اولویت‌بندی و امکان‌سنجی خدمات قابل ارائه در کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد در جهت کاهش آسیب اجتماعی طلاق

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 4، دوره 9، شماره 2، اسفند 1398، صفحه 88-113   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.69745

نویسندگان

زینب عطایی کردیانی؛ معصومه تجعفری^* ؛ محسن نوکاریزی؛ حمیدرضا آقا محمدیان شعرباف

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: کتابخانه‌های عمومی به عنوان یک قدرت اجتماعی می‌توانند در رفع مشکلات و آسیب‌های فردی و اجتماعی ایفای نقش کنند. از سویی، بر طبق آمارها، طلاق یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در ایران و به‌ویژه در استان خراسان رضوی است. بنابراین هدف از این پژوهش، اولویت‌بندی‌ و امکان‌سنجی خدمات قابل ارائه در کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد در جهت کاهش آسیب اجتماعی طلاق است.
روش‌شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، پیمایشی است. ابزار گردآوری داده‌ها، دو پرسشنامه محقق ساخته بود. در این پژوهش دو جامعه آماری وجود داشت. جامعه اول، صاحب‌نظران (شامل دانشجویان دکترا و اعضای هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، روان‌شناسی (حوزه مشاوره خانواده) و جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد) و جامعه دوم، کتابداران و کارکنان ستادی در دو اداره کتابخانه‌های عمومی استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد بودند. حجم نمونه جامعه اول، 30 نفر و حجم نمونه جامعه دوم، 86 نفر به دست آمد که اعضای نمونه هر دو جامعه به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. روش‌های آماری مورد استفاده، آزمون فریدمن و آزمون تی تک نمونه بود.
یافته‌ها: از دیدگاه صاحب‌نظران، میان اولویت ارائه خدمات (به ‌منظور کاهش طلاق) در 5 مقوله خدمات آموزشی، اطلاع‌رسانی، مشاوره‌ای، مرتبط با منابع و جنبی تفاوت معناداری وجود داشت، به‌ طوری که خدمات آموزشی بالاترین و خدمات اطلاع‌رسانی در پایین‌ترین اولویت قرار گرفت. در بررسی جزئی‌تر، خدمات دارای بالاترین اولویت بدین شرح بود: برگزاری کلاس‌های آموزش مهارت‌های زندگی؛ آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها از طریق شبکه اجتماعی به منظور توانمندسازی خانواده و کسب مهارت‌های زندگی؛ حضور مشاور خانواده/روانشناس در کتابخانه به منظور مشاوره و کمک به زوجین؛ ارائه منابع دیداری و شنیداری مرتبط با حوزه خانواده؛ برگزاری جلسات کتاب‌خوانی با حضور زوجین علاقه‌مند در رابطه با مسائل خانواده. از دیدگاه کتابداران و کارکنان ستادی، امکان ارائه خدمات آموزشی، اطلاع‌رسانی، مشاوره‌ای، مرتبط با منابع، و جنبی با حد مطلوب آن تفاوت معناداری داشت و کمتر از حد مطلوب بود.
نتیجه‌گیری: این پژوهش خدمات دارای اولویت از نظر صاحب‌نظران که می‌توانند در کاهش طلاق اثرگذار باشند را مشخص نمود. همچنین نشان داد که امکان ارائه این خدمات در کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد از حد مطلوب کمتر بود. از این‌رو، نتایج این پژوهش می‌تواند منجر به آگاهی مدیران و مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نسبت به اولویت و امکان ارائه خدمات اثرگذار کتابخانه‌های عمومی در جهت کاهش طلاق گردد تا بتوانند برنامه‌ریزی لازم جهت ارائه این خدمات در کتابخانه‌های عمومی را انجام دهند و به کاهش مشکلات زناشویی و به تبع آن به کاهش طلاق در جامعه کمک نمایند.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه‌ عمومی؛ آسیبهای اجتماعی؛ مشکلات زناشویی؛ طلاق؛ مشهد

مراجع

آزادی، زینب (1390). بررسی مقایسه‌ای اثربخشی زوج‌درمانی راه‌حل محور و عقلانی - هیجانی -رفتاری بر کاهش مشکلات و ناسازگاری زناشویی زوج‌های متقاضی طلاق. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مشاوره خانواده، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

ابراهیمی، رحمان و علی‌پور نجمی، سکینه (1392). بررسی کیفی نقش کتابخانه‌های عمومی در ایجاد و ارتقای اعتماد اجتماعی. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (2)، 72-51.

