بررسی و تحلیل منظومۀ گربه و موش هورامی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 189، شهریور 1394، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i2.33376

نویسندگان

مظهر ادوای^{* 1}؛ یدالله احمدی ملایری²

¹فردوسی مشهد

²پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

این پژوهش با بررسی و تحلیل گربه و موش الماس‌خان کندولهای شاعر هورامی زبان در پی شناساندن یکی از سرودههای ارزشمند ادبیات هورامی و در شمار آثار زیبای ادبیات ایرانی است که همۀ زبان‌های ایران زمین را در بر می‌گیرد. سرودۀ داستانی گربه و موش در روزگار افشاریان و به زبان طنز اجتماعی و سیاسی سروده شده است. از این سروده سه دست‌نویس موجود است که هیچ کدام تا کنون به چاپ نرسیده است. این متن از نوع ادبی موش و گربه‌هاست که پیشینه‌ای کهن در ادبیات ایرانی و فارسی دارد. گربه و موش از دو سو با ادبیات فارسی گره خورده و نشانِ ادبیات ایرانی خود را هویدا کرده است: داستان پندآموز و نمادین از زبان جانوران و درونمایۀ بی وفایی این سپنجی سرای. در این مقاله به شیوه‌ای توصیفی به معرفی سرایندۀ اثر، نسخه‌های خطی منظومه و نقد و تحلیل سازمایه‌های اثر (درونمایه، ساختار و روایت، شخصیت و شخصیت‌پردازی، صحنه‌پردازی و توصیف، گفتگو و زبان، نقد و طنز) پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موش و گربه؛ گربه و موش؛ ادبیات ایرانی؛ ادبیات هورامی؛ الماس‌خان کندوله‌ای

مراجع

آکوپف (هاکوپیان)، گ. ب.؛ حصارُف، م. ت. (1376). کردان گوران و مسألۀ کرد در ترکیه (از آغاز جنبش کمالیان تا کنفرانس لوزان). ترجمۀ سیروس ایزدی. تهران: هیرمند.

ادوای، مظهر. (زمستان 1391). «نسخۀ گربه و موش هورامی (اورامی). پیام بهارستان. دورۀ دوم، سال پنجم. شمارۀ 18. 81 -1 99.

ارانسکی، ای. م. (1358). مقدمه فقه‌اللغۀ ایرانی. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.

استرآبادی، میرزا مهدی‌خان. (1377). جهانگشای نادری. تحقیق و تصحیح سید عبدالله انوار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

اکبری مفاخر، آرش. (1392). «دینو (تحلیل و بررسی سروده‌ای به زبان گورانی)». جستارهای ادبی. سال چهل و ششم. شمارۀ 182. 106 - 137.

اولیایی نیا، هلن. (زمستان 1388). تاریخ ادبیات، «بررسی ساختار داستانی پند و اندرز اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش اثر شیخ بهایی». شمارۀ 63. 39 - 62.

باقری فارسانی، حمید. (بهمن 1389). «بازخوانی منظومۀ موش و گربه‌ عبید زاکانی در ادبیات کودک». کتاب ماه کودک و نوجوان. شمارۀ 160. 44 - 50.

بوره‌که‌ای، صدیق. (1370). میژووی ویژۀ کردی. ج2. بانه: ناجی.

پایور، جعفر. (بهار 1378).«گربه و موشانا؛ سهم ادبیات کودک و نوجوان از متون کهن». پژوهشنامۀ ادبیات کودک و نوجوان، شمارۀ16. 91 - 100.

چمن‌آرا، بهروز. (1390). «درآمدی بر ادب حماسی و پهلوانی کردی با تکیه بر شاهنامۀ کردی». جستار‌های ادبی. سال چهل و چهارم. شمارۀ 172. ص 120 - 149.

ذوالفقاری، حسن. (1391). «سوابق و نمونه‌های داستان موش و گربه در ادب فارسی». مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. سال سوم. شمارۀ اول. ص 48 - 70.

سلطانی، محمدعلی. (1364). حدیقه سلطانی. ج2. بی‌جا: نشر کلهر.

سلطانی، محمدعلی. (1372). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. ج4. تهران: موفق.

غفاری جاهد، مریم. (تابستان و پاییز 1389). «دل در تصرف عقل، پژوهشی در موش و گربۀ شیخ بهایی». مجلۀ فردوسی. شمارۀ 85 و 86. 35 - 43.

فلور، ویلم. (1365). برافتادن صفویان بر آمدن محمود افغان. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس.

کروسینسکی، یوداش تا دوش. (1363). سفرنامۀ کروسینسکی. ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی مفتون. تصحیح مریم میراحمدی. تهران: توس.

کندوله‌ای، الماس‌خان. (1277). نسخه جنگ نامه الماس. نستعلیق. کاتب فرج‌الله بن عزیزالله ترکاشوند. جلد تیماج مشکی عطف تریاکی. 179 صفحه. مجلس شورای اسلامی.

کندوله‌ای، الماس‌خان. (بی‌تا). نسخۀ منظومۀ گربه و موش هورامی. نستعلیق. مجموعۀ کتابخانۀ برلین. اموال فرهنگی پروس. بخش شرقی. 17 برگ. 173 بیت.STAAATSBIBLIOTHEK ZU BERLIN PREUSSISCHR KULTURBESITZ ORIENTABTEILUN.

لاکهارت، لارنس. (1364). انقراض سلسله صفویه و ایام افاغنه در ایران. ترجمۀ مصطفی قلی عماد. تهران: طهوری.

محدث، علی. (2011). موش و گربه، سوئد: دانشگاه اپسالا. 2011.

موسوی، سید عبدالجواد. (1388)، طنز شمارۀ 5. سعید عظیمی. ««قصۀ موش و گربه برخوانا؛ موش و گربه‌ها به روایت دست‌نویس‌های کهن». تهران: سوره مهر. 1388.

مینورسکی، ولادیمیر. ( 1387) ایران در زمان نادر شاه. ترجمۀ رشید یاسمی. تحقیق و تصحیح علی-اصغر عبدالله. تهران: دنیای کتاب.

مینوی، مجتبی. (بهمن 1336). «ذیل بر مقاله راجه به منظومه گربه و موش». یغما. شمار 115. 485 - 488.

مینوی، مجتبی. (پاییز 1364). «موش و گربۀ مجلسی». ایران نامه. شمارۀ 13. 9 - 15.

مینوی، مجتبی. (آذر 1336). «قصۀ گربه و موش منظوم». یغما. شمارۀ 113. 401 - 416.

E. B. Soane. (1926). To Mesopotamic and Kutdistan in disquise. London.