طراحی و آزمون مدل رابطه علّی سواد اطلاعاتی و تفکر انتقادی با میانجی‌گری خودکارآمدی تحصیلی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 6، دوره 9، شماره 2، اسفند 1398، صفحه 140-161   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.79884

نویسندگان

زینب محمدی؛ زاهد بیگدلی^* ؛ منیجه شهنی ییلاق

دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر طراحی و آزمون مدل رابطه علّی سواد اطلاعاتی و تفکر انتقادی با میانجی‌گری خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز است.
روش‌شناسی: روش انجام پژوهش، همبستگی از نوع تحلیل مدل معادلات ساختاری (SEM) است که یک روش چند متغیری می‌باشد. پژوهش‌های زیادی در ارتباط با متغیرهای پژوهش حاضر انجام شده است که نشان دادند بین متغیرها رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد. با توجه به مباحث نظری و نتایج پیشینه‌ها مدل پیشنهادی پژوهش ارائه شده است. در طراحی مدل پیشنهادی پژوهش، سواد اطلاعاتی متغیر مستقل، خودکارآمدی تحصیلی به عنوان متغیر میانجی و تفکر انتقادی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. در این پژوهش چهار فرضیه مربوط به اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیر سواد اطلاعاتی بر تفکر انتقادی در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: مقادیر شاخص‌های برازندگی مربوط به الگوی پیشنهادی پژوهش حاکی از آن است که اکثر شاخص‌های برازندگی در مدل پژوهش در حد مطلوب و تا حدودی زیادی قابل قبول است. در رابطه با فرضیه‌های مربوط به اثر مستقیم، یافته‌ها نشان داد که سواد اطلاعاتی اثر مستقیم و مثبت بر خودکارآمدی تحصیلی و همچنین تفکر انتقادی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز دارد. همچنین، در خصوص فرضیه‌های غیرمستقیم، یافته‌ها نشان داد که سواد اطلاعاتی از طریق خودکارآمدی تحصیلی اثر غیرمستقیم مثبت بر تفکر انتقادی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز دارد.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد برازش مدل پیشنهادی در حد مطلوب و قابل قبولی وجود دارد و تمامی فرضیه‌های پژوهش مورد تأیید قرار گرفت. براساس یافته‌های این پژوهش، می‌توان استدلال کرد که مهارت‌های سواد اطلاعاتی و یادگیری آن توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی به عنوان کلید یادگیری مادام‌العمر محسوب می‌شود که نقش زیادی در بالا بردن خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان و افزایش مهارت‌های تفکر انتقادی این دانشجویان دارد. بنابراین، لازم است مهارت‌های سواد اطلاعاتی و آموزش آن به دانشجویان، بیشتر مورد توجه مؤسسات آموزش عالی و دانشگاهی قرار گیرد تا بتوانیم افرادی شایسته و توانمند برای جامعه تربیت کنیم.

کلیدواژه‌ها

سواد اطلاعاتی؛ تفکر انتقادی؛ خودکارآمدی تحصیلی؛ تحصیلات تکمیلی؛ دانشگاه شهید چمران اهواز؛ طراحی مدل

مراجع

اروجلو، سمیرا؛ و همتی مسلک‌پاک، معصومه (1395). بررسی رابطه تفکر انتقادی و خودکارآمدی دانشجویان پرستاری. نشریه آموزش پرستاری، 5 (6)، 16-10. DOI: 10.21859/jne-05062

اعظمی، زهرا؛ و صالحی نیا، حمید (1394). بررسی رابطه تفکر انتقادی و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی، 12 (5)، 733-725. بازیابی شده در 25 اسفند 1396 از

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=264513

بنی‌طبایی، محمدرضا (1389). رابطه بین سبک‌های یادگیری شناختی (همگرا، واگرا، جذب‌کننده و انطباق یابنده) و خودکارآمدی با سواد رایانه‌ای و اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تربیت‌معلم تهران. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه تربیت‌معلم تهران، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، گروه تکنولوژی آموزشی.

بهبودی شبخانه، زهرا (1388). رابطه بین تفکر انتقادی و سبک‌های هویت با خودکارآمدی تحصیلی در دانش‌آموزان سال دوم دبیرستان. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، گروه روان‌شناسی تربیتی.

پایندان، سوده (1392). بررسی مقایسه‌ای سواد اطلاعاتی، خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی مدارس هوشمند و مدارس عادی شهر بندرعباس در سال تحصیلی 92-91. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه هرمزگان، دانشکده علوم انسانی، گروه مشاوره و راهنمایی.

