بررسی تطبیقی زبان جنسیت در نامه های عاشقانۀ چهار منظومۀ غنایی (ویس و رامین، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و شیرین و خسرو)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 194، آذر 1395، صفحه 19-44   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i3.60745

نویسندگان

فرزانه امیرپور^* ؛ سیده مریم روضاتیان؛ حسین آقاحسینی

دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مباحث مهم در بررسی زبان شعر، رابطة جنسیت با زبان اثر است. برخی پژوهشگران معتقدند میان زبان و نوشتار زنانه و مردانه، تفاوت وجود دارد. در این مقاله، با استفاده از دیدگاه‌های زبان شناسی به ویژه نظریة رابین لیکاف، میزان توانمندی شاعران مرد در بازنمایی زبان جنسیت و ایجاد زبانی متناسب با جنسیت شخصیت های زن و مردی که نامه های عاشقانة چهار منظومۀ غنایی از زبان آن ها سروده شده است، تحلیل و تبیین شده است. برای این منظور، زبان نامه های عاشقانه بر اساس مباحثی از علم معانی، چون جملات خبری، امری، پرسشی، قسم، دعا و منادا، تقیید و اطلاق بررسی شد. یافته ها نشان می دهد در نامه‌های دو منظومة «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی و «شیرین و خسرو» امیر خسرو دهلوی، زبان نامه ها متناسب با جنسیت شخصیت های زن و مردی است که نامه ها از زبان آن ها بیان می شود؛ اما در نامه های خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی، زبان شخصیت ها تحت تأثیر جنسیت شاعر است. به نظر می رسد دیدگاه شخصی نظامی به شخصیت زن و موقعیت اجتماعی زنان دو منظومه از عوامل مؤثر در این زمینه بوده است.

کلیدواژه‌ها

زبان جنسیت؛ نامه های عاشقانه؛ منظومه های غنایی

مراجع

ارسطو. (1371). ریطوریقا (فن خطابه). ترجمۀ پرخیده ملکی. تهران: اقبال. چاپ اول.

اصلانی، محمدرضا. (1383). تعامل زبان و جنسیت و کارکردهای آن در ادبیات معاصر فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه پیام نور.

باطنی، محمدرضا. (1363). چهار گفتار دربارۀ زبان. تهران: آگه.

برتلس، یوگنی ادواردویچ. (1350). نظامی شاعر بزرگ آذربایجان. ترجمۀ حسین محمدزاده صدیق. تهران: پیوند.

برنارد، جسی شرلی. (1384). دنیای زنان. ترجمۀ شهرزاد ذوفن. تهران: اختران.

بهمنی مطلق، یدالله؛ باقری، نرگس. (1391). «مقایسۀ زبان زنانه در آثار سیمین دانشور و جلال آل‌احمد». زن و فرهنگ. شمارۀ 11. صص 43-59.

بهمنی مطلق، یدالله؛ مروی، بهزاد. (1393). «رابطۀ زبان جنسیت در رمان شب‌های تهران». زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 76. صص 7-26.

ترادگیل، پیتر. (1395). زبان‌شناسی اجتماعی (درآمدی بر زبان و جامعه). ترجمۀ محمد طباطبایی. تهران: آگاه.

جان‌نژاد، محسن. (1380). زبان و جنسیت؛ تفاوت‌های زبانی میان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه‌ای. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تهران.

حسینی، مریم. (1384). «روایت زنانه در داستان‌نویسی زنانه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شمارۀ 93. صص 94-101.

خواجه‌نوری، بیژن؛ زاهد، سعید. (1382). «بررسی و تحلیل اجمالی نقش اجتماعی زنان در تاریخ ایران». فرهنگ. شمارۀ 48. صص 138-151.

داوری اردکانی، نگار؛ عیار، عطیه. (1387). «کنکاشی در پژوهش‌های زبان‌شناسی جنسیت». مطالعات راهبردی زنان. شمارۀ 42. صص 162-181.

دهلوی، امیرخسرو. ( 1962م.). شیرین و خسرو. با مقدمۀ غضنفر علی‌اف. مسکو: ادارۀ نشریات ادبیات خاور.

رپیکا، یان. (1354). تاریخ ادبیات در ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

رضوی، فاطمه؛ صالحی نیا، مریم. (1394). «سبک زبان زنانه در خاطرات تاج‌السلطنه». ادب پژوهی. شمارۀ 31. صص 65-90.

ریاحی، لیلی. (1358). قهرمانان خسرو و شیرین. تهران: امیرکبیر.

زیدان، جرجی. (1372). تاریخ تمدن اسلام. جلد اول. ترجمۀ علی جواهرکلام. تهران: امیرکبیر.

ساپیر، ادوارد. (1376). زبان. ترجمه علی‌محمد حق‌شناس. تهران: سروش.

