مدل‌سازی مکانی حریم ایمنی و آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری مشهد در برابر حملات هوایی؛ از منظر پدافند غیرعامل

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 32، بهمن 1398، صفحه 191-203   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.82738

نویسندگان

حسن محمود زاده؛ آذر پویان جم^* ؛ سلیمه اصغر زاده

دانشگاه تبریز

چکیده

امروزه عدم ارتباط معماری شهر با اصول پدافند غیرعامل سبب بروز ناهنجاری در زمان بحران شده است. این ناهنجاری‌ها خلأ دسترسی مناسب به زیرساخت‌های شهری و فقدان ایمنی، امنیت و آسیب‌پذیری را در بافت‌های شهری به همراه داشته است. مسئله پژوهش حاضر چالش آسیب‌پذیری در زیرساخت‌های شهری از منظر پدافند غیرعامل است. قلمرو مطالعه حاضر، شهر مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ ایران است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش‌شناسی، توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات مکانی- مدلی است و شاخص‌های زیرساخت‌های ویژه، خدمات اضطراری، عمومی و مردمی و مدیریتی در قالب 1560 زیرساخت دسته‌بندی و استخراج شدند. جهت سنجش الگوی همجواری 14 لایه مؤثر در آسیب‌پذیری شناسایی شد و با استفاده از تحلیل ترکیبی ANP-DEMATEL-GIS وزندهی شدند. برای کشف روند الگو جهت طبقه‌بندی شاخص‌های کلان از خود همبستگی فضایی نرم‌افزار Geoda و برای توزیع فضایی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری در برابر حمله هوایی از ابزار FUZZY OVERLAY در نرم‌افزار ArcGIS استفاده شده است. یافته‌های موضوعی نشان می‌دهد که مراکز بهداشتی و صنایع شهری اثرگذارترین شاخص و انبار و مراکز مذهبی اثرپذیرترین شاخص‌ها شناخته شدند. همچنین روند الگوها نشان می‌دهد بیش‌ترین ضریب شاخص‌های کلان مربوط به زیرساخت‌های ویژه با اهمیت 55/1 است. نتایج یافته‌های مکانی به‌روشنی بیان می‌کند بیش از 60 درصد از زیرساخت‌ها در وضعیتی از آسیب‌پذیر تا کاملاً آسیب‌پذیر هستند و فقط 93/4 درصد یا به عبارتی چیزی حدود 5 درصد از تمام زیرساخت‌های شهری مشهد وضعیتی ایمن و کم‌خطر دارند.

کلیدواژه‌ها

مدل سازی مکانی؛ آسیب پذیری؛ زیرساخت شهری؛ پدافند غیرعامل؛ مشهد

سایر فایل های مرتبط با مقاله

12-Mahmoudzadeh-Final.pdf

مراجع

امانپور، سعید؛ پرویزیان، علیرضا، علیزاده مهدی؛ 1394. سنجش وضعیت توسعه یافتگی در شهرستان‌های استان ایلام. مجله فرهنگ ایلام. شماره 48، 49، 7-27.

بمانیان، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی، خالصی، محمد‌مهدی، بمانیان، رضا؛ 1392. کاهش خطرپذیری شهر از بلایای طبیعی (زلزله) از طریق برنامه‌ریزی کاربری زمین مطالعۀ موردی: ناحیۀ 5 منطقۀ 3 تهران. فصل نامۀ مدیریت بحران، شماره 2، 5-16.

پاریزی میمندی، صدیقه؛ کاظمی نیا، عبدالرضا؛ 1393. پهنه بندی آسیب‌پذیری شهر کرمان بر اساس اصول پدافند غیرعامل. مجله آمایش سرزمین. شماره 1، 119-144.

تیموری، پرویز؛ رحمانی، بیژن، عراقی، شادی؛ 1389. بافت فرسوده ملایر و راه‌های ساماندهی آن. فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط. شماره 8، 118-134.

حسین زاده دلیر، کریم؛ ملکی، کیومرث، شفاعتی، آرزو، حیدری فرد، محمد رئوف؛ 1391. پدافند غیرعامل و توسعه پایدار شهری با تأکید بر کاربری‌های تهدید پذیر کلان‌شهر تبریز از منظر جنگ. جغرافیا و پایداری محیط. شماره 5، 24-1.

خمر، غلامعلی؛ صالح گوهری، حسام‌الدین، حسینی، زهرا؛ 1394. امکان‌سنجی مکان گزینی پناهگاه شهری با استفاده از مدل IO و روش AHP مطالعه موردی ملات 13 گانه منطقه یک شهر کرمان. فصل‌نامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری. شماره 7، 29-54.

