بررسی تأثیرات شاهنامه بر حملۀ حیدری باذل مشهدی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 189، شهریور 1394، صفحه 113-139   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i2.48725

نویسندگان

وحید رویانی^* ؛ منیره فرضی شوب

دانشگاه گلستان

چکیده

حملۀ حیدری باذل مشهدی یکی از نخستین و مشهورترین حمله هایی است که در قرن دوازدهم سروده شده است. باذل این اثر را در بحر متقارب و قالب مثنوی به سبک و سیاق شاهنامه نوشته است، تعداد ابیات آن بین 20 تا 30 هزار بیت‌ است و شاعر در آن پس از مناجات و نعت‌ رسول (ص) و ولی (ع)، داستان تاریخ اسلام را از بعثت‌ پیامبر (ص) تا کشته شدن عثمان به نظم می‌کشد و داستان در همین جا با مرگ او ناتمام می‌ماند. پس از باذل، چندین نفر کارش را ادامه دادند و تکمله هایی بر اثر او سرودند، شاعری ‌به ‌نام ‌نجف ‌‌در سال 1135ق.‌ با سرودن ‌ابیاتى‌، از میان این‌تکمله‌ها منظومة میرابوطالب ‌فندرسکى ‌را به‌ حملة حیدری ‌باذل‌ ملحق ‌ساخت‌ و آن را به ‌شکل‌ مجموعه‌ای واحد درآورد. این اثر همانند سایر حماسه های پس از شاهنامه بسیار متأثر از سبک و زبان فردوسی است و گاه این تأثیر در برخی داستان ها چنان پیش می رود که به مرحلۀ تقلید می رسد. نویسنده قصد دارد در این مقاله با بررسی تطبیقی و جزء به جزء دو اثر، میزان تأثیرپذیری باذل از فردوسی را در بخش های مختلف حملۀ حیدری نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

حملۀ حیدری؛ باذل مشهدی؛ شاهنامه؛ تأثیرپذیری

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1382). «از قافلۀ مقلّدان شاهنامه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شماره 70. صص 122- 133.

آیدنلو، سجّاد. (1386). «این بیت از فردوسی نیست». نارسیده ترنج. اصفهان: مانا.

امامی، نصرالله. ( 1369). «از چالش سعدی تا ساختار زبانی و بیانی شاهنامه». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. تهران: دانشگاه تهران. صص 153- 168.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (الف). شماره 1541. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ب). شماره 8584. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (پ). شماره 9416. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ت). شماره 15539. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ث). شماره 18138. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ج). شماره 27062. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.

بهزادی اندوهجردی، حسین. (1346). «حملۀ حیدری یا بزرگترین حماسۀ مذهبی فارسی». نامۀ آستان قدس. شماره 4. صص 129- 133.

پورنامداریان، تقی. (1367). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ دوم.

تقوی، علی؛ رادفر، ابوالقاسم. (1389). «تأثیر و حضور شاهنامه در برخی از هنرهای ایرانی». کهن نامه ادب پارسی. سال 1. شماره 2. صص 1- 13.

حاکمی، اسماعیل. (1374). «نکاتی دربارۀ برخی از راویان شاهنامۀ فردوسی». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران. صص 343-349.

خطیبی، ابوالفضل. (1385). «بیت های زن‌ستیزانه در شاهنامه». «دربارۀ شاهنامه». تهران: نشر دانشگاهی. چاپ اول. صص 32 تا 49.

رستگار فسایی، منصور. ( 1369). تصویرآفرینی در شاهنامۀ فردوسی. شیراز: دانشگاه شیراز. چاپ دوم.

رینگرن، هلمر. ( 1388). تقدیرباوری در منظومه های حماسی فارسی. ترجمۀ ابوالفضل خطیبی. تهران: هرمس. چاپ اول.

سجادی، ضیاءالدین. (1374). «قضا و قدر در شاهنامه». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. به کوشش غلامرضا ستوده. تهران: دانشگاه تهران. صص 119- 130.

سرّامی، قدمعلی. (1384). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ اول.

شاکد، شائول. (1387). تحول ثنویت (تنوع آرای دینی در عصر ساسانی). ترجمۀ احمدرضا قائم-مقامی. تهران: ماهی. چاپ اول.

شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چاپ ششم.

شمشیرگرها، محبوبه. (1389). «بررسی سبک‌شناسانۀ حماسه های دینی در ادب پارسی». اندیشه های ادبی. سال دوم. شماره 4. صص 11- 35.

فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامه. به کوشش ژول مول. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه. به کوشش برتلس. چاپ دوم. تهران: هرمس.

عبداللهی کچوسنگی، علیرضا. (1388).‌ «حملۀ حیدری و تکمله های آن». رشد آموزش زبان فارسی. سال 23. شماره 1. صص 18- 20.

فضیلت، محمود. (1379). «سبک‌شناسی حملۀ حیدری ملا بمانعلی راجی کرمانی». مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره 156. صص 361- 380.

کاشفی‌ خوانساری، علی (1380). «حملۀ حیدری (تأملی دربارۀ داستان‌های منظوم مولای متقیان و معرفی یک شاعر)». کتاب ماه هنر. شماره 31. فروردین و اردیبهشت. صص 28 تا 33.

گراوند، علی. (1379). «نبرد نبردها: مقایسۀ سبک‌شناسانۀ شاهنامه و حملۀ حیدری». مجلۀ آموزش زبان فارسی. شماره 55. صص 34- 41.

محجوب، محمدجعفر. (1382). «از فضایل و مناقب خوانی تا روضه خوانی». ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه. ج2. صص 1207- 1242.

مرتضوی، منوچهر. (1341). «مقلّدین شاهنامه». نشریۀ ادبیات دانشگاه تبریز. سال 14. شماره 2.

مقصودی. مرتضی؛ رادفر. ابوالقاسم. (1390). «بازتاب شاهنامه در تاریخ جهانگشای جوینی». کهن نامۀ ادب پارسی. سال 2. شماره 1. صص 101- 112.

ناظرزاده کرمانی، فرهاد. (1378). «حمله‌خوانی: گونۀ مهمی  از نقالی مذهبی در ایران». هنر. شماره 39. صص 65 تا 74.

ولف، فریتس. ( 1377). فرهنگ شاهنامۀ فردوسی. تهران: اساطیر. چاپ اول.

Abrams, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms, Harcourt Brace Publication.

Zaehner, R. C. (1955). Zurvan, a Zoroastrian Dilemma, Oxford University Press.