بررسی و تحلیل روابط کتابشناختی اثر به اثر در میان آثار موسیقایی ایرانی بر اساس الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌‏های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.)

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 12، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18، اسفند 1398، صفحه 242-266   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.75968

نویسندگان

رقیه السادات وزیری بزرگ^* ؛ علیرضا نوروزی؛ غلامرضا فدائی

دانشگاه تهران

چکیده

مقدمه: حوزه بازیابی اطلاعات موسیقی نیاز به الگوهای دارد که زمینه برقراری ارتباط عناصر کتابشناختی در آثار مختلف را فراهم نماید. هدف اصلی از این پژوهش، بررسی وضعیت موجود پیشینه‏‌های کتابشناختی آثار موسیقایی ایرانی از نظر روابط کتابشناختی اثر به اثر بر اساس الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏‌های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.) است.
روش‌شناسی: رویکرد پژوهش حاضر کمی و از نوع کاربردی است. برای اجرای پژوهش از روش پیمایشی توصیفی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پیشینه‏‌های کتابشناختی مواد دیداری و شنیداری حوزه موسیقایی در بازه زمانی 1390 تا 1397 موجود در فهرست پیوسته کتابخانه ملی ایران است که از نظام جامع کتابخانه ملی ایران استخراج شدند. جامعه آماری شامل 1367 پیشینه کتابشناختی برای آثار موسیقایی است. روش گردآوری داده‌ها شامل مشاهده ساختارمند و روش اسنادی، و ابزار گردآوری داده‌ها، یک سیاهه وارسی است. بررسی روابط کتابشناختی اصلی و فرعی بین پیشینه‌‏ها بر اساس جدول روابط اثر به اثر از گزارش ایفلا، صورت گرفت.
یافته‏ها: نتایج و یافته‌های پژوهش نشان داد، از مجموع 1367 پیشینه کتابشناختی متعلق به آثار موسیقایی ثبت شده در فهرست کتابخانه ملی متعلق به سال‌های 1390 تا 1397، 320 نمونه (4/23 درصد) از آثار موسیقایی دارای روابط اثر به اثر بودند. بیشترین فراوانی روابط کتابشناختی اثر به اثر رابطه اقتباسی با 304 نمونه (95 درصد) بوده است و در مرتبه بعدی رابطه متممی با 16 نمونه (5 درصد) قرار دارد. دیگر روابط کتابشناختی اثر به اثر، پیوستی، جانشینی، تغییر شکل، تقلید و خلاصه در میان آثار موسیقایی ایرانی دیده نشد. توزیع انواع فرعی روابط کتابشناختی در جامعه مورد بررسی شامل اقتباس با 301 مورد (06/94 درصد) بیش‏ترین درصد، و بعد از آن موسیقی متن با 16 مورد (5 درصد)، فانتزی با 2 مورد (62/0 درصد) و واریاسیون با 1 مورد (31/0 درصد) در مراتب بعدی قرار دارند. بقیه انواع روابط فرعی هم مانند روابط اصلی آنها در میان آثار موسیقایی دیده نشد.
نتیجه‌گیری: درصد بالایی از آثار موسیقایی ایرانی ثبت شده در فهرست عمومی پیوسته کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، شامل موسیقی سنتی و دستگاهی بودند که البته در آثاری که به این نحو ساخته شده‏اند، نمی‌توان ویژگی‏های موسیقی جهانی را دنبال کرد. از این‏رو روابطی مانند، واریاسیون، هارمونیزه، کادنس، اپرانامه و غیره که در گزارش ایفلا برای روابط کتابشناختی اثر به اثر تعریف شده بود در میان این‏گونه آثار موسیقایی که بر پایه موسیقی دستگاهی ساخته شده است ملاحظه نشد. بیشتر آثار موسیقایی ایرانی به صورت اقتباس از شعر و ترانه ساخته شده‏اند. توزیع روابط کتابشناختی در میان آثار موسیقایی ایرانی تنها در دو رابطه اقتباسی و متممی برقرار است. روابط فرعی کادنس، اپرانامه، رقص‏آرایی، واریاسیون، هارمونیزه و فانتزی که مختص آثار موسیقایی است در بیشتر آثار موسیقایی ایرانیِ موجود، وجود ندارد. از این‏رو، به کارگیری الگوی اف.آر.بی.آر. در روابط کتابشناختی اثر به اثر برای آثار موسیقایی ایرانی با تردید همراه است.

کلیدواژه‌ها

الگوی ملزومات کارکردی پیشینه ‏‏های کتابشناختی؛ روابط کتابشناختی؛ روابط اثر به اثر؛ آثار موسیقایی؛ موسیقی

مراجع

حاجی‏ زین‏ العابدینی، محسن (1389). امکان‏سنجی به‌کارگیری الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏ های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.) ایفلا در پیشینه ‏های کتابشناختی فارسی. (پایان‏ نامه دکتری). دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه شهید چمران. اهواز.

ژانگ، یین و سالابا، آتنا (1390). اجرای اف آر بی آر در کتابخانه ‏ها: مباحث کلیدی و خط سیرهای آتی. (عباس گیلوری، مترجم). تهران: کتابدار.

سلطانی، پوری و راستین، فروردین (1379). دانشنامه کتابداری و اطلاع ‏رسانی. تهران: فرهنگ معاصر.