پریرخ، مهری و عباسی، زهره (1383). آموزش سواد اطلاعاتی؛ به روش‌ها و راهبردها. همایش آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، 214-197. بازیابی شده در 25 مهر 1396 از https://www.civilica.com/Paper-UEILLIC01-UEILLIC01_011.html

توپال، اعظم (1394). تأثیر سواد اطلاعاتی بر قابلیت‌های کارآفرینی و خودکارآمدی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه اراک در سال تحصیلی 94-1393. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد. دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات علوم انسانی، گروه تکنولوژی آموزشی.

جعفریان، سکینه و سعیدی‌پور، بهمن (1392). بررسی نیمرخ سواد اطلاعاتی، تفکر انتقادی و عزت‌نفس تحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی از لحاظ پیشرفت تحصیلی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 9 (12)، 69-49. بازیابی شده در 3 دی 1396 از

http://ensani.ir/file/download/article/20140302141938-9782-108.pdf

حاجی زین‌العابدینی، محسن؛ مؤمنی، عصمت و موسال آرائی، وجیهه (1392). بررسی رابطه بین مهارت‌های تفکر انتقادی با مهارت‌های سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی ورودی 1389. فصلنامه مدیریت اطلاعات و دانش‌شناسی، 1 (2)، 108- 97. بازیابی شده در 16 بهمن 1396 از https://www.civilica.com/Paper-JR_JKIM-JR_JKIM-1-2_007.html

حقی، کامیلا (1393). سواد اطلاعاتی و رابطه آن با خودکارآمدی در دانشجویان دانشگاه پیام نور شهر اصفهان. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم انسانی، گروه علوم تربیتی.

خدامرادی، کژال؛ سعیدالذاکرین، منصوره؛ علوی مجد، حمید؛ یغمایی، فریده و شهاب، مرضیه (1385). ترجمه و روان‌سنجی آزمون مهارت‌های تفکر انتقادی کالیفرنیا، فرم (ب)، نشریه دانشکده پرستاری و مامایی، 19(55)، 19-12.

خلیل دزفولی، پرنا (1397). بررسی رابطه بین مهارت‌های سواد اطلاعاتی و توانایی شناسایی گونه‌های اطلاعاتی اینترنتی توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی.

داف، آلیستر (1377). جستجوی آثار متون: الگوی کتابخانه‌ای برای آموزش مهارت‌های اطلاع‌یابی. ترجمه نفیسه دری‌فر. فصلنامه اطلاع‌رسانی، 3، 112-110. بازیابی شده در 22 فروردین 1397 از http://ensani.ir/fa/article/246390/

ربیعی، لیلا و عیسی مراد، ابوالقاسم (1395). بررسی رابطه خودکارآمدی تحصیلی و شیوه‌های حل مسأله با سواد اطلاعاتی دانشجویان دبیری دوره کارشناسی. انجمن توسعه و فنون بنیادین. بازیابی شده در 22 فروردین 1397 از https://www.civilica.com/Paper-PSCONF04-PSCONF04_311.html

رحیمی، حمید (1397). بررسی رابطه مهارت‌های تفکر انتقادی با خودکارآمدی تحصیلی در دانشجویان دانشگاه‌های کاشان و علوم پزشکی. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزشی در علوم پزشکی، 11 (2)، 96-91. DOI: 10.29252/edcbmj.11.02.12

رضایی، ریتا و پوربایرامیان، قدیر (1395). بررسی ارتباط بین تفکر انتقادی و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل. مجله سلامت و بهداشت، 7 (3)، 376- 365. بازیابی شده در 23 فروردین 1397 از http://healthjournal.arums.ac.ir/article-۱-۹۹۸-fa.html

سبحانی‌شهر، احسان (1390). بررسی تأثیر سواد اطلاعاتی بر خودکارآمدی دانشجویان علوم پزشکی. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه پیام نور مشهد، دانشکده علوم انسانی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی.

سعادت، سجاد؛ اصغری، فرهاد و جزایری، رضوان السادات (1394). رابطه خودکارآمدی تحصیلی با استرس ادراک شده، راهبردهای مقابله‌ای و حمایت‌های اجتماعی ادراک شده در دانشجویان دانشگاه گیلان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 15 (12)، 78-67.

سودبخش، لیلا و نیک‌کار، ملیحه (1384). تأثیر آموزش مهارت‌های سواد اطلاعاتی بر رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان. فصلنامه کتاب، 3 (6)، 195- 181. بازیابی شده در 12 اردیبهشت 1397 از http://nastinfo.nlai.ir/article_596_21d61abd16346debf3550b26b1bca59e.pdf

شادخوب، مریم (1389). بررسی رابطه بین تفکر انتقادی و سواد اطلاعاتی دانشجویان رشته‌های فنی- مهندسی و علوم انسانی دانشگاه تبریز. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، گروه علوم تربیتی.

