ارتباط نمایة نبرد با دیوان در اساطیر ایران با باور به خدایان شاخدار در فرهنگهای بومی (و آزمون‌وارگی این نبرد در مسیر فردیت قهرمان)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 188، اردیبهشت 1394، صفحه 141-164   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i1.48726

نویسنده

فرزاد قائمی^*

فردوسی مشهد

چکیده

موجودات شرور در اساطیر ایرانی، یاران اهریمن‌اند، از شاخص‌ترین موجودات شرور در اساطیر ایرانی، دیوان‌اند. در این جستار، تحلیل جدیدی از این موجودات ارائه می‌شود که مبتنی بر تطبیق آنها با خدایان شاخدار در فرهنگهای کهن آسیا و اروپای باستان و ارائة نظریه‌ای جدید پیرامون خاستگاه دیوان است. در این جستار، از جمله ویژگیهای برجستة مشترک بین این دو، موارد ذیل استخراج شده است: ارتباط با خدای خورشید، استحالة این خدایان باستانی در عصر غلبة تفکر دینی به شیطان و اهریمن، سیه‌چردگی و شاخداری (ریخت‌شناسی)، ارتباط با خدایان موسوم به گاو نر و ارتباط با مرگ و دنیای تاریک زیر زمین و سنتهای قربانی و مردم‌اوباری این خدایان. تعلق این خدایان به فرهنگهای عصر رب‌النوع‌پرستی باعث شده، در فرهنگهای توحیدی، "نبرد" با این خدایان و دیوان، به مثابه اژدهاکشی، تبدیل به آزمون‌واره‌ای برای تشرف قهرمانان شده، خویشکاری آنها این شده که به عنوان مانع در برابر آفریدگان نیکوی اورمزد ایجاد چالش ‌کنند تا قهرمان را در مسیر تکامل قرار دهند. قهرمان با حمایت الهی فرّه بر موجودات مجهز به جادو غالب شده، با غلبه و گذر از دژها و قلعه‌های آنها، به جاودانگی می‌رسد

کلیدواژه‌ها

دیوان؛ خدایان شاخدار؛ قهرمان؛ تشرف؛ فرّه؛ جادو

مراجع

اوستا(1384): گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، 2جلد، چاپ نهم، تهران، مروارید .

بنونیست، امیل (1375)، دین ایرانی بر پایهی متنهای کهن یونانی، ترجمهی بهمن سرکاراتی،دانشگاه تبریز.

پورداوود، ابراهیم: یشت ها، 2 ج، دانشگاه تهران، 2536.

تجویدی،‌ اکبر (1349). "بررسی نمایشگاهی از مفرغهای لرستان در موزة لوور"، هنر و مردم، دوره 5، ش 56و57 (خردادوتیر)،: ص11-17.

دادگی، فرنبغ، بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، توس، تهران، 1369.

روایت پهلوی، مترجم: مهشید میر فخرایی، تهران، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.

زادسپرم: گزیده های زادسپرم، ترجمة محمّد تقی راشد محصل، تهران، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.

صفا، ذبیح الله( 13798): حماسه‌‌سرایی در ایران، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.

ف‍رای‌، ری‍چ‍ارد ن‍ل‍س‍ون‌: میراث باستانی ای‍ران‌، ت‍رج‍م‍ة م‍س‍ع‍ود رج‍ب‌ن‍ی‍ا، تهران، علمی و فرهنگی، 1370.

فردوسی، ابوالقاسم (1385): شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان (از روی چاپ مسکو)، 4 مجلّد (9ج)، چاپ هشتم، تهران، نشر قطره؛ (1386): شاهنامه، مصحّح: جلال خالقی مطلق، 8 ج، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فوکو، میشل (1379). ایران: روح یک جهان بی روح و نه گفتگوی دیگر با میشل فوکو. ترجمه نیکو سرخوش افشین جهاندیده. تهران: نی.

قائمی، فرزاد، (1390). "تحلیل انسان شناختی اسطوره فرّه و کارکردهای آن در شاهنامه و اساطیر ایران"، فصلنامة جستارهای ادبی، سال چهل وچهارم، شماره 3 (پیاپی 174)، صص113-148.

_، _ (بهار 1389)."تحلیل داستان کیخسرو در شاهنامه بر اساس روش نقد اسطوره ای"، فصلنامة پژوهشهای ادبی، سال هفتم، شمارة 27، صص 77-100.

قریب، بدر الزّمان: "رستم در روایات سغدی"، شاهنامه شناسی، بنیاد شاهنامه فردوسی، ٬١٣٥٧ صص ٤٤-53.

مینوی خرد، ترجمة احمد تفضّلی، تهران، توس، 1364.

هینلز، جان: شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، چاپ سوم، بابل، چشمه و آویشن، 1373.

واحد دوست، مهوش : نهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران، سروش، 1379.

Bowden (2014) Alexander the Great: A Very Short Introduction, Oxford University Press.

DĒNKARD, edited by Dhanjishah Meherjibhai Madan, Ganpatrao Ramajirao Sindhe, Bombay, 1911; traduit du Pahlavi Par J. de Menasce, Librairie C. Klincksieck, Paris, 1973.

Hinnells, John R.: A Handbook of Living Religions, Penguin Books, 1985.

Honorem Georgii Michaelis Wickens, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1984.

Hope Moulton, James: The Treasure of the Magi - A Study of Modern Zoroastrianism, READ BOOKS, 2007.

Kapadia, S. A.: Teachings of Zoroaster and the Philosophy of the Parsi Religion, Kessinger Publishing, 1998.

Kent, Roland Grubb: Old Persian: grammar, texts, lexicon, Edition: 2, American Oriental Society, 1953.

Lawler A. Bronze Age find. Jiroft discovery stuns archaeologists.

Mellinkoff, Ruth (1970) The Horned Moses in Medieval Art and Thought (California Studies in the History of Art, 14). University of California Press; First Edition.

Murray, Margaret (2006). The Witch-cult in Western Europe (1921). Standard Publications.

Nigosian, Solomon Alexander: The Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research, Edition: reprint, McGill-Queen's Press - MQUP, 1993.

Rowan, John (1993). Discover your sub-personalities. Routledge

Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Ammon". Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.

Russell, Stephen C. (2009) Images of Egypt in Early Biblical Literature: Cisjordan-Israelite, Transjordan-Israelite, and Judahite Portrayals, Beihefte zur Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft, 403, De Gruyter; 1 edition, November 16.

Sarkhosh Curtis, Vesta, Sarah Stewart: Birth of the Persian Empire, I.B.Tauris, 2005.

Savory, Roger, G. M. Wickens, Dionisius A. Agius: Logos Islamikos: Studia Islamic in

Science. 2003;302(5647):973-4. An abstract is not available.