آشکارسازی تغییرات مجرای رودخانه گیوی‌چای در بازه زمانی 2000 تا 2019

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 34، شهریور 1399، صفحه 19-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v9i2.84457

نویسندگان

الناز پیروزی¹؛ عقیل مددی^{* 2}؛ صیاد اصغری سراسکانرود³؛ محمد حسین رضائی مقدم⁴

¹دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولیک، دانشگاه محقق اردبیلی

²استاد ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی

³دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی

⁴استاد ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

چکیده

رودخانه‌ها سیستم‌های پویا بوده و مسیر رودخانه‌ها به‌طور مداوم در حال تغییر می‌باشند. این تغییرات و جابجایی‌ها مشکلاتی را برای کاربری‌های انسانی و اکولوژیکی ایجاد می‌کند و از مباحث مهم در ژئومورفولوژی رودخانه‌ای محسوب می‌گردد. در این پژوهش آشکارسازی تغییرات رودخانه گیوی چای با استفاده از تصاویر لندست هشت و هفت؛ شامل سنجنده OLI وETM+، نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، داده‌های هیدرولوژیکی و داده‌های میدانی، در دوره زمانی 2000 تا 2019، مورد بررسی قرار گرفته است. در راستای رسیدن به هدف تحقیق، ابتدا مسیر رودخانۀ گیوی‌چای به چهار بازۀ، بازه 1 (بازه کوهستانی بالادست سد)، و بازه‌های پایین‌دست سد شامل: بازۀ 2 (بازه نیمه دشتی)، 3 (بازه کوهستانی) و 4 (بازه نیمه کوهستانی) تقسیم گردید واز پارامترهای ژئومورفولوژی رودخانه؛ شامل ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی و همچنین؛ روش تراسنکت و محاسبه آهنگ مهاجرت رودخانه استفاده شده است. با توجه به نتایج مطالعه، بازه اول و سوم، در هر دو دوره به صورت پیچان رود بسیار توسعه یافته و بازه چهارم از نوع پیچان رود توسعه یافته بوده است. ولی در بازه دوم در طی دوره مطالعاتی نوع بازه از پیچان رود توسعه یافته به بسیار توسعه یافته تغییریافته است. میانگین ضریب خمیدگی در بازه اول در سال 2019، نسبت به سال 2000، کاهش یافته است، ولی در سایر بازه‌ها در سال 2019 میزان ضریب خمیدگی نسبت به سال 2000 روند افزایشی داشته است. میانگین آهنگ مهاجرت مجرای رودخانه گیوی‌چای در طی بازۀ زمانی 19 ساله، در حدود 87/0 متر، در سال بوده است. بیش‌ترین مقدار جابه‌جایی عرضی مجرا، در ترانسکت 12، به میزان 51/1 متر و کمترین جابه‌جایی در ترانسکت 20، به مقدار 54/0 متر می‌باشد. نتایج همچنین نشان داد که در طی بازه زمانی مورد مطالعه، به‌طورکلی 52/39 هکتار به ساحل راست رودخانه افزوده است و 62/11 هکتار از ساحل راست کاسته شده است. درنتیجه مشخص گردید که رودخانه گیوی‌چای دارای تغییرات مورفولوژیکی و جابه‌جایی مجرا می‌باشد و عوامل مؤثر این تغییرات، به‌طور عمده شامل؛ تغییرات دبی و دبی رسوبی، به ویژه در رابطه با احداث سد، مقاومت لیتولوژیکی و فرسایش پذیر بودن سازندهای بستر و کناره‌های رودخانه و همچنین عوامل انسانی هستند.

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های مورفولوژیکی؛ جابه‌جایی عرضی؛ روش ترانسکت؛ آهنگ مهاجرت؛ گیوی‌چای

سایر فایل های مرتبط با مقاله

2-Piroozi-Final.pdf

مراجع

اسفندیاری درآباد، فریبا؛ رحیمی، مسعود؛ رحیمی، محسن؛ 1396. تحلیل میزان مهاجرت عرضی مجرای رودخانه ارس با استفاده از روش ترانسکت در طی سال‌های 2016-1987 (از سد خدا آفرین تا سد میل مغان)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال پنجم، شماره 4، صص 58-41.