شعبانی، فرزانه (1391). رابطه خلاقیت و خودکارآمدی تحصیلی با تفکر انتقادی در دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران. پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، گروه روان‌شناسی.

عبدالهی عدلی انصار، وحیده؛ فتحی آذر، اسکندر و عبدالهی، نیدا (1393). ارتباط تفکر انتقادی با خلاقیت، باورهای خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی دانشجو معلمان. فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 7 (2)، 52-41. بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1397 از http://etl.journals.pnu.ac.ir/article_1757_2ce2342d7de12db3f3312affe849add3.pdf

علی‌نژاد، مهرانگیز (1393). ارتباط متقابل سواد اطلاعاتی و تفکر انتقادی، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1397 از

https://www.civilica.com/Paper-EPSCONF01-EPSCONF01_509.html

قاسمی، علی‌حسین (1383). ضرورت و چگونگی آموزش سواد اطلاعاتی در توسعه و تقویت آموزش عالی در: آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها (مجموعه مقالات)، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها و موزه‌ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی، 178- 153. بازیابی شده در 1 خرداد 1397 از https://www.civilica.com/Paper-UEILLIC01-UEILLIC01_009.html

قاسمی، لیدا (1393). بررسی رابطه سواد اطلاعاتی با خودکارآمدی تحصیلی و خلاقیت در دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه‌ی مدارس هوشمند شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 93-92. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات علوم انسانی، گروه علوم تربیتی.

کشاورز، حمید؛ شعبانی، علی و فهیم‌نیا، فاطمه (1394). خودکارآمدی سواد اطلاعاتی: چارچوب مفهومی و زمینه‌ی پژوهشی. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی، 49 (1)، 22- 1. بازیابی شده در 1 خرداد 1397 از https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=467913

گرایلی مقدم، محبوبه (1391). بررسی رابطه تفکر انتقادی با سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه خوارزمی. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، گروه علوم تربیتی.

مرادی، رحیم؛ علی‌آبادی، خدیجه؛ خزایی، آذر و رسولی، بهنام (1392). رابطه تفکر انتقادی با سواد اطلاعاتی در دانشجویان علوم پزشکی. دو ماهنامه راهبردهای آموزشی در علوم پزشکی، 7 (3)، 147-141. بازیابی شده در 10 خرداد 1397 از http://ensani.ir/fa/article/333604

مسلمی، زهرا (1392). رابطه مهارت‌های تفکر انتقادی و راهبردهای فراشناختی با سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه اراک در سال 92- 91. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم تربیتی.

معافیان، فاطمه و غنی‌زاده، افسانه (1390). بررسی رابطه میان تفکر انتقادی و خودکارآمدی دانشجویان زبان انگلیسی. مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، 3 (1)، 149-119. بازیابی شده در 22 تیر 1397 از https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=155924

نصیری‌پور، نسرین (1393). رابطه میان سواد اطلاعاتی با خودکارآمدی کتابداران دانشگاه‌های فردوسی مشهد و علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی روان‌شناسی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی.

نظری، مریم (1384). سواد اطلاعاتی. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.

نوکاریزی، محسن و دهقانی، کلثوم (1392). تأثیر مهارت‌های سواد اطلاعاتی بر خودکارآمدی دانشجویان بیرجند. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (2)، 172- 153، DOI: https://doi.org/10.22067/riis.v3i2.25075

هومن، حیدر علی (1384). مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل. تهران: انتشارات سمت.

یزدانی کاشانی، زینب (1388). بررسی مقایسه‌ای تفکر انتقادی و خودکارآمدی دانشجویان رشته‌های هنری و غیر هنری. پایان‌نامه منتشر نشده ارشد، دانشگاه کاشان، دانشکده علوم انسانی، گروه علوم تربیتی.

یکتای کوشالی، محمدحسین؛ رمضانی، ابوذر؛ پورنجفی، ساناز و اسماعیل‌پور بندبنی، محمد (1396). بررسی رابطه سواد اطلاعاتی و تفکر انتقادی در دانشجویان: یک مطالعه مقطعی. نشریه آموزش پرستاری، 6 (5)، 8-1. بازیابی شده در 22 تیر 1397 از http://jne.ir/article-1-798-fa.html

Adetoro, N., Simisaye, O., & Oyefuga, A. B. (2010). Relationship between perceived self- efficacy and information literacy among library and information science undergraduate in a Nigerian university of education. IFE PsychologIA, 18 (2), 172- 191. Retrieved 2 December 2018 https://www.ingentaconnect.com/content/sabinet/ifepsyc/

Akkoyunlu, E., & Korkut, B. (2009). Foreign Language Teacher Candidates Information and Computer Literacy Perceived Self-Efficacy, H. Ü. EğitimFakültesiDergisi. (H. U. Journal of Education), 36, 19- 99. Retrieved 18 December 2018 https://scholar.google.com/scholar?

