تحلیل محتوایی معراج‏نامه‏های مزدایی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 48، شماره 3 - شماره پیاپی 190، آبان 1394، صفحه 81-114   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i3.48675

نویسنده

فاطمه جهانپور^*

-پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

متون مکاشفه‏ای روایت‏گر رؤیاها و کشف و شهودهایی است که افرادی خاص بدان نایل شده‏اند. سفر به عالم معنا که تجربه‏ای جهانی است، در دوران ساسانی مورد توجه و اهمیت خاصی قرار گرفت به طوری ‏که چهار نمونه از آن در میراث ادبیات نوشتاری این دوره بر جای مانده است. آنچه در این مقاله مورد توجه قرار می‏گیرد، بررسی و تحلیل محتوایی معراج‏نامه‏ها، شیوۀ اجرای این آیین و تجربه‏های سفر به جهان غیب و دلایل آن است. همچنین این مقاله در پی آن است که بداند آیا در دوران ساسانی، معراج امر رایجی بوده است یا خیر. به دیگر سخن، آیا این باور به دوران ساسانی منحصر است و یا امر تکرارپذیری در طول تاریخ ما بوده است؟ چه ضرورت‏هایی به بروز این تجربه‏ها منجر شده است؟ آیا همۀ این چهار تجربۀ مورد نظر، می‏تواند در یک ساحت فکری و معنوی قرار گیرد؟

کلیدواژه‌ها

معراج‎نامه؛ زرتشت؛ گشتاسپ؛ کرتیر؛ ارداویراف؛ جام جهان‏نما

مراجع

آموزگار، ژاله (مترجم). (1392). یادگار زریران. تهران: معین.

آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد. (1375). اسطورۀ زندگی زردشت. تهران: آویشن.

آیدنلو، سجاد. (1386). «جام کیخسرو و جمشید». از اسطوره تا حماسه، مشهد: جهاد دانشگاهی. صص 125-144.

ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1381). الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدد. تهران: اساطیر.

اسدپور، رضا. (1389). «نمادشناخت ایران باستان در رسائل سهروردی». نیمسال‏نامۀ تخصصی پژوهش‏نامۀ ادیان. س 4. ش 7. صص 1-29.

افشاری، مهران. (1385). «ورق‏الخیال در آیین قلندری»، تازه به تازه نو به نو. تهران: چشمه. صص 87–96.

اوستا. (1370). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

باقری، مهری. (1377). «تابعه مانی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. س 41. ش 166. صص 25-48.

بویس، مری. (1384). بررسی ادبیات مانوی. ترجمۀ امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی. تهران: نگاه.

پورداود، ابراهیم (مترجم). (1380). یسنا. تهران: اساطیر.

پیاده کوهسار، ابوالقاسم. (1388). «اندیشۀ عروج در مکاشفات مزدایی». نیمسال‏نامۀ تخصصی پژوهش‏نامۀ ادیان. س 3. ش 5. صص 23-47.

تفضلی، احمد. (1370). «کرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دورۀ ساسانی». یکی قطره باران (جشن‏نامۀ دکتر عباس زریاب خویی). به کوشش احمد تفضلی. تهران: فرهنگ نو. صص 721-737.

تفضلی، احمد (مترجم). (1380). مینوی خرد. تهران: توس.

جاماسب آسانا. جاماسب جی دستور منوچهر. (1371). متون پهلوی. گزارش سعید عریان. تهران: کتابخانۀ ملی.

راسل، جیمز آر. (1384). «کرتیر و مانی: الگویی شمنی از کشاکش‏های آن ها». ترجمۀ ملیحه کرباسیان. کشاکش‏های مانوی مزدکی در ایران عهد ساسانی. به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل. تهران: اختران. صص 75-97.

راشدمحصل، محمدتقی (مترجم). (1385 الف). زند بهمن یسن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1385 ب). وزیدگی‏های زادسپرم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1389). دینکرد هفتم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضایی باغ بیدی، حسن. (1385). راهنمای زبان پارتی. تهران: ققنوس.

