بررسی حکم پذیرش ولایت جائر به قصد امر به معروف و نهی از منکر

فقه و اصول

مقاله 8، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 124، خرداد 1400، صفحه 179-159   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i1.79714

نویسندگان

محمد نوذری فردوسیه¹؛ محمد علی راغبی²؛ میثم محمودی سیدابادی^{* 3}

¹استادیار دانشگاه قم

²دانشیار دانشگاه قم

³دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

پذیرش ولایت جائر به‌رغم تأکید نصوص دینی بر حرمت آن، در مواردی جایز قلمداد شده است و این جواز یا مستند به نصوص دینی است و یا مطابق برخی از قواعد کلی پذیرفته‌شده نزد فقهاست؛ در این نوشتار با مراجعه به متون فقهی این نکته به دست آمده که موارد جواز پذیرش ولایت جائر، وسیع‌تر از آنچه است که در نصوص به آن اشاره شده یا بر قواعد کلی منطبق شده است. پذیرش ولایت جائر به‌قصد «امر به ‌معروف و نهی از منکر» با قید اینکه بدون پذیرش سِمَت از سوی جائر، عمل به این دو واجب الهی میسَّر نباشد از مهم‌ترین مواردی است که به‌رغم ذکرنشدن آن در نصوص دینی و مطابقت‌نداشتن با قواعد کلی سامان‌یافته در متون فقهی به‌عنوان یکی از اسباب روایی پذیرش ولایت جائر محسوب و مورد پذیرش مشهور قریب به اتفاق فقها واقع شده است. نوشتار پیش رو به سنجه‌های مورد استناد مشهور فقها درحکم به جواز پذیرش در صورت مزبور پرداخته و با نقد و بررسی آن و ادلۀ مخالفان، به شیوۀ دیگری به حل این مسئله دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

ولایت جائر- جواز ولایت جائر؛ فاسد و افسد؛ اهم و مهم؛ تعارض ادله ولایت جائر

مراجع

آخوند خراسانى، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الأصول، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

ابن‌ادریس، محمد‌بن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، چاپ دوم، قم: بی‌نا، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌، المقنع ،چاپ اول، قم: بی‌نا، 1415ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: بی‌نا، 1413ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌، الأمالی، چاپ ششم، تهران: بی‌نا، 1376.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین، المکاسب، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.

ایروانى نجفی، حاشیة المکاسب، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.

حر عاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم: بی‌نا، 1409ق.

حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.

خمینى، روح‌الله، المکاسب المحرمه، چاپ اول، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1415ق.

خوئى، ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، چاپ چهارم، قم: دارالهادى، 1417ق.

خوئى، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

سبحانى تبریزى، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، چاپ اول، قم: امام صادق(ع)، 1424ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبایی، سید على‌، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، 1418ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب‌العربی، 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن ، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف‌، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث‌الإسلامیة، 1412ق.

علیدوست، ابوالقاسم، جزوۀ درس خارج فقه سال 96، بحث ولایت جائر، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و حقوق قراردادها ادلۀ عام قرآنی، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1397.

علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و عرف، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1384.

علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و مصلحت، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1388.

عیاشى، محمدبن‌مسعود، تفسیر العیّاشی، چاپ اول، تهران: بی‌نا، 1380ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: بی‌نا، 1407ق.

مجلسى، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: بی‌نا، 1406ق.

محقق حلى، جعفر‌بن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

نورى، حسین‌بن‌محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم: بی‌نا، 1408ق.