سعدی منسوب به کیست، «سعد بن ابی بکر» یا «سعد بن زنگی»؟

جستارهای نوین ادبی

مقاله 7، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 196، اردیبهشت 1396، صفحه 155-176   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i1.60018

نویسنده

لقمان محمودپور^*

دانشگاه پیام نور

چکیده

این که سعدی منسوب به کدام «سعد» است هنوز به طور قطع معلوم نشده است. گروهی او را منسوب به «سعد بن زنگی» و گروهی او را منسوب به «سعد بن ابیبکر» دانستهاند. غالب محققان معاصر جزو گروه اخیرند. نوشتار حاضر به منظور تشخیص همین امر با استفاده از منابع مربوط و عمدتاً آثار سعدی به تحقیق در این مسئله پرداخته است. یافته‌های تحقیق به این شرح است: یک مورد از همنشینی سعدی با «سعد بن زنگی» و این که سعدی او را نصیحت کرده در آثار سعدی به ‌دست آمده که همین مورد به تنهایی انتساب سعدی به «سعد بن زنگی» را تأیید و انتساب او به «سعد بن ابیبکر» را منتفی میسازد. همچنین شواهد گوناگونی از آثار سعدی استخراج گردیده دال بر این که سعدی سال‌ها قبل از بازگشت به شیراز و ملازمت درگاه «ابوبکر بن سعد» و پسرش «سعد بن ابی‌بکر» و سال‌ها قبل از سرودن بوستان و تصنیف گلستان، به «سعدی» معروف بوده و مردم او را به «سعدی» می‌شناخته‌اند. اینها نیز انتساب سعدی به «سعد بن ابی‌بکر» را منتفی می‌سازد. در این نوشتار رأی و دلایل کسانی که معتقدند سعدی منسوب به «سعد بن ابیبکر» است نقد و تحلیل شده و نادرستیِ آن نشان داده شده است. می‌توان نتیجه ‌گرفت سعدی که بر اساس مدارک و شواهد ارائه شده در این نوشتار منسوب به «سعد بن زنگی» است و دوران او را به خوبی درک کرده است نه در اوایل قرن هفتم بلکه در سه دهة آخر قرن ششم متولد‌ شده‌ است. معلوم‌ شدن زمان حدودیِ تولد سعدی، برخی ابهامات موجود در نوشته‌هایش را روشن‌ می‌کند.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ وجه تخلص؛ همنشینی؛ سعد بن زنگی؛ سعد بن ابی‌بکر؛ آثار

مراجع

آرین‌پور، یحیی. (1379). از نیما تا روزگار ما. تهران: زوّار.

ابن الفُوَطی، ابوالفضل عبدالرزاق. (1416 ه.). مجمع الآداب فی معجم الالقاب. تحقیق: محمد الکاظم. 6جلد. چاپ اول. تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

اقبال آشتیانی، عباس. (1386). تاریخ مغول و اوایل ایّام تیموری. تهران: نامک.

بویل، جی. آ. (1385). تاریخ ایران کیمبریج «از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان». جلد پنجم. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.

بهار، محمد‌تقی. (1369). سبک‌شناسی. تهران: امیرکبیر.

پیرنیا، حسن و اقبال آشتیانی، عباس و همکاران. (1380). تاریخ ایران. تهران: نامک.

جوینی، محمد. (1382). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح علامه محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.

حسن‌لی، کاووس. (1380). فرهنگ سعدی‌پژوهی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.

خزائلی، محمد. (1366). شرح گلستان. تهران: جاویدان.

ریپکا، یان و دیگران. (1381)، تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.

زرین کوب، عبدالحسین. (1379). با کاروان حلّه. تهران: علمی.

سعدی، مصلح الدین. (1368). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

سعدی، مصلح الدین. (1369). بوستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی

سعدی، مصلح الدین. (1369). کلیات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.

سعدی، مصلح الدین. (1381). بوستان سعدی. شرح و گزارش از دکتر رضا انزابی‌نژاد و دکتر سعید قره‌بگلو. تهران: جامی

شبانکاره‌ای، محمد بن علی. (1376). مجمع الانساب. تصحیح میر هاشم محدث. تهران: امیرکبیر.

شریفی، محمد. (1387). فرهنگ ادبیات فارسی. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نشر نو ـ معین.

صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. (1381). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص از دکتر محمد ترابی. تهران: فردوس.

قریب، عبدالعظیم. (1384). بوستان سعدی. شرح ابیات از دکتر یحیی قریب. تهران: روزبهان.

مستوفی، عبدالله. (1381). تاریخ گزیده. به اهتمام دکتر عبدالحسین نوائی. تهران: امیرکبیر.

هورن، پل. (1381). تاریخ مختصر ایران از آغاز اسلام تا آغاز پهلوی. ترجمۀ صادق رضازاده شفق. تهران: علمی و فرهنگی.