زرتشت بهرام پژدو. (1343). ارداویراف‏نامه منظوم. تصحیح رحیم عفیفی. مشهد: دانشگاه مشهد.

ژینیو، فیلیپ. (1372). ارداویراف‏نامه. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. تهران: معین و انجمن ایران‏شناسی فرانسه.

ژینیو، فیلیپ. (1392). انسان و کیهان در ایران باستان. ترجمۀ لیندا گودرزی. تهران: ماهی.

سرکاراتی، بهمن. (1385). «رستم؛ یک شخصیت تاریخی یا اسطوره‏ای». سایه‏های شکارشده. تهران: طهوری. صص 27-50.

شاکد، شائول. (1384). «برای روان: انتقال اندیشه‏ای زردشتی به اسلام». از ایران زردشتی تا اسلام. ترجمۀ مرتضی ثاقب‏فر. تهران: ققنوس.

ــــــــــــ . (1387). تحول ثنویت، تنوع آرای دینی در عصر ساسانی. ترجمۀ احمدرضا قائم مقامی. تهران: ماهی.

شایگان، داریوش. (1346). ادیان و مکتب‏های فلسفی هند. تهران: دانشگاه تهران.

شروو، پرادز اکتور. (1382). عناصر ایرانی در کیش مانوی با رویکردی تطبیقی تقابلی. ترجمۀ محمد شکری فومشی. تهران: طهوری.

عریان، سعید. (1382). راهنمای کتیبه‏های ایرانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.

عهد جدید. کتاب مکاشفه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1382). شاهنامه. تهران: هرمس.

فرنبغ‌دادگی. (1380). بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.

کربن، هانری. (1391). «حکایت جام یک عارف خسروانی». ترجمۀ انشاالله رحمتی. تاریخ و فرهنگ جوانمردی. گردآوری مسعود رضوی. تهران: اطلاعات. صص 339-353.

کومون، فرانتس. (1386). دین مهری. ترجمۀ احمد آجودانی. تهران: ثالث.

کویاجی، جهانگیر کوروجی. (1383). بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران. ترجمۀ جلیل دوستخواه. تهران: آگه.

مزداپور، کتایون (مترجم). (1369). شایست ناشایست، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1356). مروج‏الذهب و معادن‏الجوهر. ج1. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه نشر و ترجمۀ کتاب.

مولایی، چنگیز (مترجم). (1382). فروردین یشت. تبریز: دانشگاه تبریز.

ــــــــــــــــــــــ . (1392). آبان‏یشت. تهران: دائرۀ‏المعارف بزرگ اسلامی.

میرفخرایی، مهشید (مترجم). (1390). روایت پهلوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نصرالله‏زاده، سیروس. (1385). کتیبه‏های پهلوی کازرون. تهران: کازرونیه.

نیکوبخت، ناصر؛ قاسم‏زاده، علی. (1388). «روش‏های خلسگی در برخی فرقه‏های تصوف». مطالعات عرفانی. ش 9. بهار و تابستان. صص 185-216.

نیولی، گراردو. (1390). از زردشت تا مانی. ترجمۀ آرزو رسولی. تهران: ماهی.

ویدن‌گرن، گئو. (1381). جهان معنوی ایرانی از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمود کندری. تهران: میترا.

وینکلمان، مایکل. «شمنیسم». ترجمۀ رضا اسکندری. سایت انسان‏شناسی و فرهنگ.www.anthropology.ir

هرودت. (1383). تاریخ هرودت. ترجمۀ هادی هدایتی. تهران: دانشگاه تهران.

Boyce, Mary. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian. Acta Iranica. Leiden.

Ervad Tahmuras Dinshaji Anklesaria (ed.). (1976). Datistan i Dinik, Part I, Shiraz.

Madan, D. M. (ed.). (1911). The Complete Text of the Pahlavi Dinkard, Bombay.