 اسفندیاری درآباد، فریبا؛ رحیمی، مسعود؛ لطفی، خداداد؛ عبادی، الهامه؛ 1399. آشکارسازی تغییرات جانبی مجرای رودخانه قزل اوزن در بازه زمانی 1993 تا 2013،نشریه نحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 57، صص 124-113.

اصغری سراسکانرود، صیاد؛ زینالی، بتول؛ اصغری سراسکان­رود، صالح؛ 1395. بررسی نحوه توزیع قدرت رودخانه و تنش برشی و اثرات مخاطره­آمیز آن در محدوده شهری سراسکان­رودچای، فصلنامه تحقیقات علوم جغرافیایی، سال سی و یکم، شماره یکم، صص 56-45.

خوش رفتار، رضا؛ احمدی ترکمانای، اصغر؛ فیضالله­پور، مهدی؛ حامدی، نسرین؛ 1398. بررسی پیچان رودهای قزل اوزن در محدودۀ شهریتان ماهنشان- زتجان، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال هفتم، شماره4، صص 30-15.

خیری­زاده­آروق، منصور؛ رضایی­مقدم، محمدحسین؛ رجبی، معصومه؛ دانش فراز، رسول؛ 1396. تحلیل تغییرات جانبی مجرای رودخانه زرینه‌رود با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژیکی، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره ۴، ص ۷۶-۱۰۲.

رحیمی، مسعود؛ حجازی، اسدالله؛ مدیری، مهدی؛  مهرورز، ارسلان؛ 1395. بررسی تغییرات رودخانه ارس با استفاده از روش ترانسکت در طی بازه زمانی 1987 تا 2014 و تأثیر سازه‌های احداثی در اصلاح مسیر رودخانه (از اصلاندوز تا پارس‌آباد)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 20، صص 89-73.

رضایی، مقدم، محمد حسین؛ خیری زاده آروق، منصور، رحیمی، مسعود؛ 1395. بررسی جابه جایی جانبی مجرای رودخانۀ ارس از سال 1379 تا 1393 (از 15 کیلومتری غرب شهر اصلاندوز تا خروج رودخانه از محدودۀ سیاسی ایران)، جغرافیا و برنام­هریزی محیطی، سال 27، پیاپی 63، شماره 3، صص 32-15.

رضایی­مقدم، محمدحسین؛ رحیمی، مسعود؛ نیکجو، محمدرضا؛ یاسی، مهدی؛ 1396. تحلیل ژئومورفولوژیکی مجرای رودخانه قره‌سو با استفاده از مدل رزگن (پایین‌دست سد سبلان). پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره ۲، ص ۱-۱۴.

رضایی­مقدم، محمدحسین؛ ثروتی، محمدرضا؛ اصغری سراسکان­رود، صیاد؛ 1391. بررسی تغییرات شکل هندسی رودخانه قزل اوزن با تأکید بر عوامل ژئومورفولوژیک و زمین­شناسی، جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، دوره 23، شماره 2، صص14 -1.

سلطانی گردفرامرزی، سمیه؛ عسگری ورزیده، سمیه؛ تازه، مهدی؛ 1397. بررسسی تغییرات زاویه مرکزی و شعاع مرکزی در مئاندرهای رودخانه گاماسیاب با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 22، شماره 63، صص 240-225.

فاطمی­عقدا، محمود؛ فیاضی، فرجاله؛ علیپور، داریوش؛ 1380. بررسی زمین­شناسی مهندسی بخشی از رودخانه کرخه (روستای عبدالخان تا روستای الهایی)، نشریه علوم دانشگاه تربیت معلم. جلد 1 ، شماره 3، صص 163 -178 .

مقصودی، مهران؛ شرفی، سیامک؛ مقامی، یاسر؛ 1389. روند تغییرات الگوی مورفولوژیکی رودخانة خرم آباد با استفاده ازGIS، RS و Auto Cad، مجله مدرس علوم انسانی، دوره چهاردهم، شماره 3، صص294-275.

