنگ، (25)، 152-130

. http://ensani.ir/fa/article/333799

برسلانی، مسیح‌الله (1392). بررسی نقش نیازهای خود تعیین گری در نگرش و انگیزش اخلاق پژوهشی دانشجویان مقطع دکتری تخصصی دانشگاه فردوسی مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه فردوسی مشهد.

بهمن‌آبادی، سمیه (1391). بررسی میزان رعایت اخلاق در پژوهش در رساله‌های دکتری گروه‌های علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد در طی سال‌های 1386 تا 1390. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه فردوسی مشهد.

توکل، محمد؛ ناصری‌راد، محسن (1388). دستبرد علمی با تبیینی از جامعه‌شناسی علم. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، (3 و 4)4، 16-1. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=133207

خداپرست، امیرحسین، عبدالله زاده، آزاده؛ و راسخ، محمد (1386). بررسی انتقادی راهنمای شش‌گانه اخلاق در پژوهش ایران. فصلنامه باروری و ناباروری، 8(4)، 379-365.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=73795

داوود‌زاده، علی (1392). بررسی وضعیت اخلاق پژوهشی در تدوین پایان‌نامه‌های دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه‌های صنعتی سطح تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده. دانشگاه شهید بهشتی تهران.

رجب‌زاده عصارها، امیرحسین (1391). نقش نرم‌افزارهای مدیریت استناددهی در رعایت اخلاق پژوهش: مروری بر سوء رفتارهای پژوهشی، انواع و دلایل ارتکاب و راهکارهای پیشگیری. فصلنامه ره‌آورد نور،40(57). 16-4.

http://www.rahavardnoor.ir/index.php/archive/item/35-pajoohesh

رحیمی، حمید؛ شکاری، عباس؛ غربا، مبینا (1393). آسیب شناسی تربیت اخلاقی از منظر برنامه درسی پنهان (موردپژوهش: دانشگاه کاشان). فصلنامه علمی- ترویجی اخلاق، (15)4، 204-177.

http://ensani.ir/fa/article/350192/

زمانی، بی‌بی عشرت؛ عظیمی، سید امین؛ سلیمانی، نسیم (1392). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر سرقت علمی دانشجویان دانشگاه اصفهان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 19(1)، 110-91.

http://journal.irphe.ac.ir/article-۱-۱۸۳۲-fa.html

زارع، حسین؛ طالبی، سعید؛ صیف، محمدحسین (1389). آمار استنباطی پیشرفته. تهران: انتشارات پیام نور.

ساکی، رضا (1390). اخلاق در پژوهش‌های آموزشی و مؤلفه‌های آن. اخلاق در علوم و فناوری،6 (2)، 58-47.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=140136

شعبانی ورکی، بختیار (1387). نقد روش‌شناسی تحقیقات تربیتی در ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت، 22(1)، 42-11.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=55104

شریعتمداری، علی (1382). نقد و خلاقیت در تفکر. تهران: مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

شریفی، امیرحسین (1388). اخلاق پژوهشگران: بحثی درباره نقش پارسایی در پژوهش. دو فصلنامه علمی- تخصصی پژوهش، 1(2). 148-133.

http://ensani.ir/fa/article/306210/

شیولسون، ریچارد (1384). استدلال آماری در علوم رفتاری. جلد دوم قسمت دوم، ترجمه علیرضا کیامنش. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

صفایی موحد، سعید؛ باوفا، داوود (1392). عوامل شکل‌دهنده برنامه درسی پنهان در آموزش عالی ایران: یک مردم نگاشت خودنگاشت. دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، (7)4، 53-30.

http://ensani.ir/fa/article/350173/

فعلی، سعید؛ بیگلری، نگین؛ پزشکی‌راد، غلام‌رضا (1391). نگرش و رفتار دانشجویان دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در زمینه سرقت علمی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 18(3). 151-133.

https://journal.irphe.ac.ir/article-1-1652-fa.html

فرهودی‌زاده، مارینا (1391). پایبندی به اخلاق علمی در بین دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی. دانشگاه فردوسی مشهد.

فرامرز قراملکی، احد؛ نوچه فلاح، رستم (1386). موانع رشد اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌ها. موسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا.

