تطبیق نظریة جامعه شناسی با ساختار ادبی- اجتماعی رمان های سیمین دانشور

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 194، آذر 1395، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i3.56742

نویسندگان

بیتا قنبری^{* 1}؛ امین دائی زاده جلودار²

¹، دانشگاه فرهنگیان قائم شهر

²دانشگاه فرهنگیان بابل

چکیده

نقد جامعه‌شناختی رمان که یکی از انواع پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است، بر اساس پیوند میان ساختارهای اجتماعی و ساختار ادبی، قرائتی جامعه‌شناسانه از متن ادبی ارائه می‌دهد. این مقاله به روش تطبیقی به بررسی ویژگی‌های اجتماعی، کنش‌های معنادار فاعلان جمعی، درون‌مایه‌های اجتماعی تکرارشونده، شناخت جایگاه طبقاتی نویسنده و بازتاب آن بر پیرنگ و شخصیت‌های رمان، ارتباط و تناظر میان ساختار ادبی و ساختار اجتماعی ‌در رمان‌های دانشور پرداخته است. زنان آثار دانشور، از هر دو طبقة اجتماع، «اشراف و محروم» و از آدم‌های دور و بر خودش انتخاب شده‌اند. او در رمان‌های متأخر خود، شخصیت‌های زن را از میان دانشجویان و قشر دانشگاهی برگزیده ‌است. سووشون سکوی پرتاب نویسنده برای حرکت در مدار واقع‌گرایی بوده و دانشور خط عزیمت اندیشة زری را از فردگرایی تا جامعه‌گرایی و از انقیاد تا عصیان ضد روزگار خود و از زنی احساساتی و منفعل تا مرز زنی منطقی و فعال و از عامیانه‌اندیشی تا پهنة اندیشه‌های فلسفی و اجتماعی پیگیری کرده‌ است. در نتیجه از دیدگاه جامعه‌شناسی، ‌عواملی مانند تحولات اجتماعی، انقلاب بیرونی و درونی و ارتباط و تناظر ساختار ادبی و ساختار اجتماعی بر آفرینش و تحول شخصیت‌های رمان‌های دانشور تأثیری به‌سزا داشته
است.

کلیدواژه‌ها

نقد جامعه‌شناختی؛ فاعل جمعی؛ ساختار ادبی؛ ساختار اجتماعی؛ سمین دانشور

مراجع

آریان پور، امیرحسین. ‌(1380). جامعه‌شناسی هنر. تهران: گستره.

آژند. ‌یعقوب. ‌(1383). «خاتون ‌خطۀ ‌قصه». ‌بر ساحل‌ جزیرة ‌سرگردانی. ‌به ‌کوشش علی دهباشی. تهران: سخن. ص 105.

آل احمد، جلال. ‌(1350). مدیر مدرسه. تهران: نگاه.

اسحاقیان، جواد. (1384). ‌درنگی بر سرگردانی‌های شهرزاد پسامدرن. تهران: گل‌آذین.

باختین، میخائیل. ‌(1387). ‌تخیل ‌مکالمه‌ای: جستارهایی دربارة رمان. ترجمة رؤیا پورآذر. تهران: نی.

پرستش، شهرام و قربانی، ساناز. ‌(1391). «سرگذشت سیمین دانشور در میدان ادبی ایران». جامعه‌شناسی هنر و ادبیات. سال چهارم. شماره نخست. بهار و تابستان. صص149-183.

خامه‌ای، انور.(1383). ‌«نگاهی ‌کوتاه به آثار و زندگی سیمین دانشور». بر ساحل جزیرة سرگردانی. ‌به کوشش علی دهباشی. ‌تهران: سخن. ص 68.

دانشور، سیمین. ‌(1353). سووشون. تهران: خوارزمی.

دانشور، سیمین. (1380). جزیرة سرگردانی. تهران: خوارزمی.

دانشور، سیمین. (1380). به کی سلام کنم؟. ‌تهران: خوارزمی. چاپ پنجم.

