تحلیلی بر رجزخوانی در شاهنامۀ فردوسی و شاهنامۀ کردی الماس خان کندوله ای

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 194، آذر 1395، صفحه 73-101   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i3.56673

نویسندگان

مصطفی رادمرد^{* 1}؛ میر جلال الدین کزازی²؛ محمدعلی داودآبادی فراهانی¹

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

²دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

شاهنامۀ فردوسی آمیزه ای از اسطوره، حماسه، تاریخ و فرهنگ است. این اثر همواره در میان اقوام ایرانی و خصوصاً قوم کرد، جایگاهی ویژه داشته است، شناخت بن مایه های فرهنگی آثار حماسی کردها به دلیل ویژگی های نزدیک فرهنگی و زبانی با شاهنامۀ فردوسی حایز اهمیت است و بدون تردید می تواند چراغی باشد برای پی بردن به باورهایی که در آبشخورهای فرهنگی و جامعه شناختی ریشه دارد. رجز و مفاخره از مهم-ترین مضامین جدایی ناپذیر حماسه است و از آنجا که تأثیر زبان و فرهنگ در بازگردانی-های احتمالی نمود می یابد، تلاش شده است تا در داستان های مشترک شاهنامۀ منسوب به الماس خان کندوله ای و شاهنامۀ فردوسی یعنی «رستم و سهراب»، «سیاوش»، «بیژن و منیژه»، «رستم و اسفندیار» و «رستم و شغاد»، نمونه های با محتوای رجز و مفاخره با هدف پی بردن به وجوه اشتراک و افتراق استخراج گردد و آن گاه علاوه بر مشخّص کردن بسامد موضوع، میزان تأثیرپذیری الماس خان کندوله ای در بازگردانی داستان ها از شاهنامۀ فردوسی از نظر زبانی و فرهنگی واکاوی گردد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامۀ فردوسی؛ حماسه؛ رجز؛ رجزخوانی؛ الماس خان کندوله ای

مراجع

اکبری مفاخر، آرش. (1393). «رزمنامۀ کنیزک». پژوهشنامۀ ادب حماسی. سال دهم. شمارۀ هجدهم. صص: 145-172.

امیری خراسانی، احمد. (1383). مفاخره در شعر فارسی. کرمان: دار الهدی.

امین، سید حسن. (1388). «خودستایی و مفاخره در شعر حافظ». حافظ. شمارۀ 64. آذر. صص: 35-36.

انوری، حسن. (1383). فرهنگ کنایات سخن. جلد اوّل. تهران: سخن.

بلو، جویس. (1383). «گورانی و زازا». راهنمای زبان‌های ایرانی. ج 2. ویراستار: رودریگر اسمیت. ترجمۀ حسن رضایی باغ بیدی و همکاران. تهران: ققنوس.

تجلیل، جلیل. (1363). «جهات مفاخره در شعر حافظ». مجلۀ دانشگاه انقلاب. شمارۀ 35. اردیبهشت. ص: 13

دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت‌نامه. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

رضایی، مهدی. (1393). «بررسی و تحلیل مفاخره‌های صوفیانه». پژوهش‌های ادب عرفانی. شمارۀ 27. پاییز و زمستان. صص 71-98.

سرامی، قدمعلی. (1368). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.

شرفکندی، عبدالرحمن. (1392). فرهنگ کردی- فارسی. چاپ نهم. تهران: سروش.

شریفی، احمد. (1374). «شاهنامۀ کردی». نمیرم از این پس که من زنده‌ام (مجموعه مقالات کنگرۀ بزرگداشت فردوسی- (دی‌ماه 1369ش)). به کوشش غلامرضا ستوده. تهران: دانشگاه تهران. صص:239-260.

صفا، ذبیح‌الله. (1369). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر. چاپ پنجم.

صفی‌زاده، صدیق بوره‌که‌یی. (1378). تاریخ کرد و کردستان. تهران. آتیه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. جلد اوّل از بخش یکم (از آغاز تا پایان داستان فرود سیاوش). تهران: سخن. چاپ اوّل.

فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. جلد دوم از بخش یکم (از کاموس کشانی تا پایان پادشاهی کیخسرو). تهران: سخن. چاپ اوّل.

فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. جلد اول از بخش دوم (از پادشاهی لهراسپ تا پایان پادشاهی بهرام گور). تهران: سخن. چاپ اوّل.

فلّاح، غلامعلی. (1385). «رجزخوانی در شاهنامه». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی. پاییز و زمستان. شمارۀ 54 و 55، صص:107-130.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1372). رویا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1384). آب و آیینه؛ جستارهایی در ادب و فرهنگ. تهران: آیدین. چاپ اوّل.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1384). نامۀ باستان. جلد ششم. تهران: سمت. چاپ اوّل.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1390). نامۀ باستان. جلد پنجم. تهران: سمت. چاپ سوم.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1391). نامۀ باستان. جلد سوم. تهران: سمت. چاپ هفتم.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1393- ب). نامۀ باستان. جلد دوم. تهران: سمت. چاپ هشتم.

کندوله‌ای، الماس‌خان. (1389). شاهنامۀ کردی. «جمع‌آوری و بازنویسی محمدرشید امینی». سلیمانیه - اقلیم کردستان.

گورانی، مصطفی ‌بن ‌محمود. (1383). شاهنامۀ کردی. پیشگفتار، تصحیح، توضیح و واژه‌نامۀ ایرج بهرامی. تهران: هیرمند.

مرادی، کتایون؛ صلواتی، محمود. (1391). «کارکرد رجز و رجزخوانی در شاهنامه و گرشاسب‌نامه». عرفانیات در ادب فارسی. سال چهارم. شمارۀ 13. زمستان. صص: 31-46.

معین، محمّد. (1375). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر. چاپ دهم.

Mackenzie, D. N. (1966). The Dialect of Awroman (Hawraman-I Luhon). Kobenhavn.