بررسی ادلۀ جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتارجمعی

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 123، اسفند 1399، صفحه 107-87   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i4.79968

نویسندگان

مهدی ربانی^{* 1}؛ عباسعلی روحانی²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی

²استاد پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی

چکیده

در آموزه‌های فقهی بر آمادگی دفاعی در برابر دشمنان تأکید فراوانی شده است. یک جنبه از این آمادگی، مجهزشدن به انواع ابزارآلات جنگی و دفاعی است و برخی از این ابزارآلات، سلاح‌های نامتعارفی چون هسته‌ای و شیمیائی‌اند که به‌دلیل غیرقابل مهاربودن آثار و قدرت تخریبی بسیار بالای آن‌ها، سلاح‌های کشتارجمعی نامیده شده‌اند. سؤال اساسی این است که صرف‌نظر از جواز یا عدم جواز به‌کارگیری، آیا از نظر شرعی تولید و انباشت این نوع سلاح‌ها جایز است؟ و دولت اسلامی می‌تواند به‌منظور آمادگی دفاعی در برابر دشمنان اقدام به این کار اقدام کند؟ اگر چه ظاهر برخی از آیات و روایات دلالت بر جواز، بلکه لزوم تولید و نگهداری این نوع سلاح‌ها به‌منظور حفظ آمادگی دفاعی در برابر دشمن می‌کند، لکن باتوجه ‌به هدف نهایی این آمادگی که تقویت زمینه صلح و امنیت است، می‌توان گفت مجهزشدن به این سلاح‌ها با این هدف منافات داشته و مشمول این ادله نیست. نیز به دلایلی دیگر از جمله اینکه تولید، انباشت و افزایش توان تخریبی این گونه سلاح، خود عامل خوف و هراس در جامعۀ بشری و برهم‌زدن امنیت و آرامش روحی است و اینکه مستلزم واردشدن ضرر و آسیب جدی به محیط‌زیست و انسان است و نیز اینکه داشتن این سلاح‌ها، قدرت‌آفرین نبوده و امنیت حاصل از آن دروغین است و از این رو ضامن تحکیم و حفظ قدرت‌ دارندۀ آن نیست؛ تولید و انباشت این سلاح‌ها کاری بیهوده، پرهزینه و پردردسر و مصداق اسراف و تضییع اموال بیت‌المال است و شرعاً جایز نیست.

کلیدواژه‌ها

سلاح کشتارجمعی؛ تولید و انباشت سلاح؛ صلح و امنیت؛ آمادگی دفاعی؛ قدرت دفاعی

مراجع

قرآن کریم

 

نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی

 

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، قم، مؤسسۀ آل البیت، چاپ اول، 1409ق.

 

ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه، چاپ اول، 1378ق.

 

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم، انتشارات جامعۀ مدرسین، چاپ دوم، 1410ق.

 

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، چاپ سوم، 1414ق.

 

جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، 1389.

 

جوهری، اسماعیل، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ اول، 1410ق.

 

حب الله، حیدر، دراسات فی الفقه الاسلامی المعاصر، قم، دارالفقه الاسلامی المعاصر، چاپ اول، 2011م.

 

خمینی، روح‌الله، مناهج الوصول الی علم الاصول، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، 1414ق.

 

خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، بی‌جا، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، 1379.

 

خمینی، روح‌الله ، ولایت فقیه، بی‌جا، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست و دوم، 1389.

 

خوئی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، قم، مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1419ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، (1422ق) محاضرات فی اصول الفقه، قم، مؤسسۀ دار احیاء الآثار الامام الخوئی، چاپ اول، 1422ق.

 

روحانی، محمدصادق، زبدة الاصول، تهران، نشر حدیث دل، چاپ دوم، 1382.

 

صاحب‌‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.

 

صدر، سیدمحمدباقر، دروس فی علم الاصول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1425ق.

 

طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ دوم، 1390ق.

 

طبرسی، فضل‌بن‌حسن، تفسیر مجمع البیان، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ اول، 1415ق.

 

طوسی، محمدبن‌حسن، النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.

 

طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1409ق.

 

طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط، تهران، مکتب المرتضوی، چاپ سوم، 1387ق.

 

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407ق.

 

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413ق.

 

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، 1425ق.

 

قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ اول، 1388ش.

 

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.

 

مشیرپور، فریبا، فن‌آوری هسته‌ای و حفاظت ازمحیط زیست، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول، 1394.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ پنچم، 1430ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی‌ام، 1387.

 

ممتاز، جمشید، حقوق بین‌الملل و سلاحهای کشتارجمعی، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1390.

 

نصربن‌مزاحم، منقری، وقعة صفین، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة، چاپ دوم، 1382ق.

 

نایینی، محمدحسین، اجودالتقریرات (تقریرات خوئی)، قم، مطبعة العرفان، چاپ اول، 1352.

 

هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1386.

 

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، قرائات فقهیه معاصره، قم، مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1423ق.

 

یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ اول، 1415ق.

 

روزنامۀ کیهان، شمارۀ 21474، ششم آبان 1395.

 

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای KHAMENEI.IR

1-                  foreignpolicy.com/2012/11/30/the،mother،of،all،worst،case،assumptions،about،iran

2-                  www.monde،diplomatique.fr /2013/06/desporttes/49174