دانشور، سیمین. ‌(1376). از پرنده‌های مهاجر بپرس. ‌تهران: کانون نو.

دستغیب، عبدالعلی.(1383). کالبدشکافی رمان معاصر فارسی. تهران: سورة مهر.

دستغیب، عبدالعلی.‌(1368). ‌پیدایش رمان فارسی. ‌تهران: نوید شیراز. چاپ نخست.

دهباشی. ‌علی.‌(1383)«گفتگو با سیمین دانشور». بر ساحل جزیرة سرگردانی. تهران: سخن. صص 913-934.

ریاحی. ‌لیلی.(1365). ‌«نامه‌ای به مادر بازیافته‌ام سیمین دانشور». (نقل از نیمة دیگر؛ ویژة سیمین دانشور. شمارة پنجم. زمستان. ص 46). بر ساحل ‌جزیرة سرگردانی (جشن‌نامۀ دکتر سیمین دانشور). به کوشش علی دهباشی. تهران: سخن. ص 45.

زیما، پیرو.(1377). ‌درآمدی بر جامعه‌شناسی رمان از دیدگاه یان‌ وات، لوکاچ، ماشری، گلدمن، و باختین. ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان.

سپانلو، محمدعلی. ‌(1387). نویسندگان پیشرو ایران. تهران: نگاه.

سلدن، رامان؛ ویدوسون، پیتر. (1384). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمة عباس مخبر. تهران: طرح نو.

سناپور، حسین. ‌(1379). نیمة غایب. تهران: چشمه.

سیدحسینی. ‌رضا. ‌(1389). مکتب‌های ادبی. ‌چاپ شانزدهم. ‌تهران: کتاب زمان.

عاملی ‌رضایی، مریم. ‌(1394). «تطبیق نظریة جامعه‌شناسی با ساختار ادبی- اجتماعی رمان فارسی». ادبیات پارسی معاصر. سال پنجم. شمارة اول. بهار. صص 63-84.

عزیزی، محمدحسین. (1383). «پدر سیمین». بر ساحل ‌جزیرة سرگردانی (جشن‌نامۀ دکتر سیمین دانشور). به کوشش علی دهباشی. تهران: سخن. صص 40-42.

عسگری حسنکلو، عسگر. ‌(1387). ‌ نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی با تأکید بر ده رمان برگزیده. ‌ تهران: فرزان.

فصیح، اسماعیل. ‌(1376). ثریا در اغما. تهران: البرز.

قبادی، حسینعلی؛ آقاگل زاده، فردوس؛ دسپ، سیدعلی. ‌(1388). «تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور». نقد ادبی. شمارۀ 1. ص 46.

قنادان، منصور و دیگران. ‌( 1375 ). ‌جامعه‌شناسی مفاهیم کلیدی. تهران: آوای نور.

گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ و ادبیات. گزیده و ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: چشمه.

گلدمن، لوسین.(1381). ‌در جامعه، فرهنگ و ادبیات. گزیده و ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: چشمه.

لنار، ژاک. (1377). ‌درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمة محمدجعفر پیونده. تهران: نقش جهان.

لوونتال، لئو. ‌(1386). ‌رویکرد انتقادی در جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمة محمدرضا شادرو. ‌تهران: نی.

میرصادقی، جمال.(1386). ‌داستان و ادبیات. چاپ نخست. ‌تهران: آیة مهر.

میرعابدینی، حسن.(1386). صد سال داستان‌نویسی در ایران. تهران: چشمه.

میرعابدینی، حسن.(1386). ‌فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز. تهران: چشمه.

والاس، استگنر.‌(1365). ‌«سلامی‌گرم به سیمین دانشور». (نقل از نیمة دیگر؛ ویژة سیمین دانشور. شمارة پنجم، زمستان. ص 62). ‌ترجمة فرزانه میلانی. بر ساحل ‌جزیرة سرگردانی (جشن‌نامۀ دکتر سیمین دانشور). به کوشش علی دهباشی. تهران: سخن. ص 62.