تأثیر اختلاف گفتمان در استنتاجات اصولی

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 124، خرداد 1400، صفحه 115-99   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i1.81786

نویسندگان

محمد غفوری نژاد^{* 1}؛ کاظم دلیری²

¹دانشیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و عضو گروه پژوهشی اسلام و ادیان پژوهشکده امام رضا (ع)

²دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از مشکلات معرفتی که پژوهش‌های اصولی کلاسیک و معاصر با آن دست به گریبان است و احیاناً موجب عدم تفاهم و در نتیجه عقیم‌شدن برخی مباحث اصول شده، عدم التزام اصولیان به گفتمان واحد و خلط گفتمان‌ها در تحلیلات اصولی است. با تأمل در تراث گران‌سنگ اصولیان شیعه مجموعاً هفت فضای گفتمانی قابل شناسایی است که به ترتیب منطقی و تا حدی تاریخی عبارت‌اند از: گفتمان مبتنی بر تفسیر ارادۀ تشریعی به ارادۀ تکوینی، گفتمان عرف عام، گفتمان مبتنی بر مناسبات حاکم میان عبد و مولا، گفتمان مبتنی بر دلالت‌های ظریف لفظی، گفتمان کلامی، گفتمان فلسفی و در نهایت گفتمان قانونی. در این نوشتار پس از شرح و بسط اجمالی هر یک از این فضاهای گفتمانی و بیان شواهدی از سخنان اصولیان، تأثیر اختلاف گفتمان در استنتاجات اصولی در مسئلۀ اجتماع امر و نهی نشان داده شده است. پس از آن در مقام پاسخ به این پرسش که در میان گفتمان‌های هفت‌گانه کدام‌یک شایستگی دارد که به گفتمان غالب در تحلیل مسائل اصولی تبدیل شود، با بیان ادله‌ای، گفتمان قانونی حائز این شایستگی معرفی شده است.
 

کلیدواژه‌ها

گفتمان‌های اصولی؛ خلط گفتمان اصولی؛ گفتمان قانونی؛ سید احمد مددی موسوی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، المحلی، بی‌جا: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بی‌تا.

ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر، 1407ق.

اصفهانی، محمدحسین، رسالة فی حکم اخذ الاجرة علی الواجبات، چاپ سنگی در ضمن حاشیۀ مکاسب، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

اصفهانی، محمدحسین ، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چاپ دوم، بیروت: بی‌نا، 1429ق.

الهی خراسانی، علی‌، نظریۀ اعتبار قانونی در گذار از شخصیت‌گرایی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1395.

بجنوردى، حسن، منتهى الأصول، چاپ دوم، قم: کتابفروشی بصیرتی، بی‌تا.

بیهقی، احمدبن‌حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، به‌تحقیق عبدالمعطى قلعجى، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1405ق.

ابن‌شهیدثانى، حسن‌بن‌زین‌الدین، معالم الأصول، به‌تعلیق: سلطان العلماء، به‌تصحیح علی محمدی، چاپ دوم، قم: قدس، 1376.

صدر، محمدباقر، مباحث الأصول، به‌تقریر: کاظم حسینی حائری، قم: مرکز النشر مکتبة الإعلام الإسلامی، 1408ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الأصول، به‌تصحیح: عباسعلی زارعی سبزواری، قم: النشر الإسلامی، 1430ق.

خویی‏، ابوالقاسم، أجود التقریرات‏، چاپ اول، قم‏: مطبعه العرفان‏، 1352.

خویی‏، ابوالقاسم ، محاضرات فى أصول الفقه، چاپ اول، قم: احیاء آثار السید الخوئی، 1422ق.

سلطانی، علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان (سازوکار جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران)، تهران: نی، 1387م.

علم الهدى، على‌بن‌حسین، الذریعة إلى أصول الشریعة، چاپ اول، تهران: بی‌نا، 1376.

صدر، محمدباقر، دروس فی علم الأصول،جلد سوم، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیۀ للشهید الصدر، 1424ق.

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1387ق.

ابوعبید، قاسم‌بن‌سَلّام، الأموال، به‌تحقیق محمد خلیل هراس، القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة، 1395ق.

کلینى، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1365.

موسوی مددی، سید احمد، نگاهی به دریا (مقالات و مباحثی در تراجم، کتابشناسی، رجال، تاریخ، فقه و اصول)، قم: کتابشناسی شیعه، 1393.

     محقق حلی، جعفربن‌حسن، معارج الأصول، چاپ اول، لندن: امام علی(ع)، 1423ق.

مشکینى اردبیلى، على، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، چاپ ششم، قم: الهادی، 1374.

نایینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، به تقریر محمدعلی کاظمی، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین، 1376.

یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی، 1389.