معرفی، بررسی و تحلیل نسخۀ شمارۀ 600 از مجموعۀ وارنر در کتابخانۀ دانشگاه لیدن

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 196، اردیبهشت 1396، صفحه 131-154   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i1.62876

نویسندگان

سلمان ساکت^* ؛ ملیحه گزی مارشک

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مشخصات نسخۀ شمارۀ 600 از مجموعۀ وارنر در کتابخانۀ دانشگاه لیدن در گزارشی که استاد دانش‌پژوه دربارۀ برخی از نسخ خطی فارسی این کتابخانه نوشته‌اند، ذکر شده است. نگارندگان در جریان تصحیح زاد آخرت اثر ابوحامد محمّد غزالی (450- 505 ق.)، به این دست‌نویس رجوع کرده و پس از دست‌یابی به نسخه و بررسی دقیق آن دریافته‌اند که اطلاعات آن مرحوم اگرچه در نوع خود مفید است، از خطا برکنار نیست. از جمله ایشان در ذکر تاریخ نسخه و ترتیب قرار گرفتن متون مختلف در آن اشتباه کرده‌اند. در این مقاله ضمن معرفی کامل نسخۀ لیدن، اطلاعات استاد دانش‌پژوه تکمیل و در مواردی اصلاح شده است. همچنین اطلاعات جامعی دربارۀ دو اثر مکتوب در این نسخه یعنی رسالۀ ذکریه اثر میر سیدعلی همدانی (714- 786 ق.) و زاد آخرت ارائه و متن چاپی اثر اخیر با متن نسخۀ لیدن مقایسه شده است تا برخی ویژگی‌های نحوی و زبانی و احتمالاً کاربردهای کهن در نسخۀ لیدن شناسانده شود. مهم‌ترین اثر موجود در این مجموعه، رسالۀ ذکریه است، چرا که تقریباً کامل است و تاریخ کتابت آن (811 ق.) به زمان حیات مؤلف بسیار نزدیک و بر اساس فهرست‌ها گویا کهن‌ترین نسخۀ شناخته‌شده از این اثر است. با این وجود تا کنون در چاپ‌های مختلفی که از رسالۀ ذکریه منتشر شده، از این دست‌نویس استفاده نکرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

مجموعۀ وارنر کتابخانۀ دانشگاه لیدن؛ نسخه شناسی؛ رسالۀ ذکریه؛ زاد آخرت؛ ذخیرة الملوک

مراجع

افشار شیرازی، احمد. (1354). «معرفی یک متن فارسی؛ زاد آخرت از غزالی». پژوهشنامۀ بخش زبان‌شناسی مؤسسۀ آسیایی. ش 2. صص 1-15.

بدوی، عبدالرحمن. (1977). مؤلفات الغزالی. کویت: وکالة المطبوعات.

مولوی، جلال‌الدین محمد. (1351). کلیات دیوان شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

تسبیحی، محمدحسین. (1384). فهرست الفبایی نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

حائری، عبدالحسین. (1348). فهرست کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد هفدهم. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

خلیل شروانی، جمال الدین. (1366). نزهة المجالس. تصحیح و مقدمه از محمد امین ریاحی. تهران: زوار.

دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1358). «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ دانشگاه لیدن». نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. ج 10. ش 27. صص 235-274.

درایتی، مصطفی. (1388). فهرستوارۀ دستنوشته‌های ایران (دنا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

درایتی، مصطفی. (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ریاض، محمد. (1364). احوال و آثار و اشعار میر سیدعلی همدانی (با شش رساله از وی). اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

سید حسین‌زاده، هدی. (1380). «نگاهی به فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانۀ ملی پاریس، اثر فرانسیس ریشار». نامۀ فرهنگستان. سال پنجم. ش 2. صص 190-205.

قاسملو، فرید. (1391). «دربارۀ بعضی نسخه‌های خطی شرقی کتابخانۀ دانشگاه لیدن، هلند». مزدک‌نامه. ج 5. تهران: اساطیر. صص 9-20.

غزالی، ابوحامد محمد. (1352). زاد آخرت. تصحیح مراد اورنگ. تهران.

مشار، خان بابا. (1351). فهرست کتاب‌های چاپی فارسی. تهران: مهرآیین.

منزوی، احمد. (1382). فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

منزوی، احمد. (1357). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

منزوی، احمد. (1349). فهرست نسخه‌های خطی فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای.

منصور، جهانگیر. (1385). رباعیات ابوسعید ابوالخیر، خیام، بابا طاهر از نسخه‌های معتبر. تهران: ناهید.

میرافضلی، علی. (1372). «رباعیات خیام در شش جنگ کهن فارسی». معارف. دورۀ 10، ش 2 و 3، صص 3-20.

نجم رازی، عبداللّه بن محمّد. (1352). مرصاد العباد. به اهتمام محمّد امین ریاحی. چاپ اوّل. تهران: علمی و فرهنگی.

نوشاهی، عارف. (1391). کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش). تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

تاج‌الدین احمد وزیر. (1353). بیاض تاج‌الدین احمد وزیر (فاکسیمیله). به کوشش ایرج افشار و مرتضی تیموری. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

همدانی، میر سید علی . (1358). ذخیرة الملوک. تصحیح سید محمود انواری. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

Fehmi Edhem Karatay. (1961). Topkapi Muzesi Kutuphanesi FARSCA YAZMALAR KATALOGU. Istanbul: Topkapi Sarayi muzesi.

Francis Richard. (1989). Catalogue des manuscripts, Bibliothe que nationale (Ancien fonds), Tom 1, Paris.

Jan Just Witkam. (2007). Inventory of the ORIENTAL MANUSCRIPTS OF THE LIBRARY OF THE UNIVERSITY OF LEIDEN. Registerd in Leiden university of Leiden.