نقد و بررسی نظریۀ ادبیات غنایی در ایران (با تکیه بر ادبیات پیش از اسلام)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 194، آذر 1395، صفحه 103-126   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i3.56831

نویسنده

امید ذاکری کیش^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

شعر غنایی از مهم ترین انواع ادبی در تاریخ نقد ادبی است. در تاریخ ادبیات هر سرزمینی، اشعاری وجود دارد که به همراهی موسیقی و یا برای همراهی با آن سروده می‌شده و از سوی دیگر، اشعاری ساده، عاطفی و موسیقایی وجود دارد که از دل جامعۀ عوام به وجود آمده و منشأ اشعار غنایی رسمی شده است. محققان ایرانی تحت تأثیر تعریف رمانتیک شعر غنایی، اغلب این نوع شعر را اشعاری دانسته اند که بیانگر احساسات و عواطف شخصی است و «من» شخصی گوینده ‌را بازگو می‌کند. در این مقاله که به شیوۀ سندکاوی نوشته شده است، نگارنده ضمن نقد و بررسی این دیدگاه، جلوه-های اصیل و بوطیقایی ادبیات غنایی را در ادبیات ایران پیش از اسلام بازگو می کند. گوسان ها، نوازندگان دوره‌گردی بودند که اشعاری را به همراهی موسیقی برای پادشاه و مردم روایت می کردند. از سوی دیگر، گونه های ادبی نظیر خسروانی ها و فهلویات اشعاری ذاتاً غنایی هستند که منشأ آن تودۀ مردم است.

کلیدواژه‌ها

شعر غنایی؛ ادبیات پیش از اسلام؛ گوسان؛ خسروانی؛ فهلویات

مراجع

آموزگار، ژاله؛ تفضّلی، احمد. (1373). زبان پهلوی؛ ادبیات و دستور آن. تهران: معین.

ابجدیان، امرالله. (1385). تاریخ ادبیات انگلیس. جلد سوم. شیراز: دانشگاه شیراز. چاپ دوم.

ابوالقاسمی، محسن. (1383). شعر در ایران پیش از اسلام. تهران: طهوری. چاپ دوم.

احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.

أخوان ثالث، مهدی. (1339). «خسروانی و لاسکوی». یغما. سال سیزدهم. شمارۀ 10. صص.504-499

ارسطو. (1386). بوطیقا. ترجمۀ هلن اولیایی‌نیا. تحلیلی از فرانسیس فرگوسن. اصفهان: فردا.

افلاطون. (1360). جمهور. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: بنیاد ترجمه و نشر کتاب. چاپ چهارم.

اقبال، عباس و دیگران. (1366). شعر و موسیقی در ایران. تهران: هیرمند.

آموزگار، ژاله. (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات). تهران: معین.

بویس، مری. (1368). «گوسان پارتی و سنّت خنیاگری در ایران». دو گفتار دربارۀ خنیاگری و موسیقی ایران. ترجمۀ بهزاد باشی. تهران: آگاه.

پورنامداریان، تقی. (1380). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.

پیروز، غلامرضا. (1381). «ادبیات غنایی و جلوه‌های آن در ایران پیش از اسلام». پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران. سال دوم. شمارۀ 6 و 7. صص 35-66.

تراویک، باکنر. (1373). تاریخ ادبیات جهان. دو جلد. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فرزان.

تفضّلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات پیش از اسلام. تهران: سخن.

تفضلی، احمد. (1385). «فهلویات». نامه فرهنگستان. دورۀ هشتم. سال اول. ش اول. صص130-119

جاماسب آسانا. (1391). متون پهلوی. گزارش سعید عریان. تهران: علمی.

خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه، پدیده شناسی تطبیقی شعر پهلوانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

دریپر، جان. (1343). «سرود زردشتی و ترتیل صدر مسیحیت». ترجمۀ هوشنگ اعلم. موسیقی. دورۀ سوم. شمارۀ 94. صص18-1

دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی). ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

ذوالفقاری، حسن؛ احمدی، لیلا. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سرودهای ایران». ادب پژوهی. شمارۀ 7 و 8. صص. 170-143

رضی، هاشم. (1381). دانشنامۀ ایران باستان. جلد سوم. تهران: سخن.

رودکی سمرقندی. (1386). دیوان. تصحیح نصرالله امامی. تهران: مؤسسۀ مطالعات فرهنگ و تمدن ایران.

ریپکا، یان و دیگران. (1381). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.

زرشناس، زهره. (1384). میراث ادبی روایی در ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

زرقانی، سیّد مهدی. (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.

زرّین کوب، عبدالحسین. (1386). نقد ادبی. جلد اول و دوم. تهران: امیرکبیر. چاپ هشتم.

