اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبداء و الگوی توزیع مواد فتوسنتزی به دانة ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 20، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 23، مهر 1390، صفحه 474-485   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v9i3.11984

نویسندگان

عادل مدحج^* ؛ یحیی امام¹؛ امیر آینه بند²

¹دانشگاه شیراز

²دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

تنش گرمای پایان فصل در مناطق نیمه گرمسیری نظیر جنوب غرب ایران به عنوان یکی از عوامل مهم محدود کنندۀ عملکرد گندم در تاریخ کشت‌های پاییزه محسوب می شود. به منظور ارزیابی اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبداء و الگوی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی به دانة ژنوتیپ‌های گندم، این پژوهش بصورت دو آزمایش مستقل، هر یک با آرایش کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. آزمایش اول شامل کاشت ژنوتیپ‌ها در تاریخ کاشت توصیه شده یعنی اول آذر ماه بود و به منظور برخورد مراحل فنولوژیکی رشد بعد از گرده افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کاشت ژنوتیپ‌ها در آزمایش دیگر در اوایل بهمن ماه انجام شد. در هر آزمایش، سه سطح کود نیتروژن 50، 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به عنوان کرت اصلی و شش ژنوتیپ گندم (چمران، استار، ویری‌ناک، 8-83-D و 5-84-D) به عنوان کرت‌های فرعی گزینش شدند. به منظور بررسی میزان محدودیت مبداء در ژنوتیپ‌‌های مورد مطالعه، نیمی از سنبلچه‌های هر سنبله یک هفته پس از گرده‌افشانی حذف شدند. نتایج نشان داد، کاهش میزان نیتروژن از 150 به 50 کیلوگرم در هکتار باعث کاهش معنی‌دار عملکرد دانه در هر دو شرایط بهینه و تنش گرمای پایان فصل شد. تنش گرمای پایان فصل، عملکرد دانه و وزن هزار دانه را به ترتیب 24% و 31% کاهش داد. میانگین محدودیت مبداء ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه 45 درصد افزایش یافت. بیشترین و کمترین میزان افرایش محدودیت مبداء در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه به ترتیب به لاین‌ دیررس 5-84-D و لاین زودرس 8-83-D اختصاص داشت. میزان افزایش محدودیت مبداء ژنوتیپ‌های دیررس، میان‌رس و زودرس به ترتیب 56، 5/43 و 5/30 درصد ارزیابی شد. اگرچه سهم و کارایی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی در شرایط تنش گرمای پایان فصل افزایش یافت، اما کاهش سهم فتوسنتز جاری به عنوان مهمترین مبداء تامین مواد فتوسنتزی دانه در مراحل پس از گرده‌افشانی، کاهش میزان انتقال مجدد و افزایش میزان محدودیت مبداء، باعث کاهش معنی‌دار وزن دانه و عملکرد دانة ژنوتیپ‌های مورد مطالعه شد.