ویژگی های پری در منظومه های حماسی پس از شاهنامه

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 48، شماره 3 - شماره پیاپی 190، آبان 1394، صفحه 115-140   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i3.55595

نویسندگان

رضا ستاری^* ؛ سوگل خسروی

دانشگاه مازندران

چکیده

حضور زن در کنار شخصیّت های اساطیری و حماسی بسیار متداول بوده است؛ چنان که اورمزد در کنار خود سپندارمذ و اهریمن در کنار خود جهی را دارد. جمشید از خواهران/دختران خود و فریدون و کیخسرو نیز از حضور مادر بهره مندند. در این موارد، قهرمان با کمک و همراهی یک عنصر زنانه به کامیابی و پیروزی می رسد و این عنصر زنانه در پیشبرد اهداف او بسیار مؤثّر است. زنان در این داستان ها می توانند بازتابی از کهن-الگوی «آنیما» باشند که در سویۀ مثبت خویش در نقش هایی چون مادر، معشوق وفادار یا پری و با خویشکاری باروری و زایش پدیدار می شوند. پری یکی از این نقش هاست که با ویژگی های خود چون زیبایی توصیف ناپذیر، ارتباط با چشمه و آب، ابراز عشق به پهلوانان، آگاهی از اسرار و نهانی ها و داشتن قدرت غیب گویی و پیشگویی، قدرت و توانایی پنهان شدن و کمک به پهلوانان در جهت رسیدن به اهداف والا و چیره شدن بر دشمنان، در این داستان ها ظاهر می شود. در این جستار پس از بحثی مختصر پیرامون چیستی «پری»، به بررسی ویژگی های پری در منظومه های حماسی پس از شاهنامه پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

پری؛ منظومه های حماسی؛ ویژگی های پری؛ پهلوانان حماسی

مراجع

آتونی، بهروز. (1390). «جادو، زیرساختی بنیادین در جهان‌بینی اسطوره‌ای». کاوش‌نامه. سال دوازدهم. شمارۀ 22. صص 231-250.

آیدنلو، سجاد. (1384). «بن‌مایۀ اساطیری روییدن گیاه از انسان و بازتاب آن در شاهنامه و ادب پارسی». نامة ایران. ج2. به کوشش حمید یزدان‌پرست. تهران: اطلاعات. صص255-287.

___________ . (1388). از اسطوره تا حماسه. چاپ دوم. تهران: سخن.

اسدی ‌طوسی، حکیم ‌ابونصر علی بن ‌احمد. (1354). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: طهوری.

اشمیت، ژوئل. (1383). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا برادران ‌خسروشاهی. چاپ اول. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.

الیاده، میرچا. (1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ چهارم. تهران: سروش.

اوستا. (1387). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. ج 1 و 2. چاپ سیزدهم. تهران: مروارید.

ایرانشاه‌ بن‌ ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه. ویراستۀ رحیم عفیفی. چاپ اول. تهران: علمی و فرهنگی.

بانوگشسب‌نامه. (1382). مقدمه، تصحیح و توضیح روح‌انگیز کراچی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بهار، مهرداد. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هشتم. تهران: آگاه.

حسن‌دوست، محمد. (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج2. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

حسینی، مریم. (1387). «پری در شعر مولانا، دیدار با آنیما». مجلۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). شمارۀ 69 و 68. سال هفدهم و هجدهم. صص 1-21.

خالقی‌ مطلق، جلال. (1361). «یکی داستان است پر آب چشم (دربارة موضوع نبرد پدر و پسر)». ایران‌نامه. شمارۀ 2. صص 164-205.

خسروی ‌جاوید، کامروز. (1384). «در چیستی پریان». کتاب ماه‌ هنر. شمارۀ 81 و 82 . صص 148-151.

دلاشو، م. لوفلر. (1366). زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ اول. تهران: توس.

رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. چاپ اول. تهران: نی.

سام نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.

ستاری، جلال. (1388). جهان اسطوره‌شناسی؛ اسطورۀ ایرانی. چاپ دوم. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه‌های شکار شده. چاپ اول. تهران: چشمه.

شریفیان، مهدی؛ آتونی، بهزاد. (1392). «پدیدارشناسی زن‌جادو (با تکیه بر شاهنامه و شهریارنامه)». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 9. شمارۀ 32. صص 129-167.

شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. جلد اول. چاپ اول. تهران: فردوسی.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1379). فرهنگ نمادها. ج 2. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

____________________ . (1384). فرهنگ نمادها. ج 1. ترجمۀ سودابه فضایلی. چاپ دوم. تهران: نی.

طغیانی، اسحاق؛ حیدری، پرویز. (1389). «مفاهیم پری در خسرو و شیرین نظامی». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. شمارۀ 1. صص 127-140.

عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ دوم. تهران: توس.

فرامرزنامة بزرگ. (1394). به کوشش ماریولین فان‌ زوتفن- ابوالفضل خطیبی. چاپ اول. تهران: سخن.

فرنبغ‌دادگی. (1385). بندهش. گزارنده: مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.

فریزر، جیمز ‌جرج. (1388). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.

فوردهام، فریدا. (1388). مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمۀ مسعود میربها. تهران: نی.

کریستن‌سن، آرتور. (1353). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. چاپ اول. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

کوسج، شمس‌الدین‌محمد. (1387). برزونامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

گریمال، پیر. (1347). فرهنگ اساطیر یونان و رم. جلد اول. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

لغت نامه. (1377). علی‌اکبر دهخدا. ج 4 . چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. به کوشش سیّد ضیاءالدین سجادی. با مقدّمة دکتر مهدی محقّق. چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.

محجوب، محمدجعفر. (1363). «بویة پرواز». ایران‌نامه. سال 3. شمارۀ 8 . صص 54-86.

مختاری، محمد. (1379). حماسه در رمز و راز ملی. چاپ دوم. تهران: توس.

مزداپور، کتایون. (1377). «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن». فرهنگ. شمارۀ 25 و 26. صص 103-126.

____________ . (1387). «افسانة پری در هزار و یک شب». شناخت هویت زن ایرانی (در گسترۀ پیش‌تاریخ و تاریخ). شهلا لاهیجی- مهرانگیز کار. چاپ چهارم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

مسکوب، شاهرخ. (1381). تن پهلوان و روان خردمند. چاپ دوم. تهران: طرح نو.

مورنو، آنتونیو. (1386). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

یشت‌ها. (1377). ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداود. ج اول. چاپ اول. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل‌گوستاو. (1389). انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ دکتر محمود سلطانیه. چاپ هفتم. تهران: ‌‌جامی.