طاهری، ابوالفضل، فتاحی، رحمت‌الله و شریف، عاطفه. (1395). تحلیل الگوهای وابستگی و واژگان نمایانگر روابط کتابشناختی در خانواده‌های کتابشناختی بر پایه مدل مفهومی اف.آر.بی.آر. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6(2)، 338-360 doi: https://doi.org/10.22067/riis.v6i2.39753.

فتاحی، رحمت ‏الله (1375). روابط کتابشناختی در فهرستنویسی توصیفی. فصلنامه کتاب، 7(2)،32-44.

فردحسینی، مهسا (1390). تبیین روابط کتابشناختی حاکم بر پیشینه‌های فهرست‌نویسی مبتنی بر مارک ایران با استفاده از الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی. (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی. واحد شمال. تهران.

فری‏زاده، زینب (1388). ملزومات کارکردی پیشینه ‏های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.) در نیکو سادات احمدی [و دیگران]. استانداردهای ابرداده‏ای. (131-151) تهران: چاپار.

کوکبی، مرتضی و حجازی، رقیه (1391). شناسایی روابط کتابشناختی موجود در میان خانواده‌های کتابشناختی شاهنامه و نهج‌البلاغه و فیلدهای مورد نیاز برای نمایش آنها. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15(4)، 279-298.بازیابی شده در 5 بهمن 1398 از:

http://nastinfo.nlai.ir/article_73_535aa4d2b070b684bbdba08cf79294ca.pdf

محمدی، مسعود (1390). بررسی و تحلیل روابط کتابشناختی کتاب ‏های منتشره فارسی حوزه علوم پزشکی در فاصله سال‏های 1385-1389 بر اساس الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی. (پایان‏نامه کارشناسی ارشد). دانشکده پیراپزشکی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران.

وجدانی، بهروز (1371). فرهنگ تفسیری موسیقی. تهران: دایره.

Arastoopoor, Sh. & Fattahi, R. (2009, August). Identification and Categorization of related works in the Persian Bibliographic Universe: a FRBR Approach. Paper presented at World library and Information Congress: 75th IFLA General Conference and Council, Milan, Italy, 23-27. Retrieved September19, 2017 from https://www.researchgate.net/publication/228374671_Identification_and_Categorization_of_Related_Works_in_the_Persian_Bbibliographic_Universe_An_FRBR_Approach

Arsenault, C. & Noruzi, A. (2012). Analysis of work-to-work bibliographic relationships through frbr: A Canadian perspective. Cataloging & Classification Quarterly, 50 (5-7), 641-652.

Ayres, M. L. (2003). MusicAustralia: experiments with DC.relation: a paper by Dr Marie-Louise Ayers, Project Manager, MusicAustralia, National Library of Australia, at the DC-ANZ Conference in Canberra, February 2003 [machine readable file], - URL: http://www.nla.gov.au/nla/staffpaper/2003/ayres1.html [reading date 2004-01-30]

Brenne, M. (2004). Storage and retrieval of musical documents in a FRBR-based library catalogue. (Master’s thesis) Available from Oslo University College, Faculty of Journalism, Library and Information Science. (Barcode. 04xp19439)

Coyle, K. (2004). Future considerations: The functional library systems record. Library Hi Tech, 22(2), 166-174.

Cronquist, M. (2004). Faceted Subject Access to Music: An Evaluation of the Music Thesaurus Project. (Master’s thesis). Available from School of Information and Library Science of the University of North Carolina. Available at: https://cdr.lib.unc.edu/record/uuid:a6b73f53-89f7-411f-b73b-aad0fd012f40.

Futrelle, J., & Downie, J. S. (2003). Interdisciplinary communities and research Issues in Music information Retrieval. Journals of New Music Research.32 (2), 121-131. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1076/jnmr.32.2.121.16740

Hankinson, A. (2006). Functional Requirements for Bibliographic Records: Building Relationships for Music Information Retrieval. Format: ppt. McGill University.

IFLA final report. (1998). IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records. Functional Requirements for Bibliographic Records, Final Report. K. G. Saur, 1998. UBCIM Publication, New Series; V.

LeBoeuf, P. (2005). FRBR: Hype or cure-all? Binghamton, NY: Haworth Information Press.

Mayernik, M. (2007). Bibliographic Relationships and FRBR in Online Catalog Collocation.

Master of Library and Information Science, University of California. Los Angeles.

Noruzi, A. (2012). FRBR and Tillett’s Taxonomy of Bibliographic Relationships. Knowledge Organization. 39(6), 409-416.

Riley, J. (2008). Application of the Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR) to Music. Ismir Philadelphia: Drexel University, 439-444.

Taniguchi, Sh. (2003). Conceptual modeling of component parts of bibligraphic resources in cataloging [machine readable file], -Pp. 692-708. –In: Journal of documentation. – Vol. 59, No. 6.- URL: http://www.emeraldinsight.com/0022-0418.htm

Tillett, B. (1987). Bibliographic relationships: Toward a Conceptual Structure of Bibliographic Information Used in Cataloging. (Doctoral dissertation). School of Library and Information Science, University of California, Los Angeles.

Tillett,.B. (2005). Relationships in FRBR. FRBR Workshop. Dublin, Ohio. Available at: http://www.oclc.org/research/activities/past/orprajects/frbr/frbr-workshop/presentations/Tillett/FRBR-Relationships.ppt

Vellucci, S. L. (2007). FRBR and music. In A. G. Taylor (Ed.), Understanding FRBR: What it is and how it will affect our retrieval tools (pp. 131-152). Westport, CT: Libraries Unlimited.