Bandura, A. (1994). Self-efficacy in V S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior. New York: Academic Press.

Bandura, A. (1997). Self- efficacy: the exercise of control. New. York. NY. USA: W. H. Freeman and company.

Bandura A. (2001). Social cognitive: An agentic perspective. Annual Review Psychology, 52, 1-26. DOI:10.1146/annurev.psych.52.1.1

Bronstein, J., & Tzivian, L. (2013). Perceived self- efficacy of library and information science professionals regarding their information retrieval skills. Library & Information Science Research, 35, 151- 158. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2012.11.005

Bryan, J. E. (2014). Critical thinking, information literacy and quality enhancement plans. Reference Services Review, 42(3), 402. Retrieved 2 December 2018 https://doi.org/10.1108/RSR-01-2014-0001

Choy, S. C., & Cheah, p. k. (2009). Teacher perception of critical thinking among students and its influence on higher education. International Journal of Teaching and Learning in Higher Education, 20 (2), 198-206. Retrieved 5November 2018 https://eric.ed.gov/?id=EJ864337

Gloudemans, H., Schalk R., & Reynaert, W. (2013). The relationship between critical thinking skills and self- efficacy in mental health nursing. Nurse Education Today. 33 (3), 275-280. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2012.05.006

Hang, L., & Mansour, Y. (2010). Impact of information literacy training on academic self- efficacy and learning performance of university students in a problem- based learning environment. Pertanika Journal of social science & Humanities, 18 (2), 121- 134. Retrieved 5 November 2018 http://www.pertanika.upm.edu.my/Pertanika%20PAPERS/JSSH%20Vol.%2018%20(S)%20Dec.%202010/15%20Pg%20121-134.pdf

Hatlevik, L. L., Throndsen, Loie, & Gudmundsdottir (2017). Students ICT self-efficacy and computer and information literacy: determinants and relationships. Computers & Education, 118, 107-119. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2017.11.011

Heather, L. L., & Loon, James, E. V. (2014). Information literacy skills as a critical thinking frame work in the undergraduate engineering curriculum. Library Publications, 1 (1), 1- 8. Retrieved 25 November 2018 http://digitalcommons.wayne.edu/libsp/80

Martin L, Thompson S., D, & Richards L. (2008). Enhancing critical thinking skills. Journal Fam Consum Science, 100 (2), 25-30.

Retrieved December 13 2018 https://search.proquest.com/openview/

Mei –Chang, L., Mei- Fung, Y., & Chien- Hung, C. (2012). High self- efficacy belief with high critical thinking ability. International STEM in Education Confer,21-27. Retrieved 24 December 2018 http://stem2012.bnu.edu.cn/data/long%20paper/stem2012_09.pdf.

Overly C. M. (2001). The relationship between critical thinking skill and perceived self- efficacy in associate degree nursing students. A thesis submitted to grand valley state university in partial fulfillment of the requirement for the degree of master of science in nursing.

Owen, S. V., & Froman, R. D. (1988). Development of a College Academic Self-Efficacy Scale. The annual meeting of the national council on measurement in education. New Orleans, April 6-8.

Sağlam, A. Ç., Çankaya, İ., Üçer, H., & Çetin, M. (2017). The effect of information literacy on teachers’ critical thinking disposition. Journal of Education and Learning, 6 (3), 32-40. Retrieved 24 December 2018

https://eric.ed.gov/?id=EJ1139190

Sezer, R. (2008). Integration of critical thinking skills into elementary school teacher education courses in mathematics. Education,128(3), 349-362. Retrieved 25 November 2018 https://eric.ed.gov/?id=EJ816897

Shelly, A. E. (2009). Beyond buss words and skill sets: The role of critical thinking in information literacy. Library Student Journal, 7 (1)

DOI of Published Version 10.17077/igb4-u44l

Tang, Y., & Tseng, H. W. (2013). Distance learners' self-efficacy and information literacy skills. The Journal of Academic Librarianship, 39, 517–521. https://doi.org/10.1016/j.acalib.2013.08.008

Wertz, R. E., Saragih, A., Van Epps, A., Sapp Nelson, M., Purzer, S., Fosmire, M., & Dillman, B. (2013). Work in progress: Critical thinking and information literacy: Assessing student performance. In Proceedings of the 120th ASEE Conference & Exposition.

Yüksel, G., & Alcı, B. (2012). Self-efficacy and critical thinking dispositions as predictors of success in school practicum. International Online Journal of Education Science, 4 (1), 81-90. Retrieved 3 November 2018 https://pdfs.semanticscholar.org/2255/dbf987cbef812fd635f3c58418c63262ed27.pdf