کیانی، اردشیر؛ نوابی‌نژاد، شکوه؛ احمدی، خدابخش (1387). ویژگی‌های شخصیتی در رعایت اخلاق حرفه‌ای در مشاوران و روانشناسان. اندیشه و رفتار در دانشگاه آزاد هنر.2(8)، 90-79.

http://ensani.ir/fa/article/219057/

لشکر بلوکی، مجتبی (1387). چارچوب تدوین ارزش‌ها و اخلاق حرفه‌ای پژوهش‌های علمی و فناوری. اخلاق در علم و فناوری،3(2-1)،114-105.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=105125

لطفی، حمیده (1394). رویکردی پدیدارشناسانه به اخلاق پژوهش: تجربه زیسته دانشجویان دکتری علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد منتشرنشده. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه فردوسی مشهد.

مبشر، مینا؛ ابوالقاسم‌زاده، نازآفرین؛ بطحایی، فتانه سادات؛ آرامش، کیارش؛ و لاریجانی، محمدباقر (1386). آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به رعایت اصول اخلاقی در پژوهش بر روی حیوانات آزمایشگاهی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 2 (1 و 2)، 16-7.

http://ensani.ir/fa/article/144277/

موسوی دوست، سارا؛ فنودی، حنانه (1389). تخلفات و دستبردهای علمی و ادبی. فصلنامه منشأ علم، 1 (1)، 29-20.

https://www.magiran.com/paper/1137973

متقی‌دادگر، امیر؛ احمدلو، علی (1390). اخلاق پژوهشگری در علوم اجتماعی و انسانی. نوشته شده در اخلاق پژوهش و نگارش، نرگس خالقی، تهران: نشر کتابدار.

مطلبی‌فرد، علیرضا؛ نوه ابراهیم، عبدالرحیم؛ محسن‌زاده، فرشاد (1390). بررسی و شناسایی نشانگرهای حرفه‌ای و اخلاقی در آموزش و تدریس ازنقطه‌نظر دانشجویان کارشناسی ارشد: یک مطالعه کیفی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 6(4)، 8-1.

http://ethicsjournal.ir/browse.php?a_code=A-10-1-70&slc_lang=fa&sid=fa

Berlink, Roberto,G.S. (2011). The academic plagiarism and its punshments a review.Revista Brasileirade Farmacognosia Brazilian Journal of Pharmacognosy, 21(3),365-372. doi: 10.1590/S0102-695X2011005000099.

Chervenak, F.A; Chervenak, M.D; & Mc Cullough, LB. (2009). Ethics of Research in Perinatal Medicine, Seminars in Perinatalogy. 33: 391-396. doi: 10.1053/j.semperi.2009.07.007.

Chirkov, V. I., & Ryan, R. M. (2001). Parent and teacher autonomy-support in Russian and U.S. adolescents: Common effects on well-being and academic motivation. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32 (5), 618-635.

Clark, J. & Walker, R. (2011). Research ethics in victimization studies: Widening the lens. Violence Against Women, 17(12), 1489-1508.

https://doi.org/10.1177/1077801211436167.

Fisher, B.A.; & Zigmond, M.J. (2011). Educational approaches for discouraging lagiarism.Urdogic oncology: seminars and original Invesigation. (Vol,29.pp:100-103).Elsvier. DOI:10.1016/j.urolonc.2010.11.014

Koh, H.P; & Scally, G.; & Woodliff, D.R. (2011). the impact of cumulative pressure on accaning student s propensity to commit plagiarism: an explerimental approach. Accoanting & Finance, 51(4).985-1005.

https://doi.org/10.1111/j.1467-629X.2010.00381.x

Latimer, B. W. (2005). Developing multi hospital arrangements; some practical consideration. Hospital progress. 57(10),62-6.

Sternberg, R; & Zhang, Li-Fang. (2005). "Styles of thinking as a basis of Differentiated instruction". Proqueat educational journals. 44 (3), 245-253. DOI: 10.1207/s15430421tip4403_9.

Skelton, A. (2005). studying Hidden curriculum: Developming a perspective in The postmodern Insights; Curriculum Studies.Academic. Integrity Ethics Workshop,5(2), 1-17. https://doi.org/10.1080/14681369700200007