با قطار خوک در بیت المقدس پی منه (تأملی بر بیتی از خاقانی شروانی)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 48، شماره 4 - شماره پیاپی 191، بهمن 1394، صفحه 115-124   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i3.20053

نویسنده

مجتبی مجرد^*

دانشگاه بجنورد

چکیده

خاقانی شروانی شاعری دیرآشنا و یکی از سرایندگانِ طراز اول ادبیات فارسی است. در سرتاسر دیوان شعر وی اشارات فراوانی به اصطلاحات گوناگون علوم و فنون متداول عصر شاعر به چشم می‌آید. علاوه بر این، اشارات تاریخی و مذهبی نیز نمودِ مشخصی در شعر خاقانی دارد. تلمیحات وی به داستان‌ها و روایات قرآنی و اسلامی نشان می‌دهد که وی بسیاری از اشارات و روایات مذهبی را پیش چشم داشته، در جای مناسب از آن‌ها بهره گرفته است. این مقاله به بررسی بیتی از قصیدۀ خاقانی در نعت پیامبر اکرم(ص) می پردازد. بیت مزبور اشاره به دو واقعۀ تاریخی و مذهبی دارد، اشارۀ تاریخی مصرع دوم بیت را عموم شارحان خاقانی دریافته‌اند، لیکن هیچ یک از شارحان تا کنون به اشارۀ تاریخی مصرع نخست این بیت نپرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

خاقانی؛ پیامبر اکرم؛ مسیح؛ بیت المقدس؛ خوک

مراجع

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419 ق.). تفسیر القرآن العظیم. وضع حواشیه و علق علیه: محمدحسین شمس الدین. بیروت. دارالکتب العلمیة.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408 ق.). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن. به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

استعلامی، محمد. (1390). نقد و شرح قصاید خاقانی بر اساس تقریرات استاد فروزانفر. تهران: زوّار.

امامی، نصرالله. (1369). «رخسار صبح در آیینه». نشر دانش. صص 218- 222.

امامی، نصرالله. (1375). ارمغان صبح: گزیدۀ قصاید خاقانی شروانی. تهران: جامی.

برزگر خالقی، محمدرضا. (1387). شرح دیوان خاقانی. تهران: زوار.

ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. (1422 ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. دراسة و تحقیق امام ابی محمد بن عاشور. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

جصاص، احمد بن علی. (1405 ق.). احکام القرآن. تحقیق محمد صادق قمحاوی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله (1990 م.). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1388). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش ضیاء الدین سجادی. تهران: زوار.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1389). دیوان خاقانی شروانی مطابق نسخۀ خطی 763 هجری. با مقدمۀ استاد بدیع الزمان فروزانفر. به اهتمام جهانگیر منصوری. تهران: نگاه.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1375). دیوان خاقانی. ویراستۀ جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (2537/1357). دیوان خاقانی شروانی. تصحیح علی عبدالرسولی. [تهران:] کتابخانۀ خیام.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1349). منشآت خاقانی. تصحیح و تحشیۀ محمد روشن. تهران: دانشگاه تهران.

ساجدی، علی. (1390). خاقانی ستایشگر پیامبر و کعبه. مشهد: سخن‌گستر.

شادی‌آبادی، محمد بن داود. (بی‌تا). شرح دیوان خاقانی. دست نویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی. شمارة 13743.

طبری، محمد بن جریر. (1412 ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.

فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420 ق.). مفاتیح الغیب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

کزّازی، میر جلال الدین(1378). گزارش دشواری های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.

ماحوزی، مهدی. (1377). آتش اندر چنگ: گزیده‌ای از دیوان خاقانی شروانی. تهران: سخن.

معدن‌کن، معصومه. (1372). بزم دیرینه عروس: شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

معموری، عبدالوهاب. (بی‌تا). شرح مشکلات اشعار خاقانی. دست نویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی. شمارة 411.

معموری، عبدالوهاب. (1233 ق.). شرح مشکلات اشعار خاقانی. دست نویس کتابخانة ملی ایران. شمارة 813494.

میبدی، رشید الدین. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.