بازپژوهی حجیت اطمینان

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 123، اسفند 1399، صفحه 24-9   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i4.76263

نویسندگان

محمد صادق بدخش^{* 1}؛ محمد محمدرضایی²

¹دانش آموخته دکتری فلسفه دین پردیس فارابی دانشگاه تهران

²استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

اطمینان به درجه‌ای از معرفت گفته می‌شود که به سرحد یقین فلسفی نمی‌رسد و در عین‌حال از ظنون قوی‌تر است. پیگیری میزان و ملاک حجیّت اطمینان به جهت اینکه اغلب معارف به حدّ و اندازۀ علم و یقین نمی‌رسند، بسیار اثرگذار و ضروری است. هرچند نصوص دینی عمل به غیر علم را منع می‌کنند، اما از آنجا که اساساً علم و یقین منطقی به‌ندرت حاصل می‌شود ما را به این مطلب رهنمون می‌سازد که مراد از علم در نصوص دینی اعم از اطمینان است. همچنین اطمینان در نظر عقلا معتبر شناخته شده و به‌عنوان حجت لازم‌الاتباع مورد امضای شرع واقع شده است؛ زیرا با اینکه عمل به اطمینان در منظر شارع بوده، نهیی از آن صورت نگرفته است. باتوجه ‌به یافته‌های مذکور اطمینان، حجیت ذاتی ندارد ولی در‌عین‌حال جانشین انواع قطع اعلم از موضوعی و طریقی می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

اطمینان؛ قطع؛ ظن؛ حجیت؛ علم عادی؛ سیره عقلا

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین‏، کفایة الأصول، قم‏، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول‏، 1409ق.‏

 

آل فقیه عاملى، ناجى طالب، دروس فی علم الأصول (شرح الحلقة الثالثة)، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، 1421ق.

 

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت‌، انتشارات دار الفکر، چاپ سوم، 1414ق.

 

اشکنانى، محمدحسین‏، دروس فی اصول الفقه (توضیح الحلقة الثانیة)، قم‏، انتشارات باقیات‏، چاپ اول‏، 1430ق‏.

 

انصارى، مرتضى‌بن‌محمدامین، فرائد الاُصول، قم، چاپ انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1416ق.

 

ایروانى، باقر، الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانى، تهران، چاپ اول، 2007م.

 

بحرانى، محمدصنقورعلى، شرح الأصول من الحلقة الثانیة، قم، بی‌نا، چاپ سوم، 1428ق. 

 

بروجردی نجفی، محمدتقی، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم‏، 1417ق.

 

بهبهانی، محمدباقربن‌محمداکمل، فوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول، 1415ق.

 

جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، بی‌جا، نشر اسراء، 1386.

 

حسینی مراغی، عبدالفتاح‌بن‌علی، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، چاپ اول، 1417ق.

 

حکیم، محمدسعید، الکافی فی أصول الفقه، بیروت، بی‌نا، چاپ چهارم، 1428ق.

 

خمینی، روح‌الله، تهذیب الأصول‏، به تقریر جعفر سبحانى، تهران‏، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول‏، 1423ق.‏

 

خمینى، مصطفی، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، 1418ق.

 

خویى، ابوالقاسم‏، دراسات فی علم الأصول‏، تقریر: علی هاشمى شاهرودى، قم‏، مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)‏، چاپ اول‏، 1419ق‏.

 

خویى، ابوالقاسم‏‏، غایة المأمول‏، تقریرات جواهرى، محمدتقى‏، قم‏، مجمع الفکر الاسلامی‏، چاپ اول‏، 1428ق.‏

 

خویى، ابوالقاسم، مصباح الأصول، موسسۀ إحیاء آثار السید الخوئی، قم، چاپ اول، 1422ق

 

خویى، ابوالقاسم، الهدایة فی الأصول، قم، مؤسسۀ صاحب‌الأمر(عج)، چاپ اول، 1417ق.

 

سیستانی، علی، الاستصحاب، به تقریر سیدمحمدعلی ربانی، بی‌جا، بی‌نا، 1438ق.

 

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، سیدغلامرضا خسروى حسینى، تهران، انتشارات مرتضوى‏، چاپ دوم، 1375.

 

روحانى، محمد، منتقى الأصول، قم، دفتر آیت‌الله سید محمد حسینی روحانی‏، چاپ اول، 1413ق.

 

سبحانى تبریزى، جعفر، إرشاد العقول الى مباحث الأصول، قم، بی‌نا، چاپ اول، 1424ق.

 

شب زنده‌دار، مهدی، تقریرات درس خارج فقه، بی‌جا، بی‌نا، ، 1395، آدرس اینترنتی:

 (http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/shabzendehdar/feqh/94)

 

صدر، محمدباقر، جواهر الأصول‏، بیروت‏، دارالتعارف للمطبوعات‏، چاپ اول‏، 1415ق.‏

 

صدر، محمدباقر، مباحث الأصول، قم، مطبعة مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامى‏، چاپ اول، 1408ق.

 

طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان‏، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوى همدانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، چاپ پنجم‏، 1374.

 

طباطبائی، محمدحسین ، حاشیة الکفایة، قم‏، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی‏، چاپ اول، بی‌تا.

 

طباطبایى قمى، تقى، آراؤنا فی أصول الفقه، قم، بی‌نا، چاپ اول، 1371.

 

طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، تهران، انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372.

 

طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ سوم، 1416ق.

 

فاضل موحدى لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الاجتهاد و التقلید)، قم، بی‌نا، چاپ دوم، 1414ق.

 

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، العین، بی‌جا، نشر هجرت، چاپ دوم، 1410ق.

 

فنایی، ابوالقاسم، اخلاق دین شناسی، بی‌جا، نشر نگاه معاصر، چاپ اول، 1394.

 

محمدى بامیانى، غلامعلى‏، دروس فی الرسائل‏، قم‏، دارالمصطفی(ص) لاحیاء‌التراث‏، چاپ اول‏، 1997م‏.

 

مددی، سید محمود، تقریرات درس خارج اصول، سال تحصیلی 96-97

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/madadi_mahmoud/osool/96(#lesson_960922

 

مشکینى اردبیلى، ابوالحسن، کفایة الاُصول با حواشی مشکینی، قم، انتشارات لقمان، چاپ اول، 1413ق.

 

مشکینى اردبیلى، على‏، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم‏، انتشارات الهادی‏، چاپ ششم‏، 1374.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم‏، انتشارات بوستان کتاب، چاپ پنجم‏، 1387.‏

 

نایینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، قم، انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، چاپ اول، 1376.

 

یزدى، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم، العروة الوثقى فیما تعم به البلوى(المحشّى)، قم، دفتر انتشارات اسلامى‌، چاپ اول‌ ،1419ق.