https://doi.org/10.22067/riis.v3i2.17321

امانی، احمد و لطافتی بریس، رامین (1392). اثربخشی آموزش گروهی مهارت‌های ارتباطی بر کاهش تعارضات زناشویی زوجین. دو فصلنامه مشاوره کاربردی، 2 (3)، 17-36. بازیابی شده در 1 شهریور 1396 از http://jac.scu.ac.ir/article_10670.html

باب‌الحوائجی، فهیمه و عطاردی بیمرغی، علیرضا (1394). مقایسه توانمندی‌های اطلاع‌رسانی رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات، 1 (4)، 291-282. بازیابی شده در 5 مهر 1396 از http://hii.khu.ac.ir/article-1-2412-fa.html

جعفری روشن، مرجان (1394). مسائل اجتماعی آسیب‌زا با نگاهی به پیشگیری محله‌مدار. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

حدادی، هدی (1396). کتاب‌خوانی باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شود. بازیابی شده در تاریخ 28 شهریور 1396 از http://www.khabargozarisaba.ir/fa/news

خبرگزاری مهر (1394). اولین نشست کتابخوان برگزار شد. بازیابی شده در 15 آبان 1396 از

https://www.mehrnews.com/news

دارابی، سعدالله؛ کاظمی اصل، مجید؛ و مسعودی، محمدحسین (1393). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر سازگاری زناشویی. پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، 1 (2)، 143-121. بازیابی شده در 5 مهر 1396 از http://ensani.ir/file/download/article/20160312161419-10043-13.pdf

دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال (1395). طلاق‌های ثبت شده در سال 1394 به تفکیک استان. بازیابی شده در 27 اردیبهشت 1395 از https://www.sabteahval.ir

راستگو، اعظم؛ نادری، عزت‌الله؛ شریعتمداری، علی؛ و سیف نراقی، مریم (1389). بررسی تأثیر آموزش سواد اطلاعاتی اینترنت بر رشد مهارت‌های حل مسأله دانشجویان. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 1 (4)، 22-1. بازیابی شده در 25 آبان 1396 از

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=133043

رحمت‌اللهی، فرحناز؛ فاتحی‌زاده، مریم؛ و احمدی، سید احمد (1385). آسیب‌شناسی زندگی زناشویی. فصلنامه تازه‌های روان‌درمانی، 11 (42-41)، 26-8. بازیابی شده در 20 آبان 1396 از

http://ensani.ir/file/download/article/20101006192039

رفعت‌جاه، مریم و بهرامی، سمیه (1390). مطالعه انسان‌شناختی عوامل نابسامانی خانواده در محله سیروس ‌شهر تهران. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 1 (2)، 109-85. بازیابی شده در 2 آبان 1396 از

https://ijar.ut.ac.ir/article_30603_a5a1aed3d8ebde3e0076fc6f408dd64b.pdf

عابدی، فاطمه؛ و شعاع کاظمی، مهر‌انگیز (1392). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر تعارضات زناشویی. فصلنامه فرهنگی– تربیتی زنان و خانواده، 7 (22)، 29-7. بازیابی شده در 12 آذر 1396 از http://cwfs.ihu.ac.ir/article_201597_0273db21275fdc9283232552c51eb840.pdf

علی‌لو، مجید (1385). راهنمای مهارت‌های زندگی. تهران: وزارت آموزش و پرورش، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.

علی‌نژاد، مهرانگیز؛ سرمدی، محمدرضا؛ زندی، بهمن؛ و شبیری، سید محمد (1390). سطح سواد اطلاعاتی و نقش آن در فرایند آموزش یادگیری الکترونیکی دانشجویان. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 17(2)، 371-337. بازیابی شده در 10 آبان 1396 از

http://publij.ir/article-۱-۱۱۹-fa.html

غفاری، سعید (1380). اهمیت و تأثیر کتابخانه عمومی. فصلنامه پیام کتابخانه، 42، 77-80.

فتحعلی لواسانی، فهیمه (1388). راهنمای آموزش مهارت‌هایی زندگی: کلاس چهارم. تهران: هنر آبی.

فدایی عراقی، غلامرضا (1392). از کتابداری و اطلاع‌رسانی تا علم اطلاعات و دانش‌شناسی. تهران: چاپار.