زارع پور، مهدی؛ جعفری، صدیقه، بنابی، سجاد؛ 1390. امنیت سامانه‌های متحرک. ترجمه جلد اول. چاپ اول. انتشارات دانشگاه آزاد اسالمی. تهران.

سجادیان، ناهید؛ علیزاده، مهدی، پرویزیان، علیرضا؛ 1393. سنجش استقرار بیمارستان‌های کلان‌شهر اهواز مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل. مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره 24، 169-183.

سلیمانی، رسول؛ مهرابی، علی؛ 1393. مدل‌سازی مکان‌یابی شعب بانک با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS): مطالعه موردی بانک رفاه کارگران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.

شجاع عراقی، مهناز؛ توالیی، سیمین، ضیائیان، پرویز؛ 1390. مکان‌یابی بهینه پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعه موردی: منطقه 6 شهرداری تهران. مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای. شماره 21، 32- 61.

شکیبا منش، امیر؛ هاشمی فشارکی، سیدجواد؛ 1388. ملاحظات پدافند غیرعامل در تأسیسات زیربنایی شهری. اولین کنفرانس مدیریت زیرساخت‌ها. پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران.

شمس، مجید؛ معصوم پور سماکوش، جعفر، سعیدی، شهرام، شهبازی، حسین؛ 1390. بررسی مدیریت بحران زلزله در بافت فرسوده کرمانشاه (مطالعه موردی محله فیض‌آباد). فصل‌نامه جغرافیایی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. شماره 11، 1-20.

صیامی، قدیر؛ لطیفی، غلامرضا، تقی نژاد، کاظم، زاهدی‌کلاکی، ابراهیم؛ 1392. آسیب‌شناسی پدافندی ساختار شهری با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی AHP و GIS مطالعه موردی گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره 10، 42-21.

قربانی، ‌فریده؛ 1392. بررسی وضعیت ساختمان‌های فرهنگی - مذهبی شهر شیراز به منظور برنامه‌ریزی و مدیرت بحران شهری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد.

قنواتی، عزت‌الله؛ قلمی، شبنم، عبدلی، اصغر؛ 1388. توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی (زلزله)؛ نمونه موردی شهر خرم‌آباد. فصلنامه جغرافیای طبیعی. شماره۴، 15-24.

کامران، حسن؛ حسینی‌امینی، حسن؛ 1391. تحلیل موقعیت شهرک اداری شهریار بر اساس اصول پدافند غیرعامل. فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. شماره 47، 163-176.

محمدی ده چشمه، مصطفی؛ 1392. ایمنی و پدافند غیرعامل شهری. چاپ اول. انتشارات دانشگاه شهید چمران، اهواز.

محمدی ده چشمه، مصطفی؛ مهدی، علیزاده؛ 1395. ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری کوه دشت با تأکید بر پدافند غیرعامل. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه شهید چمران اهواز.

نادری، کاوه؛ موحد، علی، فیروزی، محمدعلی، حدیدی، مسلم، ایصافی، ایوب؛ 1392. شناسایی و اولویت‌بندی مداخله بافت فرسوده شهری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) (محدوده مرکزی شهر سقز). مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا. شماره 1، 154-179.

Alexander, D., 2007. Disaster Management: From Theory to Implementation. Journal Of Seismology and Earthquake Engineering, 9: 49-59.

Coaffee, J., 2009. Terrorism, Risk and Global city. Second Press, Birmingham University Press, Birmingham.

Hossein A, Hassan; A, competent, Brnafr, M., 2010. evaluating the structure Langeroud Passive defense planning, applied research journal Science Geography, 15149: 18-29.

International Strategy for Disaster Reduction (ISDR)., 2008. The Structure Role and Mandate of Civil Protection in Disaster Risk Reduction for South Eastern Europe.

Kapucu, N., 2012. Disaster and emergency management systems in urban areas. Cities, 29: 41–49

Leritina, G., Hauskenc, K., 2011. Preventive strike vs false targets and protection in the fence strategy. Reliability engineering and system safety, 96: 912-924.

Li, A; Nozick, L, Xu, N. and Davidson, R., 2012. Shelter location and transportation planning under hurricane conditions. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 48: 715-729.

Mohammadi Dehcheshmeh, M., 2014. Urban Safety and Passive Defense. 1st Edition, martyr Chamran University Press, Ahvaz. (In Persian).

Tang, A. & Wen, A., 2009. An intelligent simulation system for earthquake disaster assessment. Computers & Geosciences, 35: 871– 879.

Yang, J. L., & Tzeng, G.-H., 2011. An Integrated MCDM technique combined with DEMATEL for a novel cluster-weighted with ANP method. Expert Systems with Applications, 38: 1417–1424.