اقتدار و هویت: بازنمایی روابط جنسیت در رمان لالایی برای دختر مرده اثر حمیدرضا شاه آبادی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 197، شهریور 1396، صفحه 25-56   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i2.66713

نویسندگان

سیما ارمی اول¹؛ محمود فتوحی رودمعجنی^{* 1}؛ محمد تقوی²؛ محسن خلیلی³

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

³دانشگاه فروسی مشهد

چکیده

این مقاله به واکاوی چگونگی بازنمایی روابط جنسیت در رمان لالایی برای دختر مرده اثر حمیدرضا شاه­آبادی (1384) می­ پردازد. بنابراین در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی و با کاربست مؤلفه­ های جامعه­ شناختی- معنایی ون لیوون نقش و هویت افراد خانواده و روابط بینافردی آن­ها را در رمان نام­برده تحلیل و تبیین کردیم. تحلیل رمان به این روش سه الگوی مهم اقتدار و هویت را در بازنمود انواع خانواده ترسیم کرده است: 1- اقتدار پدرسالار- مردسالار / هویت جنسیتی پنهان[1] زن؛ 2- اقتدار فراپدرسالار / هویت جنسیتی منفعل زن؛ 3- اقتدار پدرسالار سنتی/ هویت جنسیتی کم­رنگ زن. بدین­ترتیب، زن در این اثر در سه نقش پنهان، منفعل، کم­رنگ­ و مرد در سه نقش مردسالار، آزادی­خواه و پدرسالار به صورت فعال تصویر ­شده­ است. این داستان، بازنمود گفتمان­ های فرهنگی- اجتماعی جامعه در برهۀ خاصی از دورۀ معاصر است. منازعات گفتمانی سنت، روشن­گری، عدالت و فقر در روند داستان در جریان است. قدرت در این گفتمان­ها پویا و سیال بوده و به بازتولید مفاهیم درون­ گفتمانی، حذف و حاشیه­ رانی گفتمان عدالت و روشنگری، اظهار و برجسته­ سازی گفتمان­ سنت و فقر در دو مفهوم اقتصادی و فرهنگی و بازنمایی ایدئولوژی پدرسالاری- مردسالاری در بافت فرهنگی داستان می­پردازد.
 
[1]- Suppression

کلیدواژه‌ها

روابط جنسیت؛ مؤلفه های جامعه شناختی- معنایی؛ ایدئولوژی؛ لالایی برای دختر مرده؛ حمیدرضا شاه آبادی

مراجع

آبراهامیان، یراوند. (1377). ایران بین دو انقلاب. ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.

اسلام، علی‌رضا؛ نوروزی، زینب؛ نظری، فاطمه. (1392). «تحلیل جامعه‌شناختی جنسیت در داستان نامه‌هایی به آقا غوله». مطالعات ادبیات کودک. ش 4 (1). صص 1-20.

انصاری، نرگس؛ صیادانی، علی؛ اسدی، صدیقه. (1391). «تحلیل ابعاد معناشناختی رنگ‌ها در مثنوی معنوی». فصلنامۀ درّ دری. سال 2، شمارۀ 3. صص 21-40.

انصاریان، معصومه. (1394). ادبیات مذکر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

بردلی، هریت. (1386). دگرگونی ساختارهای اجتماعی، طبقه و جنسیت. ترجمۀ محمود متحد. نشر اله.

بستان (نجفی)، حسین. (1383). اسلام و جامعه‌شناسی خانواده. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.

بشیریه، حسین. (1381). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران. تهران: مؤسسۀ نگاه معاصر.

پورگیو. فریده؛ ذکاوت، مسیح. (1389). «بررسی نقش‌های جنسیتی در خاله سوسکه». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 1 (2). صص 27-43.

تاجیک، محمدرضا. (1382). «مردم‌سالاری دینی: به سوی یک گفتمان مسلط». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. شمارۀ 20. صص 93-112.

جمالی، عاطفه؛ خجسته، فرامرز. (1393). «بررسی کارکرد فانتزی؛ همچون تمهیدی کلیشه‌شکن در داستان‌های برگزیدۀ کودک و نوجوان پس از انقلاب اسلامی». مطالعات ادبیات کودک. شمارۀ 5 (1). صص 1-26

خمینی، روح الله. (1368). صحیفۀ نور. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).

دماوندی، مجیدابراهیم. (1374). بررسی عامل جنسیت در داستان‌های کوتاه نوجوانان سال‌های 68-72. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکدۀ علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم. استاد راهنما: مهرناز شهرآرای.

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1386). «گفتمان اصول‌گرایی عدالت‌محور در سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد». دو فصلنامۀ دانش سیاسی. شمارۀ 5. صص 67-97.

رحمانی، حسین. (1393). «نگاهی به قدرت و جنسیت از منظر ادب و بی‌ادبی در رمان‌های نوجوان فارسی‌زبان». زبان و زبانشناسی. شمارۀ 10 (20). صص: 31-56.

ستاری، جلال. (1373). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.

سلطانی، سید علی اصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نی.

شاه‌آبادی، حمیدرضا. (1391). لالایی برای دختر مرده. تهران: افق.

قلزم، زهره. (1394). جنسیت در رمان فارسی. تهران: بامداد نو.

محمدی اصل، عباس. (1383). «جنسیت و قدرت متمرکز در ایران». گزارش. شمارۀ 159. صص: 28-29.

محمدی، سید بیوک. (1393). «الگوی سنتی ساختار قدرت در برخی خانواده‌های ایرانی». پژوهشنامۀ زنان. سال 5. شمارۀ 2. صص 111-137.

مرادی، مهدی؛ آقابابایی، احسان؛ محمدی، جمال؛ کیانپور، مسعود. (1395). «بازنمایی خانواده در رمان‌های فارسی». جامعه‌شناسی هنر و ادبیات. دورۀ 8. شمارۀ 1. بهار و تابستان. صص 107-134.

مشیرزاده، حمیرا. (1382). از جنبش تا نظریه؛ تاریخ دو قرن فمینیسم. تهران: شیرازه.

Baxter. J. (2003). Positioning Gender in Discourse: A feminist methodology. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Cameron. D. (2005). “Language, gender and sextuality: Current issuesand new direction”. Applied Linguistics. 26(4). 482-502.

Connell. RW. (1987). Gender and Power: Society, the person and Sextual Politics. Cambridge: Plity Press.

Connell. RW. (1995). Masculinities. Cambridge: Plity Press.

Denzin N.K & Lincoln Y. S. (1994). Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks: Sage.

Fairclough, Norman. (1989a). Language and Power. London: Longman.

Fowler, R. (1996). Linguistic Criticism. 2nd edition. Oxford: Oxford University Press.

Fowler, R., Hodge, B., Kress, G., and Trew, T. (1979). Language and Control. London: Routledge and Kegan Paul.

Kress, G. & Hodge, R. (1979). Language as ideology. London: Routledge & Kogan Paul

Mills. S. (2008). Language and Sexism. Cambridge: University Press.

Rimmon-Kenan. (2002). Narrative Fiction. London and New York: Routledge.

Sunderland, Jane. (2010). Language, Gender and Children’s Fiction. Continuum.

Sunderland, Jane. (2016). Language and Gender.USA and Canada: Routledge. –

Sunderland. J. (2004). Gendered Discourse .New York: Palgrave Macmillan. –

Van Dijk, Teun. (1991). Racism and the Press. London: Routledge and Kegan

Van Leeuwen. Theo. (2008). Discourse and Practice – New Tools for Critical Discourse Analysis. New York: Oxford University Press.