Aswath, M.V., & Satheesh, V.R., 2008.  Factors Influencing the Sinuosity of Pannagon. River Kottayam, Kerala, India: An assessment using remote and GIS. Environmental Monitoring and Assessment, 138 (1-3), 173-180.

Atwwod, J., Watts, T., Price, K., & Kastens, J., 2005.  The big picture-satellite remote sensing application in rangeland assessment and crop insurance. Reviewed and Published Proceedings. Agricultural Outlook Forum 2005. Speech Booklet 2, 1-26.

Bag, R., Mondal, I., & Bandyopadhyay, J., 2019.  Assessing the oscillation of channel geometry and meander migration cardinality of Bhagirathi River, West Bengal, India. Journal of Geographical Sciences, 29 (4), 613-634.

Batalla, R.J., Iroume, A., Hernandez, M., Llena, M., & Vericat, D., 2018.  Recent geomorphological evolution of a natural river channel in a Mediterranean Chilean basin. Geomorphology, 303, 322-337.

Chaiwongsaen, N., Nimnate, P., Choowong, M., 2019.  Morphological Changes of the Lower Ping and Chao Phraya Rivers, North and Central Thailand: Flood and Coastal Equilibrium Analyses. OpenGeosci, 11 (1), 152–171.

Clarke, K.D., Pratt, T.C., Randall, R.G., Scruton, D.A., & Smokorowski, K.E., 2008.  Validation of the Flow Management Pathway: Effects of Altered Flow on Fish Habitat and Fishes Downstream from a Hydropower Dam, Northwest Atlantic Fisheries Center Science, Oceans and Environment Branch Fisheries and Oceans Canada St. John's, NL, Canadian Technical Report of Fisheries and Aquatic Sciences, 1-119.

Dewan, A., Corner, R., Saleem, A., Rahman, M.M., Haider, M.R., Rahman, M.M., Sarker, M.H., 2017.  Assessing channel changes of the Ganges-Padma River system in Bangladesh using Landsat and hydrological data. Geomorphology, 276, 257-279.

Feyisa, G., Meilby, H., Fensholt, R., & Proud, S., 2014.  Automated water extraction index: a new technigue for surface water mapping using landsat imagery. Remot sensing of inviroment, 140, 23-35.

Giardino, J.R., & Lee A.A., 2011.  Rates of channel migration on the Brazos River, Submitted to the Texas Water Development Board, Department of Geology & Geophysics, Texas A & M University, 1-45.

Kibet Langat, F., Kumar, L., & Koech, R., 2019.  Monitoring river channel dynamics using remote sensing and GIS techniques. Geomorphology, 325, 92-102.

Magdaleno, F., Yuste, J., & Fernandez., A., 2011.  Meander dynamics in a changing river corridor, Geomorphology, 130, 197-207.

Matyas, M.L.A., 2015.  Methods of analysis the riverbed evolution. A case study of two tributaries of the upper vistula river. Oddzial w Krakowie, s, 1, 1313-1327.

Mcfeeters, S.K.,  1996.  The use of the Normalized Difference Water Index (NDWI) in the delineation of open water features, International Journal of Remote Sensing, 17(7): 1425-1432.

Minh Hai D, Umeda Sh, Yuhi M. 2019. Morphological Changes of the Lower Tedori River, Japan, over 50 Years, water, 11, 1852,2-17.

Oorschot, M.V., Kleinhans, M., Buijse, T., Geerling, G., & Middelkoop, H., 2018.  Combined effects of climate change and dam construction on riverine ecosystems. Ecological Engineering, 120, 329–344.

Rinaldi, M., & Simon, A., 1988.  Bed-level adjustments in the Arno River, central Italy, Geomorphology, 22 (1), 57–71.

Shen, L., & Li C., 2010.  Water body Extraction from lansat ETM+ Imagery Using Adaboost Algorithm. Geoinfirmatics, 18th International Conference on Geoinformatics, China, 1-4.

Shields, F., Douglas, S., Andrew, S., & Lyle, J., 2000.  Reservoir effects on downstream river channel migration. Environmental Conservation, 27(1), 54–66.

Xu, H., 2006.  Modification of normalised difference water index (NDWI) to enhance open water features in remotely sensed imagery, International Journal of Remote Sensing, 27 (14), 3025-3033.