ستاری، جلال. (1373). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.

سعیدی سیرجانی، علی اکبر. (1377). سیمای دو زن. تهران: پیکان.

سلدن، رامان؛ ویدوسون، بیتر. (1377). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: طرح نو.

شمیسا، سیروس. (1385). نقد ادبی. تهران: میترا.

شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی. تهران: فردوس. چاپ هشتم.

شمیسا، سیروس. (1379). بیان و معانی. تهران: فردوس. چاپ ششم.

صفا، ذبیح الله. (1370). تاریخ ادبیات در ایران. جلد سوم. تهران: فردوس. چاپ هفتم.

صادقی تحصیلی، طاهره. (1374). ویژگی‌های شعر زنان و تفاوت آن با شعر مردان (در دورۀ معاصر). پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.

طاهری، قدرت‌الله. (1388). «زبان و نوشتار زنانه؛ واقعیت یا توهم؟». زبان و ادب پارسی. شمارۀ 42. صص 87-107.

عسگری، معصومه. (1375). تفاوت‌های تلفظی زنان و مردان در فارسی تهرانی. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

علی‌نژاد، بتول. (1381). «بررسی نسبی‌گرایانۀ مقولۀ جنس در راستای تحول زبان فارسی». مجموعه‌ مقالات نخستین همایش ملی ایران شناسی. تهران.

فتوحی، محمود. (1391). سبک‌شناسی، نظریه‌ها، روش‌ها و رویکردها. تهران: سخن.

فخرالدین اسعد گرگانی. (1389). ویس و رامین. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: هیرمند.

فروزان‌فر، بدیع‌الزمان. (1350). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.

کراچکوفسکی، ایگنانی اولیانویچ. (1373). پژوهشی در ریشه‌های تاریخی لیلی و مجنون. ترجمۀ کامل احمدنژاد. تهران: زوار.

محمودی بختیاری، بهروز؛ دهقانی، مریم. (1392). «رابطۀ زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ پنجم. شمارۀ 4. صص 543-556.

مدرسی، یحیی. (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

نجم‌آبادی، افسانه. (1377). «دگرگونی زن ومرد در زبان مشروطیت». مجموعه مقالات نگاه زنان. تهران: توسعه.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1376). لیلی و مجنون. تهران: قطره.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1391). خسرو و شیرین. تهران: قطره. چاپ سیزدهم.

نوشین‌فر، ویدا. (1381). «زبان و جنسیت». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند. شمارۀ 2. صص 181-188.

نیکوبخت، ناصر؛ بزرگ بیگدلی، سعید. (1391). «روند تکوین سبک زنانه در آثار زویا پیرزاد». نقد ادبی. شمارۀ 18.صص 323-333.

Allen, R. (2000). An introduction to Arabic literature. New York: Cambridge University Press.

Baron, N. (1986). Language, sublanguage, and the promise of machine translation. Computers and Translation, 1(1): 3-19.

Brend, R. (1975). “Male, Female: Intonation Pattern in American English”. In Thorne and Hanley. Language Study. Amesterdam: Bjamin. pp. 866- 870.

Cameron, D. (2005). "Language, gender, and sexuality". Applied Linguistics. 26 (4): 482–502.

Dubois, B. & Crouch, I. (1975). "The Question of Tag Questions in Women's Speech: They Really Don't Use More of Them". Language in Society. 4: 289-294.

Erickson, T. A., & Matteson, M. E. (1981). “From words to meaning: A semantic illusion”. Journal of Verbal Learning & Verbal Behavior. 20: .

Fishman, J. (1971). Sociolinguistique. . Paris-Bruxelles: Nathan-Labor. p. 159.

Hayward, M. (2003). “Are Texts Recognizably Gendered? An Experiment and Analysis”. Poetics (31): pp. 87-101.

Johnson, D. M. & Roen, D. H. (1992). “Complimenting and Involvement in Peer Reviews: Gender Variation”, Language In Society, 21 (1): pp. 27-57.

Labov, W. (1972). "Contraction, Deletion, and Inherent Variability of the English Copula". Language. 45. pp.715-762.

Lakoff, R. (1975). Language and Women’s Place. New York: Harper & Row.

O'Barr, W. M., & Atkins, B. K. (1980). “Women's language” or “powerless language”? In S. McConnell-Ginet, R. Borker, & N. Furman (Eds.), Women and language in literature and society. New York: Praeger.

Rubin, D. & Greene, K. (2001), “Gender-typical style in written language”. Research in the Teaching of English. 26 (1): 7-40.

Wodak, R; Benke, G. (1998). “Gender as a Sociolinguistic Variable: New Perspectives on Variation”. In The Handbook of Sociolinguistics. By Florian Coulmas. (pp. 88-103). Blackwell.