بررسی نظام های تولید و تنوع زیستی گیاهان دارویی و معطر در بوم نظام‌های کشاورزی استان قزوین

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 17، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 22، دی 1393، صفحه 880-890   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v6i4.45989

نویسندگان

لیلا تبریزی^{* 1}؛ پروین امینی کردکندی¹؛ کوروس خوشبخت²

¹گروه مهندسی علوم باغبانی و فضای سبز، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران

²گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

به منظور بررسی وضعیت نظام های تولید و تنوع زیستی گیاهان دارویی تحت کشت در بوم نظام های کشاورزی گیاهان دارویی استان قزوین، تحقیقی در سال‌ 1390 در این استان صورت گرفت. بدین منظور، ابتدا با تهیه پرسش‌نامه ای نیمه ساختاری و انجام مصاحبه حضوری با کشاورزان استان، اطلاعات مربوط به وضعیت تنوع زیستی و نظام‌های تولید گیاهان دارویی در مناطق اصلی تحت کشت گیاهان دارویی شامل چهار منطقه از استان (تاکستان، آبیک، قزوین و الموت) جمع‌آوری گردید. سپس شاخص‌های مختلف غنا، تنوع و تشابه گونه ای محاسبه شد. نتایج نشان داد که در کل استان 36 گونه دارویی مورد کشت قرار می‌گیرند، که بیشترین گونه‌های تحت کشت و کار عمدتاً به سه خانواده نعناعیان، آفتابگردان و چتریان تعلق داشتند. حدود 70% از نظام‌های کشاورزی تحت کشت گیاهان دارویی در مناطق مورد مطالعه نیز بر پایه نظام کشاورزی کم‌نهاده استوار بودند. در مناطق مورد مطالعه، غنای گونه‌ای در تاکستان، آبیک، قزوین و الموت به ترتیب 16، 1، 24 و 20 به دست آمد و مقدار شاخص شانون- وینر و یکنواختی گونه‌ای به ترتیب 47/0 و 28/0 برای کل استان به دست آمد. بر اساس شاخص تشابه سورنسون بین مناطق مختلف استان، بیشترین مقدار تشابه (61/0) بین مناطق تاکستان و الموت مشاهده شد و کمترین میزان تشابه بین مناطق آبیک با قزوین و آبیک با الموت (صفر) به دست آمد. بر اساس نتایج این پژوهش، تقریبا در بیشتر پارامترهای ارزیابی شده منطقه قزوین نسبت به سایر مناطق مورد بررسی، برتری نشان داد که شاید از مهمترین عوامل ایجاد کننده این تمایز بتوان به وجود صنایع تبدیلی گیاهان دارویی در این منطقه علاوه بر عوامل جغرافیایی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

تنوع گونه ای؛ شاخص تشابه؛ غنای گونه ای؛ نظام کم نهاده

مراجع

Brookfield, H., and Stocking, M. 1999. Agrodiversity: definition, description and design. Global Environmental Change 9: 77-80.

Center of Information Technology and Communication of Ministry of Jihad-e- Agricultre (CITCMAJ). 2013. Agricultural statistic database. Vol. 2. Ministry of Jihad-e- Agriculture Pub. Available at Web site http://www.maj.ir (In Persian)

Chao, A., Chazdon, R.L., Colwell, R.K., and Shen, T.J. 2006. Abundance-based similarity indices and their estimation when there are unseen species in samples. Biometrics 62: 361-371.

Connor, D.J. 2001. Optimizing crop diversification. In: J. Nosberger, H.H. Geiger and P.C. Struik (eds.). Crop Science: Progress and Prospects. CABI International, Oxford, UK. p. 191-211.

Ghalegolab Behbahani, A., Khoshbakht, K., Davari, A., Tabrizi, L., Veisi, H., and Alipour, A. 2012. Assessing the effect of Socio-economic factors on Agrobiodiversity in homegardens of Jajrood and Jamabrood in Tehran province (Iran). Advances in Environmental Biology 6: 1708-1715.

IPGRI. 2002. Neglected and Underutilized Plant Species: Strategic Action Plan of the International Plant Genetic Resources Institute. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.

Iran Metrological Organization. 2012. Weather organization of Qazvin. Available at Web site www.qazvinmet.ir (In Persian)

Jackson, L.E., Pascual, U., and Hodgkin, T. 2007a. Utilizing and conserving agrobiodiversity in agricultural landscapes. Agriculture, Ecosystems and Environment 121: 196-210.

Jakson, L.E., Pascual, U., Brussaard, L., de Ruiter, P., and Bawa, K.S. 2007b. Preface: Biodiversity in agricultural landscapes: Investing without losing interest. Agriculture, Ecosystems and Environment 121: 193-195.

Khoshbakht, K., Tabrizi, L., and Mahdavi Damghani, A. 2009. Contribution of local agricultural systems in conservation of plant genetic resources in central Alborz region/Iran. Journal of Agriculture and Rural Development in the Tropics and Subtropics 92: 153-162.

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., and Najafi, F. 2004a. The agrobiodiversity of medicinal and aromatic plants in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research 2: 208-216. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Asgharipoor, M., and Khodashenas, A. (2004b). Biodiversity of fruits and vegetables in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research 2: 79-87. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Moradi R., and Alizadeh, Y. 2011. Meta analysis of agrobiodiversity in Iran. Journal of Agroecology 1: 1-16. (In Persian with English Summary)

Magurran, A.E. 1988. Ecological diversity and its measurement. Croom Helm Publisher, London.

Moonen, A.C., and Barberi, P. 2008. Functional biodiversity: An agroecosystem approach. Agriculture, Ecosystems and Environment 127: 7-21.

Nassiri Mahallati, M., Koocheki, A., and Mazaheri, D. 2005. Diversity of crop species in Iran. Dessert 10:33-50. (In Persian with English Summary)

Sharma, P., and Mishra, N.K. 2009. Ethno-medicinal uses and agrobiodiversity of Barmana region in Bilaspur District of Himachal Pradesh, Northwestern Himalaya. Ethnobotanical Leaflets 13: 709-21.

Smale, M., Meng, E., Brennan, J.P., and Hu, R. 2003. Determinats of spatial diversity in modern wheat: examples from Australia and China. Agricultural Economics 28: 13-26.

Stocking, M. 2001. Agrodiversity: a positive means of addressing land degradation and sustainable rural livelihoods. In: A.J. Conacher (Eds.). Land Degradation. Kluwer, Dordrecht, Netherlands.

Tabrizi, L. 2007. Ecological characteristics of Khorasan thyme (Thymus transcaspicus Klokov.) in natural habitats and evaluation of possibility for domestication under low input cropping systems. PhD dissertation, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran. (In Persian with English Summary)

Tabrizi, L., Koocheki, A., Rezvani Moghaddam, P., Nassiri Mahallati, M., and Bannayan, M. 2011. Effect of irrigation and organic manure on Khorasan thyme (Thymus transcaspicus Klokov.). Archives of Agronomy and Soil Science 57: 317-326.

Thrupp, L.A. 2004. The importance of biodiversity in agroecosystems. Journal of Crop Improvement 12: 315-337.

Turner, R.K., Paavola, J., Cooper, P., Farber, S., Jessamy, V., and Georgiou, S. 2003. Valuing nature: Lessons learned and future research directions. Ecological Economics 46: 493-510.

Wood, D., and Lenne, J.M. 1999. Agrobiodiversity: characterization, utilization and management. CABI Publishing.