زرین کوب، عبدالحسین. (1337). «سرود اهل بخارا» یغما. سال یازدهم. شمارۀ 7. صص293-289

سپنتا، ساسان. (1369). چشم‌انداز موسیقی ایران. تهران: مشعل.

سمیعی، احمد. (1391). آشنایی با ادبیات عصر اشکانی و ساسانی. تهران: سخن. چاپ دوم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی». خرد و کوشش. دورۀ چهارم. دفتر دوم و سوم. صص119-96

شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1391). موسیقی شعر. تهران: آگاه. چاپ سیزدهم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران و زمانه.

شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس.(1374). سیر رباعی در شعر فارسی. تهران: فردوس. چاپ دوم.

صادقی، علی‌اشرف. (1379). «شروینیان یا عشق‌نامۀ شروین دشتبی و شروه‌سرایی». یادنامۀ دکتر احمد تفضّلی. تهران: سخن.

صبور، داریوش. (1370). آفاق غزل فارسی. تهران: گفتار.

صورتگر، لطفعلی. (1345). منظومه‌های غنایی ایران. چاپ دوم. تهران: ابن سینا.

ضیف، شوقی. (1384). هنر و سبک‌های شعر عربی. ترجمۀ مرضیۀ آزاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.

عنصرالمعالی کیکاووس. (1386). قابوس نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ پانزدهم.

فرّخی سیستانی. (1371). دیوان. به کوشش سید محمد دبیرسیاقی. چاپ چهارم. تهران: زوّار.

فرشیدورد، خسرو. (1363). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.

فورست، لیلیان. (1375). رمانتیسم. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مرکز.

کالر، جاناتان. (1382). نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزانۀ طاهری. تهران: مرکز.

گرگانی، فخرالدین اسعد. (1389). ویس و رامین. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: هیرمند.

لازار، ژیلبر. (1395). بررسی وزن شعر ایرانی. ترجمۀ لیلا ضیامجیدی. تهران: هرمس.

ملاح، حسینعلی. (1367). پیوند موسیقی و شعر. تهران: نشر فضا.

ناصرخسرو قبادیانی. (1357). دیوان. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران.

ولک، رنه؛ وارن، آستن. (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی

هایت. گیلبرت. (1376). ادبیات و سنّت‌های کلاسیک. ترجمۀ مهین کلباسی و مهین دانشور. تهران: آگاه.

همایی، جلال‌الدین. (1339). «غزل و تحوّل اصطلاحی آن در قدیم و جدید». یغما. سال سیزدهم. شماره دوم. اردیبهشت. صص83-77

همایی، جلال‌الدین. (1375). تاریخ ادبیات ایران. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.

Abrams, M. H. (1385), A Glossary of Literary Terms, Eighth Edition, Tehran: Jungle Publications.

Abrams, M. H. (1987). The Norton Anthology of English Literature, Fifth Edition, Norton & company, New York & London.

Boyce, Mary. (1968). “Middle Persian Literature”. Handbuch der Orientalistik. Abt. 1. Bd. 4. Abs. 2: Literature. Lief. 1. Leiden. pp. 31-66.

Boyce, Mary. (2012). “GŌSĀN”. available online at

http://www.Iranicaonline.org/articles/gosan.

Boyce, Mary (1955). “Zariadres and Zarēr”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 17, No. 3. pp. 463-477.

Brewster, S. (2009). Lyric. London & New York: Routledge.

Cereti, Carlo G. (2009). “Middle Persian Literature, i. Pahlavi Literature”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/middle-persian-literature-1-pahlavi.

Diane J. Rayor; Batstone, William W.. (2013). Latin Lyric and Elegiac Poetry: An Anthology of New Translations. Routledge.

Gershevitch, Ilya. (1968). “Old Iranian Literature”. Handbuch der Orientalistik. Abt. 1. Bd. 4. Abs. 2: Literature. Lief. 1. Leiden. pp. 1-30.

Humbach. H. (2012). "GATHAS i. TEXTS". available online at http://www. Iranicaonline.org/articles/gathas-i-texts.

Kellens. J. (2012). “AVESTA i. Survey of the history and contents of the book,” Encyclopaedia Iranica, III/1, pp. 35-44, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/avesta-holy-book.

Lazard, G. (2006). “Prosody, i. Middle Persian”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/poetry-iv-poetics-of-middle-persian.

Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford.

Miller. P. A. (2005). Lyric Texts and Lyric Consciousness: The Birth of a Genre from Archaic Greece to Augustan Rome. Routledge. K;:

Tafażżolī. A. (1988). " BĀRBAD". available online at http:/ /www. iranicaonline. org/articles/barbad-minstrel. University Press.