فدایی، غلامرضا؛ فیروزآبادی، سید احمد؛ و ابراهیمی، رحمان (1390). نقش کتابخانه‌های عمومی در افزایش سرمایه اجتماعی: مطالعه موردی شهر تهران. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 18 (2)، 215-197. بازیابی شده در 2 مهر 1396 از http://publij.ir/article-۱-۲۱۴-fa.html

فیض‌آبادی، سکینه؛ زهراکار، کیانوش؛ و نظری، علی‌محمد (1395). اثربخشی مشاوره مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی بر فرسودگی زناشویی. مجله پزشکی ارومیه، 27 (9)، 790-782. بازیابی شده در 2 شهریور 1396 از https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=282336

کیمیایی، سید علی و گرجیان، حسن (1394). اثربخشی مشاوره زناشویی مبتنی بر الگوی کاربرد عملی مهارت‌های ارتباط صمیمانه بر بهبود عملکرد خانوادگی زوج‌های دارای ناسازگاری زناشویی. دو فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 5 (2)، 100-83. بازیابی شده در 1 مرداد 1396

http://fcp.uok.ac.ir/article_15738_e14e536743daaf20619e0cdd33aa04fa.pdf

مختاری معمار، حسین (1376). درآمدی بر کتابداری. تهران: قو.

معتمدی، سید هادی (1386). اولویت‌بندی آسیب‌ها و مسائل اجتماعی در ایران. فصلنامه رفاه اجتماعی، 6 (24)، 348-327. بازیابی شده در 1 آبان 1396 از

http://refahj.uswr.ac.ir/article-۱-۲۱۳۸-fa.html

ملایی، ابراهیم؛ شعبانی، احمد؛ و رضایی آدریانی، رقیه (1394). بهبود خدمات جنبی در کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان از دیدگاه کاربران بر اساس عوامل جمعیت‌شناختی. فصلنامه دانش‌شناسی، 8 (31)، 95-81. بازیابی شده در 1 تیر 1396 از

http://qje.iau-tnb.ac.ir/article_522225_0d00ddf741d0f80f974ba2aeef86ef3a.pdf

موکهرجی، ا. ک. (1368). تاریخ و فلسفه کتابداری. مترجم: اسدا... آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی.

نهاد کتابخانه‌های عمومی شهرکرد (1396). دستورالعمل برگزاری سلسله نشست‌های کتاب‌خوان. بازیابی شده در 15 آبان 1396 از http://www.shahrekordpl.ir/portal/home

Anaeme, F. O. (2012). Reducing gender discrimination and violence against women through library and information services. Library Philosophy and Practice, Retrieved June 20, 2017 from http:// digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1839&context=libphilprac

Barrows, P. K. (2014). Serving the needs of homeless library patrons: Legal issues, ethical concerns, and practical approaches. SLIS Student Research Journal, 4(2), 1-16. Retrieved March 11, 2017 from https://scholarworks.sjsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1184&context=ischoolsrj

Bolt, N. (2015). It takes a village–how public libraries collaborate with community agencies to serve the homeless in the United States. IFLA World Library and Information Congress 2015 81st IFLA General Conference and Assembly. Retrieved May 25, 2017 from http://www.library.ifla.org 2017/8/27.

Gottman, J., & Gottman, J. (2017). The art and science of love. Retrieved April 12, 2017 from https://www.gottman.com/couples/workshops/art-science-of-love.

Hines, S. S. (2015). Connecting individuals with social services: The library’s role. Retrieved May 1, 2017 from http://www.ifla.org/files2016/12/28

Holt, G. E., & Holt, L. E. (2015). Library card campaigns and sustaining service: How do public libraries best serve poor children? Public Library Quarterly, 34(3), 270-278. https://doi.org/10.1080/01616846.2015.1069684

Kelley, A., Riggleman, K., Clara, I., & Navarro, A. E. (2017). Determining the need for social work practice in a public library. Journal of Community Practice, 25 (1), 112-125. https://doi.org/10.1080/10705422.2016.1269380

Luo, L., Estreicher, D., Lee, P. A., Thomas, C., & Thomas, G. (2012). Social workers in the library: An innovative approach to address library patrons’ social service needs. Qualitative and Quantitative Methods in Libraries (QQML), 1, 73 – 82. Retrieved May 20, 2017 from http://www.qqml-journal.net/index.php/qqml/article/view/45

Muggleton, T. H. (2013). Public libraries and difficulties with targeting the homeless. Library Review, 62(1/2), 7-18. https://doi.org/10.1108/00242531311328113

Oyeronke, A. (2012). Information as an economic resource: The role of public libraries in Nigeria. Chinese Librarianship: An International Electronic Journal, 34, 66-75. Retrieved July 2, 2017 from http://www.iclc.us/cliej/cl34oyeronke.pdf

Roscoe, J.T. (1975). Fundamental research statistics for the behavioral sciences (2nd Ed.). New York: Holt Rinehart & Winston.

Vårheim, A. (2011). Gracious space: Library programming strategies towards immigrants as tools in the creation of social capital. Library & Information Science Research, 33 (1), 12-18. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2010.04.005