اسکاز در داستان های ذهنِ حسین سناپور

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 197، شهریور 1396، صفحه 75-98   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i2.68869

نویسندگان

مهشید نیک فر؛ سمیرا بامشکی^* ؛ محمدجواد مهدوی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اسکاز یکی از پدیدارهای­ هتروگلاسیا است که منجر به حضور صدای دیگری در گفتمان ‌هایِ ترکیبی آزاد غیرمستقیم و هتروگلاسیا در داستان می­شود. اسکاز به دو دستۀ زینتی و هدفمند یا توصیف ‌کننده تقسیم می­شود که نوع اول ممکن است به صورت کلی باشد و همۀ ویژگی­های اجتماعی و عرف ­پسندی زبان و صدای دیگری را از دست بدهد و تنها یک آوا در آن به گوش برسد. در نوع دوم، شیوۀ کلامی شخص دیگر به عنوان دیدگاه و موضعی برای پیش­برد داستان به­ کار می­رود. ویژگی­های اسکازی به طور کلی به دو دستۀ ساختاری و محتوایی تقسیم می­شوند. در این جستار با بررسی آثار حسین سناپور، ویژگی­های اسکازی در داستان­های ذهن او که هفت ویژگی ساختاری و چهار ویژگی محتوایی است، به چشم می­خورد. ویژگی­های ساختاری عبارتند از: انعطاف ‌ها (جابه ­جایی اجزا)، حذف­ ها، تک­ واژه ­ها، تکرارها، واژگان خاص و اصطلاحات و تکیه­کلام ­ها، صفات جانشین اسم، آواها و نام­آواها و ویژگی­های محتوایی عبارتند از: عدم سانسور، محدودیت افق فکری، شاعرانگی و ابهام زبان. از میان ویژگی­های ساختاری، انعطاف ­ها و حذف­ ها پرکاربرد هستند و از میان ویژگی­های محتوایی، محدودیت افق فکری و شاعرانگی به دلیل حضور صدای دیگری در بخش­هایی از داستان به جای حضور راوی و تشبیهات و توصیفات فراوان، دارای بسامد بالایی هستند. کارکردهای اسکاز عبارتند از بسطِ گستره ذهن، انتقال حجم بیشتر اطلاعات توأم با تسریع در آن، امکان ترسیم و انعکاس روحیات و خلقیات شخصیت‌ ها، برجسته کردن نگرش، باورپذیری و ایجاد توهم حضور در فضای ذهن در خواننده.

کلیدواژه‌ها

اسکاز؛ ذهن؛ هتروگلاسیا؛ سناپور

مراجع

باختین، میخاییل. (1395). پرسش‌های بوطیقای داستایوفسکی. سعید صلح‌جو. چاپ اول. تهران: نیلوفر.

بیات، حسین. (1387). داستان‌نویسی: جریان سیال ذهن. چاپ نخست. تهران: علمی و فرهنگی.

تولان، مایکل. (1386). روایت‌شناسی: درآمدی بر زبان شناختی – انتقادی. ترجمۀ فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه.

حسینی سروری، نجمه. (1390). «بحران هویت شخصیت‌ها در رمان «ویران می‌آیی»؛ تحلیل روایی و گفتمانی متن». جستارهای ادبی. دورۀ 2. شمارۀ 181. تابستان. صص 93-120.

سناپور، حسین. (1389). لب بر تیغ. چاپ اول. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1390). ویران می‌آیی. چاپ ششم. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1391). شمایل تاریک کاخ‌ها. چاپ سوم. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1393). دود. چاپ اول. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1394). ده جستار داستان‌نویسی. چاپ سوم. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1394). سپیدتر از استخوان. چاپ اول. تهران: چشمه.

سناپور، حسین. (1395). نیمۀ غایب. چاپ شانزدهم. تهران: چشمه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. چاپ سوم. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. (1385). نقد ادبی. چاپ نخست. تهران: میترا.

فلودرنیک، مونیکا. (1385). «بازنمایی گفتار». ترجمۀ محمد راغب. دانشنامۀ نظریه‌های روایت. تهران: نیلوفر. صص 15-29.

محمدی، عباسقلی. (1384). بنیان‌های استوار ادب فارسی: تحقیقی در کارکردهای نثر فارسی- تحلیلی از قصۀ ابوعلی (حسنک وزیر). چاپ اول. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

محمدی، عباسقلی. (1385). رازهای خلق یک شاهکار ادبی: تحقیقی در نثر فارسی- تحلیلی از سفرنامۀ ناصرخسرو. چاپ دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

نجومیان، امیرعلی؛ غفاری، محمد. (1390). «گفتمان غیر مستقیم آزاد در رمان لب بر تیغ نوشتۀ حسین سناپور». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ 16. شمارۀ 4. زمستان. صص91-106.

Bakhtin, Mikhail. (1981). The Dialogic Imagination, trans. C. Emerson and M. Holquist, Austin: University of Texas Press.

Black, Elizabeth. (2006). Pragmatic Stylistics: Edinburgh Textbook In Applied Linguistics.

Chafe, Wallace. (1994). Discourse, Consciousness and Time, Chicago: Chicago University Press.

Eco, Umberto. (1984). Semiotics and the Philosophy of language, Basingstoke: Macmillan.

Fludernik, Monika. (2013). “ Narratology: Conversational Narration- Oral Narration”, in http://www.lhn.uni.hamburg.de

Fludernik, Monika. (1993). The Fiction of Language and The Language of Fiction: The Linguistic Representation of Speech and Consciousness, London: Routledge.

Leech, Geoffrey; Short, Michael. (1981). Style in Fiction. A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. London: Longman.

Prince, Gerald. (2003). Dictionary of Narratology. University of Nebraska Press: Lincoln & London.

Schmid, Wolf. (2013). “ Narratology: Skaz”,in http://www.lhn.uni.hamburg.de

پاینده، حسین. 23/1/1395، ساعت 10:28، «سایۀ سنگین مرگ: نگاهی به رمان اخیر سناپور»، http://hosseinsanapour.blogfa.com